غیبت کبری

با پاین یافتن غیبت صغری در سال 329 ه.ق، غیبت کبری امام زمان آغاز شده و تا کنون ادامه دارد. غيبت صغرى زمينه‌اى بود تا شيعيان براى غيبت كبرى آماده گردند.

آغاز غیبت کبری

آغاز غيبت كبرى و قطع ارتباط با امام و حمله‌هاى اعتقادى مخالفان، موجب حيرت و سرگردانى شمار بسيارى از شيعيان شد؛ چنان كه در روايات نيز پيش‌بينى شده بود. از اين رو، علماى شيعه اماميّه مجبور شدند كتاب‌هايى درباره غيبت امام (ع) بنگارند. از اين گونه كتاب‌هايند: الغيبة نوشته نعمانى و كمال الدّين نوشته شيخ صدوق.

شیوه های عقلی و کلامی برای اثبات غيبت امام زمان(ع)

از اواخر قرن چهارم، علماى اماميّه، در كنار احاديث، از استدلال‌هاى كلامى و عقلى نيز براى اثبات ) سود بردند. شيخ مفيد (م. 413 ق.) از پيشگامان اين حركت است. وى در كتاب الفصول العشرة فى الغيبة مى‌كوشد تا وجود امام غايب را با دو اصل ثابت كند: يكى ضرورت وجود امام (ع) در هر دوره زمانى و ديگر، عصمت امام (ع).

دانشمندان ديگر اماميّه، مانند سيّد مرتضى و شيخ طوسى شيوه او را پى گرفتند. شيخ طوسى كتابى به نام الغيبة نوشت و جديدترين استدلال‌هاى روايى و كلامى را براى توجيه غيبت كبرى به كار گماشت .

وظايف شيعه در عصر غيبت‌

بنابر روايات، شيعيان در عصر غيبت دو گونه وظيفه دارند:

• الف. وظايفى كه در برابر احكام و تكاليف شرعى دارند: اين وظيفه ويژه عصر غيبت نيست. مؤمنين همواره بايد به وظايف دينى خويش وفا كنند و تكاليف خود را ارج نهند؛ امّا در عصر غيبت، ناگزير، مى‌بايد در فهم احكام دينى به فقهاى شيعه رجوع كنند. در توقيع مبارك حضرت مهدى (ع) آمده است كه شيعيان بايد براى حوادثى كه پيش رو دارند، به راويان حديث اهل بيت (ع) رجوع كنند.

امام زمان (ع) در اين روايت به صراحت فرموده است: «آنان حجّت من بر شمايند و من، حجّت خدا بر آنانم.» (الاحتجاج، طبرسى/ 2- 1/ 470) فقهاى عادل در عصر غيبت از سوى امام (ع) داراى نيابت عامّ‌اند. آنان جز تبيين احكام دينى، وظيفه قضاوت و تأسيس حكومت دينى را نيز بر عهده‌ دارند. وظيفه تأسيس حكومت بر فقها در اين عصر واجب كفايى است. (ولايت فقيه) اگر فقيهى در تأسيس حكومت توفيق يابد، پيروى از او بر فقهاى ديگر واجب است. در صورتى كه تأسيس حكومت اسلامى نيازمند حركت و قيام همگانى است، قيام بر همه واجب است. چنانچه فقها در تشكيل حكومت توفيق نيابند، اين ولايت براى آنان ثابت است (كتاب البيع، امام خمينى/ 2/ 466). بدين سان، شيعيان مى‌بايد در فراهم آوردن زمينه‌هاى حكومت اسلامى، فقها را يارى رسانند.

