سید علی خان مدنی

علی بن احمد بن معصوم حسينی مدنی شيرازی مشهور به "سيد صدر الدين شيرازی" و "سید علی خان کبیر" و "ابن معصوم" یکی از علمای بزرگ شيعه در اوايل قرن دوازدهم هجری است. سید علی خان کبیر در فقه و اصول و حکمت الهی استادی بی نظیر ودر ادبیات عرب و لغت متبحر بود. از او آثار ارزنده ای بر جای مانده است. که سر آمد آنها کتاب "ریاض السالكین" (شرح صحیفه سید الساجدین علیه السلام) است.

ولادت

سید علی خان در پانزدهم جمادی الاول 1052 ق. در مدینه پای به عرصه گیتی نهاد.

نیاکان

پدرسید علی خان؛ سید نظام الدین احمد، از دانشوران شیرازی تبار حجاز و از نوادگان علی بن الحسین علیه السلام، و مادرش دخت شیخ محمد بن احمد منوفی ،مرجع وارسته شافعیان بود.

یکی ازاجداد سید علی خان، صدرالدین محمد دشتکی مکنی به ابوالمعالی و ملقب به صدرالدین و معروف به صدرالدین کبیر است ، که در کتب متاخرین از او به عنوان «سید المدققین» ،«السید السند» ویا «السید السناد» یاد می شود. وی از لحاظ مالی، فردی متمکن بوده و در سال 883 ه.ق دو هزار زرع از املاک دشتک را خرید، و مدرسه بزرگ منصوریه را در آن بنا نهد.

یکی دیگر از اجداد سید علیخان ، غیاث الدین منصور دشتکی(866-948 ه . ق ) از فیلسوفان بزرگ حوزة شیراز در قرن دهم است که دوران حیاتش مصادف با اواخر عهد گورکانی و اوایل دورهً صفویه بود. وی فرزند بزرگ سید سند ، صدرالدین محمد دشتکی است وجامع علوم زمان خود بوده و مشهور به استاد بشر ، عقل حادی عشر و معلم ثالث است. او از جمله فلاسفه ای بود که در شکل گیری عناصر اولیهً حکمت متعالیهً ملاصدرا سهمی بسزا داشت. غیاث الدین منصور دشتکی شیرازی تقریبا در همهً علوم همچون ادبیات ، منطق ، کلام ، فلسفه ، تفسیر ، فقه ، اصول ، طب ، ریاضیات ، طبیعیات ، هیئت ، نجوم ، عرفان ، اخلاق ، داروشناسی و حتی در علوم غریبه صاحب نظر بوده و در همهً این زمینه ها تالیفاتی عمیق دارد.

شرح حال

سید علی خردسال بود كه پدرش دعوت قطب شاه هفتم ، فرمانروای حیدرآباد را اجابت كرد و برای راهنمایی مومنان شبه قاره رهسپار هند شد

هنگامی که سید علی خان به حدود چهارده سالگی رسید. پدرش با نامه وی را به هند فراخواند.سید علی خان در 1068 ق به خدمت پدر در حیدر آباد رسید. و از آن زمان از محضر پدر و بزرگانی چون محمد بن علی شامی عاملی([10])و شیخ جعفر بن كمال الدین بحرانی كامیاب شد.

پس از چندی قطب شاه هفتم (سلطان عبدالله ) در گذشت و یكی از دامادهایش كه در سلك صوفیان جای داشت بر تختنشست و خود را سلطان ابوالحسن قطب شاه هشتم نامید. او چون سید نظام الدین و فرزند دانشورش سید علی را رقیب خود می شمرد بر نظام الدین و فرزندش سید علی سخت گرفت.و دست آنان را از مراكز قدرت مادی كوتاه نموده، در تنگ تر ساختن حلقه محاصره پنهان آنان كوشید. چندین سال بعد پدر سید علی نیز از دار فانی را وداع گفت و سلطان ابوالحسن که از دغدغه نفوذ سید نظام الدین رهایی یافته بود، سید علی را در خانه ای كوچك زندانی كرد و هرگونه دیدار با او را ممنوع ساخت . بدین ترتیب ناگوارترین روزهای زندگی سید علی آغاز شد و تا سالها ادامه یافت . روزهایی كه خود درباره آن چنین نگاشته است:

((...در اینروزگار از همه آشنایان دورم و جز اندوه همنشینی ندارم ... ناگزیر باید در خانه ایتنگ تر از روزن سوزن زندگی كنم ، خانه ای كه هنگام ورود بدان شاهرگ قلب انسان پارهمی شود. در این سرای ، همنشینی جز كتاب و دفتر ندارم...

