تدوین حدیث: تفاوت بین نسخه‌ها
| سطر ۲: | سطر ۲: | ||
{{مدخل دائرة المعارف|دانشنامه جهان اسلام}} | {{مدخل دائرة المعارف|دانشنامه جهان اسلام}} | ||
| − | اصطلاحی در علوم حدیثی . تدوین در اصل به معنای «در دیوان نبشتن » بوده (بیهقی ، ج 2، ص 605) و در اصطلاح به معنای ثبت نوشته های متفرق در کنار هم به منظور حفظ آنها از نابودی است و اگر این نوشته ها در فصلهایی تنظیم ، و در کنار هم جمع شود، به آن تصنیف می گویند. «تقیید» نیز به معنای ثبت و نگارش است ، اما تدوین از نظر معنی از آن وسیعتر است ( رجوع کنید به جوهری ، ذیل «صنف »؛ ابوریّه ، ص 258، پانویس 1). اصطلاح تدوین در عصر صحابه و تابعین استعمال چندانی نداشته و در آن دوره بیشتر بر اصطلاح کتابت و تقیید و تألیف تأکید می شده است . | + | اصطلاحی در علوم حدیثی . تدوین در اصل به معنای «در دیوان نبشتن » بوده<ref> (بیهقی ، ج 2، ص 605) </ref> و در اصطلاح به معنای ثبت نوشته های متفرق در کنار هم به منظور حفظ آنها از نابودی است و اگر این نوشته ها در فصلهایی تنظیم ، و در کنار هم جمع شود، به آن تصنیف می گویند. «تقیید» نیز به معنای ثبت و نگارش است ، اما تدوین از نظر معنی از آن وسیعتر است ( رجوع کنید به جوهری ، ذیل «صنف »؛ ابوریّه ، ص 258، پانویس 1). اصطلاح تدوین در عصر صحابه و تابعین استعمال چندانی نداشته و در آن دوره بیشتر بر اصطلاح کتابت و تقیید و تألیف تأکید می شده است . |
1) بررسی اصطلاح . تدوین حدیث اصطلاحی شایع در روایات تاریخی و کتب علوم حدیثی است . با توجه به موارد کاربرد آن ، از تدوین دو معنی فهمیده می شود: ثبت حدیث ، و تنظیم حدیث و تألیف رساله یا کتاب حدیثی . | 1) بررسی اصطلاح . تدوین حدیث اصطلاحی شایع در روایات تاریخی و کتب علوم حدیثی است . با توجه به موارد کاربرد آن ، از تدوین دو معنی فهمیده می شود: ثبت حدیث ، و تنظیم حدیث و تألیف رساله یا کتاب حدیثی . | ||
| − | الف ) ثبت حدیث | + | الف ) ثبت حدیث . |
| − | + | ابن حَجَر عَسقَلانی (متوفی 852؛ 1407، ج 1، ص 208) ضمن اشاره به شفاهی بودن روایت در عهد صحابه و تابعین ، گفته است که ترس بزرگان از نابودی دانش باعث شد که آنان به تدوین حدیث بپردازند. آغازگر تدوین ابن شهاب زُهْری (متوفی 124) بود و پس از آن ، تصنیف فراوان شد (همانجا). در این سخن ، تدوین از طرفی در مقابل «حفظ » و از طرف دیگر در مقابل «تصنیف » به کار رفته است و لذا معنایی جز نگارش ندارد. از سخن ابن شهاب که «این علم را پیش از من کسی تدوین نکرد» (کتانی ، ص 5) نیز معنایی جز نگارش به دست نمی آید، زیرا بنا به برخی گزارشها، در آن زمان دانشمندان نگارش حدیث را مکروه می پنداشتند <ref> ( رجوع کنید به ابن عبدالبر، ص 121، 127ـ 128) </ref>. از معاصران نیز بعضی ، تدوین را به مفهوم نگارش به کار برده اند <ref> ( رجوع کنید به ابوریّه ، ص 264؛ صالح ، ص 1؛ خطیب ، 1411، ص 293؛ همو، 1417، ص 137؛ خولی ، ص 33) </ref>. عجاج خطیب (1411، ص 343ـ 348) در فصلی با عنوان «ما دُوِّنَ فی صدرالاسلام » از مکتوباتی نام برده است که از نظر نظم و نسق با تألیفات محدّثان قرنهای بعد شباهتی ندارد. | |