• ب. وظايف عصر غيبت: غايب بودن امام معصوم (ع) وظايف و تكاليفى ويژه براى شيعيان مى‌آفريند. محققين در بيان وظايف شيعه در عصر غيبت به اين گونه از وظايف مى‌پردازند و با استفاده از آيات و روايات وظايفى را براى شيعيان برمى‌شمارند. عالم فقيه سيد محمّد تقى موسوى اصفهانى (ره) در كتاب مكيال المكارم فى فوائد الدعاء للقائم به تفصيل در اين باره سخن رانده است و هشتاد وظيفه از وظايف شيعيان را برشمرده است. برخى از اين وظايف عبارت‌اند از:

1. كسب معرفت درست از امام زمان (ع). امام‌شناسى از بنيادهاى اعتقادى شيعه است و بنابر آن، شيعيان در هر عصرى بايد امام معصوم (ع) را بشناسند و از او معرفتى درست و استوار به دست آورند. در رواياتى از پيامبر اسلام (ص) نيز بدين وظيفه اشارت رفته است؛ همانند روايتى كه مى‌فرمايد: «هر كس بميرد به حالى كه امام زمان خويش را نمى‌شناسد، به مرگ جاهليّت مرده است.» (الاصول من الكافى، 1/ 377) وظيفه شناخت امام (ع) در عصر غيبت به صورتى اكيدتر خود مى‌نمايد؛ زيرا بنابر روايات، در اين روزگار زمينه شبهات و انحرافات بيش‌تر است و شيعيان به آزمون‌هاى دشوار گرفتار مى‌آيند و بسيارى از آنان مى‌لغزند و از راه به در مى‌روند. از اين رو امامان معصوم (ع) پيروان خويش را سفارش كرده‌اند كه در عصر غيبت به خدا پناه آورند و از او بخواهند تا با شناخت ژرف و استوار از امام، ايمن مانند و از لغزش در دين مصونيت يابند (ر. ك. الاصول من الكافى، 1/ 336 و 337؛ امامت و مهدويّت، 2/ 259- 191).

2. انتظار فرج و دعا براى ظهور (انتظار).

3. رعايت ادب در نام بردن امام زمان (ع): در عصر غيبت نبايد نام مبارك امام زمان (ع) را بر زبان آورد؛ بلكه بايد از او با القاب خجسته‌اش ياد كرد؛ همانند حجّت، قائم، مهدى و صاحب الامر (ع). روايات و آراى علما در اين باره بسيارند. بنابر برخى از آنها به هيچ روى نبايد نام آن حضرت- يعنى م، ح، م، د- را بر زبان آورد. برخى علما

4. محبّت به حضرت مهدى (ع).

5. اظهار شوق براى ديدار امام (ع) و دعا براى آن و اندوهگين بودن براى فراق آن حضرت. (ملاقات با امام زمان (ع)).

6. تبليغ فضائل و مناقب امام (ع).

7. دعا و صدقه براى سلامتى امام (ع).

8. انجام اعمال و عبادات مستحبّى به نيابت از امام (ع).

9. تسليم بودن و بى‌تابى نكردن براى ظهور.

10. تعيين نكردن وقت ظهور و تكذيب كسانى كه وقتى براى آن معيّن مى‌كنند.

11. پيوسته به ياد امام (ع) بودن و دل شكستگى هنگام ياد آن حضرت (ع)

12. خوشحال كردن مؤمنين و يارى رساندن به آنان. 13. احترام به نزديكان و منسوبين به امام (ع) 14. بزرگداشت اماكن منسوب به امام (ع). 15. عرضه حاجات به امام (ع)

16. مقدّم داشتن خواسته‌هاى امام (ع) بر خواسته‌هاى خويش.

17. توسّل و طلب شفاعت.

18. دعوت مردم به آن حضرت (ع)

19. برخاستن هنگام شنيدن نام امام (ع). در روايات است كه در مجلسى، نزد امام رضا (ع) از آن حضرت نام برده شد. امام رضا (ع) برخاست و دست بر سر نهاد و فرمود: «اللَّهُمَّ عَجلْ فَرَجَهُ وَ سَهِّلْ مَخْرَجَه.» (منتخب الاثر، 506)

20. درخواست صبر از خداوند در زمان غيبت.

منابع

• فرهنگ شیعه، جمعی از نویسندگان، ذیل مداخل غیبت امام زمان(عج) و وصایت.