خداوند از حوادثی كه درآینده پدید می آید آگاه تر است . تا كنون بر این بحران گشایشی آشكار نشده است...

سید كتاب نفیس((الحدائق الندیه فی شرح الصمدیه))را درهمین سالها یعنی در جمادی الثانی 1079 ق . به جهان دانش و ادب عرضه كرد. سید علی پس از چندی با طرح نقشه ای از از حیدر آباد به برهانپورگریخت و نزد محمد اورنگ زیب ، پادشاه آن سامان رفت. اورنگ زیب که دشمن دیرپای حیدرآباد نشینان شمرده میشد مقدم او را گرامی داشت و لقب خان به وی بخشید و هزار و سیصد سوارزیر فرمانش قرار داد.

تلاشهای آن دانشمند بزرگ در تامین امنیت شهرو آسایش مردم ، محمد اورنگ زیب را بر آن داشت كه وی را به حكومت لاهور و مناطقمجاور منصوب كند

سید علی خان پس از چند سال ، چون مقام فرمانداری لاهور را از ارزشهای راستین تهی یافت ، از آن كناره گرفت ودیگر بار همنشین كتاب و دفتر شد. در این هنگام اورنگ زیب وی را به ریاست دیوان برهانپورمنصوب كرد

آن دانشمند گرانمایه پس از چند سال داوری ،از كار در دیوان برهانپور كناره گرفت و دیگر بار به ارتش پیوست و سالیانی چند درسپاه محمد اورنگ زیب ، كه تشنه حضور فقیهی پارسا بود، به خدمت پرداخت.

سید علی در سال 1113ق از مناسب خود کناره گیری نموده به زيارت خانه، خدا و قبر رسول اكرم -صلى‌الله‌عليه‌وآله- شتافت و پس ازبه جای آوردن مناسك حج ، زیارت حرم معصومان حجاز و دیدار بستگان ، راه عراق پیشگرفت و آرامگاه شهیدان معصوم آن دیار را از نزدیك زیارت كرد.

سپس به جانب خراسان روان شد وپس از زیارت مرقد پاك هشتمین امام معصوم علیه السلام به اصفهان ( پایتخت صفویان) رفت . در این هنگام سلطان حسین صفوی حاکم دربار صفویه بود . او در در بزرگداشت سید علی خان کوشید . و سیدعلی خان كتاب شریف «ریاض ‍ السالكین فی شرح صحیفه سید الساجدین» را كه ثمره دوازده سال تحقیق و نگارشبود، به دربار صفوی هدیه كرد.

سید علی خان پس از آن به شیراز، شهر پدران بلند آوازه رفته، به پژوهش ، نگارش وتدریس پرداخت . با حضور آن ادیب برجسته مدرسه ای كه پدربزرگ ارجمندش امیر غیاثالدین منصور بنیاد نهاده بود رونق روزگاران گذشته را بازیافت سید علی خان تا آخر عمر در شیراز ماند.و در سال 1120 ق در همان شهر دار فانی را وداع گفت . پیکر پاک او در حرم حضرت احمد بن موسیعلیه السلام شاهچراغ و در كنار آرامگاه سید ماجد بحرانی به خاک سپرده شد.

آثار

1.سلافه العصر فی محاسنالشعراء بكل مصر 2.الدرجات الرفیعه فی طبقات الامامیه 3.سلوه الغریب و اسوهالادیب 4.انوار الربیع فی انواع البدیع 5.الحدائق الندیه فی شرحالصمدیه 6.الفرائد البهیه فی شرح الفوائد الصمدیه 7.موضح الرشاد فی شرحالارشاد 8.رساله فی اغلاط الفیروز آبادی فی القاموس 9.التذكره فی الفوائدالنادره 10.المخلاه 11.الزهره فی النحو 12.ملحقاه السلافه 13.نفثهالمصدور 14.محك القریض 15.رساله فی المسلسله بالاباء 16.نعمه الاغان فیعشره الاخوان 17.ریاض السالكین فی شرح صحیفه سید الساجدین علیه السلام 18.الكلم الطیب و الغیث الصیب 19.دیوان شعر

منابع

• مجموعه گلشن ابرار، زندگی نامه "سید علی خان کبیر" از عباس عبيري
• کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی،در احوالات علامه سید علیخان حسینی مدنی دشتکی شیرازی، سید محمد رضوی ، بازیابی: 12 خرداد 1392
• شرح حال ادبی سید علیخان مدنی شیرازی، شاعر بدیعه سرا، کتابخانه طهور، بازیابی: 12 خرداد 1392