حجیت ظواهر کتاب

این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.

محتوای فعلی بخشی از یک کتاب متناسب با عنوان است.

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

منبع: كلیات علوم اسلامى، جلد 3، صفحه 34

نویسنده: مرتضی مطهری

مقدمه

در علم اصول مباحث زيادى كه اختصاص به قرآن داشته باشد، نداريم. غالب مباحث مربوط به قرآن، مشترك است ميان كتاب و سنت. تنها مبحث اختصاصى قرآن، مبحث «حجيت ظواهر» است يعنى آيا ظاهر قرآن قطع نظر از اين كه وسيله حديثی تفسير شده باشد، حجت است و فقيه مى تواند آن را مستند قرار دهد يا خير؟

آثار طرح موضوع

اين مبحث را اصوليون شيعه براى رد شبهات گروه اخباريين طرح كرده اند. اخباريين معتقدند كه احدى غير از معصومين حق رجوع و استفاده و استنباط از آيات قرآن را ندارد و به عبارت ديگر: همواره استفاده مسلمين از قرآن بايد به صورت غيرمستقيم بوده باشد يعنى به وسيله اخبار و روايات وارده از اهل بيت علیهم‌السلام.

نظر اخباریین

اخباريين در اين مدعا به اخبارى استناد مى كنند كه «تفسير به راى » را منع كرده است. اخباريون مدعى هستند كه معنى هر آيه‌ اى را از حديث بايد استفسار كرد، فرضاً ظاهر آيه اى بر مطلبى دلالت كند ولى حديثى آمده باشد و بر ضد ظاهر آن آيه باشد، ما بايد به مقتضاى حديث عمل كنيم و بگوئيم معنى واقعى آيه را ما نمى دانيم. علي‌هذا اخبار و احاديث «مقياس » آيات قرآنيه اند.

ولى اصوليون ثابت مى كنند كه استفاده مسلمين از قرآن به صورت مستقيم است، معنى تفسير به راى كه نهى شده اين نيست كه مردم حق ندارند با فكر و نظر خود معنى قرآن را بفهمند، بلكه مقصود اين است كه قرآن را بر اساس ميل و هواى نفس و مغرضانه نبايد تفسير كرد.

نظر اصولیین

اصوليون مى گويند: خود قرآن تصريح مى كند و فرمان مى دهد كه مردم در آن «تدبر» كنند و فكر خود را در معانى بلند قرآن به پرواز درآورند، پس مردم حق دارند كه مستقيماً معانى آيات قرآنيه را در حدود توانائى بدست آورند و عمل نمايند.

به علاوه در اخبار متواتره وارد شده كه پيغمبر اكرم صلی الله علیه و آله و ائمه اطهار علیهم‌السلام از اين كه اخبار و احاديث مجعوله پيدا شده و به نام آن‌ها شهرت يافته، ناليده و رنج برده اند و براى جلوگيرى از آنها مساله «عرضه بر قرآن » را طرح كرده اند. فرموده اند كه هر حديثى كه از ما روايت شده بر قرآن عرضه كنيد، اگر ديديد مخالف قرآن است بدانيد كه ما نگفته ايم، آن را به ديوار بزنيد.

نتیجه

پس معلوم مى شود برعكس ادعاى اخباريين؛ احاديث، معيار و مقياس قرآن نيستند بلكه قرآن معيار و مقياس اخبار و روايات و احاديث است.