متشابه القرآن و مختلفه (کتاب)

متشابه القرآن و مختلفه اثر محمد بن على بن شهر آشوب مازندرانى، متوفاى 588 هجرى. موضوع تفسير قرآن به صورت موضوعى و در خصوص آيات متشابه و محتاج به توضيح و آيات مورد اختلاف علما در موضوعات گوناگون.

• پيشينه تأليف

قرآن درياى عميقى است كه هركس گوشه‌اى از آن را ديده، غرق آن شده و محو جمال و زيبايى آن گشته است. عناوين مورد تحقيق در قرآن بسيار فراوانند و علاوه بر تفسير و تأويل، عناوينى از قبيل: ناسخ و منسوخ، مَجازهاى قرآن، اسباب النزول، غريب القرآن، اعراب قرآن، لغات قرآن، فضائل قرآن، علم قراءت و تجويد و... هم تأليفاتى را به خود اختصاص داده‌اند.

يكى از موضوعات مهم قرآنى مسئله محكم و متشابه است. در اين زمينه اولين كسى كه دست به قلم برده حمزة بن حبيب زيّات كوفى متوفاى 156 هجرى و از اصحاب امام صادق عليه السلام است كه معروف به امام القّراء مى‌باشد.

پس از او ديگران نيز كتبى با نام متشابه القرآن تأليف نمودند از جمله:

- ابو عبد الله محمد بن هارون - حسن بن حسن بن موسى نوبختى م 310 ه - محمد بن احمد عميدى صاحب تنقيح البلاغه م 433 ه - صدر المتألهين شيرازى م 1050 ه، و...

• آثار قرآنى مؤلف

ابن شهر آشوب كه در موضوعات مختلف تأليفات گرانبهايى دارد، در علوم قرآنى نيز سه كتاب ارزشمند به يادگار گذاشته كه عبارتند از: 1- الأسباب و النزول 2- متشابه القرآن و مختلفه( كتاب حاضر) 3- المناقب، كه در آن آيات فراوانى را در فضائل اهل بيت عليهم السلام بيان نموده است.

• عناوين كتاب

كتاب متشابه القرآن در دو جلد تأليف شده است. جلد اول اين كتاب شامل: 1- بحث‌هاى توحيد و اصول دين و صفات الهى 2- خلقت آسمان و زمين و ديگر موجودات 3- سعادت و شقاوت و قضا و قدر 4- نبوت و قصص أنبياء عليهم السلام 5- بحث‌هاى متفرقه به عنوان مفردات

جلد دوم كتاب نيز شامل بحث‌هايى است از جمله:

1- آيات قرآن پيرامون پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله و سلم 2- فضائل اهل بيت پيامبر عليهم السلام 3- موضوعات متفرقه مانند توبه، قيامت و... 4- آيات اصول فقه و فقه 5- ناسخ و منسوخ 6- نوادر

روش بحث

ابن شهر آشوب مازندرانى در اين كتاب بحث‌ها را چينش موضوعى داده و از تفسير ترتيبى قرآن اجتناب كرده، علت آن هم روشن است زيرا دسترسى به مطلب مورد نظر و بحث دلخواه به سادگى امكان پذير است.

در اين كتاب تمام قرآن تفسير نشده، بلكه فقط آيات متشابه و آياتى كه مورد اختلاف علما يا مفسرين قرار گرفته‌اند تبيين شده‌اند, لذا دسترسى به مطلب دلخواه در اين نوع تفسير گزينشى مشكل است.

با ترتيب موضوعى و قرار دادن هر دسته آيات در يك عنوان، اولا تمام آيات مربوط به يك موضوع به سهولت بررسى مى‌گردد و ثانيا از تكرار بسيارى از آيات در جاهاى مختلف كتاب پرهيز مى‌شود و لازم نيست در هر كجا به موضوع خاصى رسيد تمام آيات سابق و لاحق را در آن موضوع تكرار كند.

كار تحقيق و تصحيح و مقابله كتاب و استخراج آيات در اين چاپ بر عهده حجة الاسلام حسن مصطفوى بوده و در ابتداى كتاب نيز علامه شهرستانى مقدمه‌اى بر آن نوشته و بحث‌هايى پيرامون محكم و متشابه و حكمت وجود متشابه در قرآن آورده كه بسيار زيبا و خواندنى است. در پايان كتاب فهرست مطالب آمده و پس از آن فهرست آياتِ بحث شده در كتاب، به ترتيب سوره‌هاى قرآن ذكر شده است

منبع

نرم افزار جامع التفاسیر ، بخش کتابشناسی