| − | در مجموع ، می توان گفت که تدوین در اصل به معنای جمع آوری و نگارش بوده ، اما این کار در هر دوره ویژگیهایی داشته است . تدوین حدیث در عصر پیامبر اکرم و صحابه ، نگارش و ثبت بوده ، اما از قرن دوم به بعد این مفهوم توسعه یافته و علاوه بر نگارش ، تبویب و تنظیم را هم دربر گرفته است ؛ ازینرو، علمای حدیث در کتب خود از ادوار تدوین بحث می کنند و برای هر دوره خصوصیتی می آورند که از دوره های دیگر تمایز دارد ( رجوع کنید به ابوریه ، ص 267؛ صالح ، ص 38ـ41). | + | ب ) تنظیم حدیث و تألیف رساله یا کتاب حدیثی . |
| + | |||
| + | از کلام ذهبی که شروع تدوین حدیث را در 143 دانسته و نتیجة چنین تدوینی را ظهور تصانیف متعدد اعلام کرده است <ref> ( رجوع کنید به سیوطی ، 1370 ش ، ص 261) </ref>، می توان مراد او را از تدوین ، همان تنظیم و مرتب سازی دانست ، زیرا نگارش ابتدایی از دهها سال قبل از آن صورت می گرفته است . بعلاوه ، در سخن ذهبی بحث از پیدایش تصانیف است و تصنیف کتابی است که مطالب آن در چند فصل منظم شده است <ref> ( رجوع کنید به جوهری ، همانجا). به گفتة ابن حجر عسقلانی (1407، مقدمه : هدی الساری ، ص 8) </ref>، احادیث پیامبر اکرم در دورة صحابه و بزرگان تابعین مدون و مرتب نشده بود <ref> (نیز رجوع کنید به اعظمی ، ج 1، ص 71) </ref>. منظور او نفی کلی نگارش حدیث در عصر صحابه و تابعین نیست . نجاشی (ص 117) نیز در بارة ثُبَیت ، یکی از اصحاب امام صادق علیه السلام ، سخنی دارد که بر اساس آن ، روایات این شخص مکتوب بوده ، اما مدون ، یعنی مرتب و منظم ، نبوده است . | ||
| + | |||
| + | در مجموع ، می توان گفت که تدوین در اصل به معنای جمع آوری و نگارش بوده ، اما این کار در هر دوره ویژگیهایی داشته است . تدوین حدیث در عصر پیامبر اکرم و صحابه ، نگارش و ثبت بوده ، اما از قرن دوم به بعد این مفهوم توسعه یافته و علاوه بر نگارش ، تبویب و تنظیم را هم دربر گرفته است ؛ ازینرو، علمای حدیث در کتب خود از ادوار تدوین بحث می کنند و برای هر دوره خصوصیتی می آورند که از دوره های دیگر تمایز دارد <ref> ( رجوع کنید به ابوریه ، ص 267؛ صالح ، ص 38ـ41) </ref>. | ||
| + | |||
| + | ==پانویس== | ||
| + | {{پانویس}} | ||
| + | |||
| + | == منابع == | ||
| + | *مجید معارف، مدخل"تدوین حدیث"، در دسترس در[http://www.encyclopaediaislamica.com/ دانشنامه جهان اسلام] تاریخ بازیابی:19 آذرماه 1392. | ||
| + | [[رده:تدوین حدیث]] | ||
نسخهٔ ۱۰ دسامبر ۲۰۱۳، ساعت ۱۰:۵۰
این صفحه مدخلی از دانشنامه جهان اسلام است
(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)
اصطلاحی در علوم حدیثی . تدوین در اصل به معنای «در دیوان نبشتن » بوده[۱] و در اصطلاح به معنای ثبت نوشته های متفرق در کنار هم به منظور حفظ آنها از نابودی است و اگر این نوشته ها در فصلهایی تنظیم ، و در کنار هم جمع شود، به آن تصنیف می گویند. «تقیید» نیز به معنای ثبت و نگارش است ، اما تدوین از نظر معنی از آن وسیعتر است ( رجوع کنید به جوهری ، ذیل «صنف »؛ ابوریّه ، ص 258، پانویس 1). اصطلاح تدوین در عصر صحابه و تابعین استعمال چندانی نداشته و در آن دوره بیشتر بر اصطلاح کتابت و تقیید و تألیف تأکید می شده است .
1) بررسی اصطلاح . تدوین حدیث اصطلاحی شایع در روایات تاریخی و کتب علوم حدیثی است . با توجه به موارد کاربرد آن ، از تدوین دو معنی فهمیده می شود: ثبت حدیث ، و تنظیم حدیث و تألیف رساله یا کتاب حدیثی .
الف ) ثبت حدیث .
ابن حَجَر عَسقَلانی (متوفی 852؛ 1407، ج 1، ص 208) ضمن اشاره به شفاهی بودن روایت در عهد صحابه و تابعین ، گفته است که ترس بزرگان از نابودی دانش باعث شد که آنان به تدوین حدیث بپردازند. آغازگر تدوین ابن شهاب زُهْری (متوفی 124) بود و پس از آن ، تصنیف فراوان شد (همانجا). در این سخن ، تدوین از طرفی در مقابل «حفظ » و از طرف دیگر در مقابل «تصنیف » به کار رفته است و لذا معنایی جز نگارش ندارد. از سخن ابن شهاب که «این علم را پیش از من کسی تدوین نکرد» (کتانی ، ص 5) نیز معنایی جز نگارش به دست نمی آید، زیرا بنا به برخی گزارشها، در آن زمان دانشمندان نگارش حدیث را مکروه می پنداشتند [۲]. از معاصران نیز بعضی ، تدوین را به مفهوم نگارش به کار برده اند [۳]. عجاج خطیب (1411، ص 343ـ 348) در فصلی با عنوان «ما دُوِّنَ فی صدرالاسلام » از مکتوباتی نام برده است که از نظر نظم و نسق با تألیفات محدّثان قرنهای بعد شباهتی ندارد.
ب ) تنظیم حدیث و تألیف رساله یا کتاب حدیثی .
از کلام ذهبی که شروع تدوین حدیث را در 143 دانسته و نتیجة چنین تدوینی را ظهور تصانیف متعدد اعلام کرده است [۴]، می توان مراد او را از تدوین ، همان تنظیم و مرتب سازی دانست ، زیرا نگارش ابتدایی از دهها سال قبل از آن صورت می گرفته است . بعلاوه ، در سخن ذهبی بحث از پیدایش تصانیف است و تصنیف کتابی است که مطالب آن در چند فصل منظم شده است [۵]، احادیث پیامبر اکرم در دورة صحابه و بزرگان تابعین مدون و مرتب نشده بود [۶]. منظور او نفی کلی نگارش حدیث در عصر صحابه و تابعین نیست . نجاشی (ص 117) نیز در بارة ثُبَیت ، یکی از اصحاب امام صادق علیه السلام ، سخنی دارد که بر اساس آن ، روایات این شخص مکتوب بوده ، اما مدون ، یعنی مرتب و منظم ، نبوده است .
در مجموع ، می توان گفت که تدوین در اصل به معنای جمع آوری و نگارش بوده ، اما این کار در هر دوره ویژگیهایی داشته است . تدوین حدیث در عصر پیامبر اکرم و صحابه ، نگارش و ثبت بوده ، اما از قرن دوم به بعد این مفهوم توسعه یافته و علاوه بر نگارش ، تبویب و تنظیم را هم دربر گرفته است ؛ ازینرو، علمای حدیث در کتب خود از ادوار تدوین بحث می کنند و برای هر دوره خصوصیتی می آورند که از دوره های دیگر تمایز دارد [۷].
پانویس
- ↑ (بیهقی ، ج 2، ص 605)
- ↑ ( رجوع کنید به ابن عبدالبر، ص 121، 127ـ 128)
- ↑ ( رجوع کنید به ابوریّه ، ص 264؛ صالح ، ص 1؛ خطیب ، 1411، ص 293؛ همو، 1417، ص 137؛ خولی ، ص 33)
- ↑ ( رجوع کنید به سیوطی ، 1370 ش ، ص 261)
- ↑ ( رجوع کنید به جوهری ، همانجا). به گفتة ابن حجر عسقلانی (1407، مقدمه : هدی الساری ، ص 8)
- ↑ (نیز رجوع کنید به اعظمی ، ج 1، ص 71)
- ↑ ( رجوع کنید به ابوریه ، ص 267؛ صالح ، ص 38ـ41)
منابع
- مجید معارف، مدخل"تدوین حدیث"، در دسترس دردانشنامه جهان اسلام تاریخ بازیابی:19 آذرماه 1392.
