دیوان برید

دیوان برید یکی از سازمان های اداری در حکومت های اسلامی بوده است. این سازمان وظیفه ارتباط میان مراکز حکومت و ولایات و تسریع در گزارش اخبار و رویدادهای مهم سیاسی، ارسال نامه ها و پیام ها، حمل و نقل کالاهای دولتی و گاه خصوصی، به مقصد رسانیدن مأموران و ابلاغ فرمان های حکومتی را بر عهده داشته است.

لغت برید

در فرهنگ معین برید به نامه رسان، پیک و چاپار معنی شده است.

پیشینه چاپارخانه

بنا به روایت تاریخ، ایرانیان نخستین ملتی بودند که اقدام به تاسیس چاپار خانه ای منظم کردند، ایرانیان این تشکیلات اداری را از زمان های بسیار دور بنیانگذاری و سازماندهی کرده اند. در تمامی اسناد ابداع پست را به ایرانیان نسبت داده اند. از جمله در نوشته های تاریخی جهان باستان که سابقه تاسیس چاپارخانه را در ایران به زمان هخامنشی و سلیقه ایجاد آن را به داریوش اول نسبت داده اند و معتقدند که بنیان گذار چاپار (پست) در جهان داریوش اول است.

بنا به تصدیق و تایید اغلب مورخین جهان باستان چون هرودت چاپارخانه های ایران یکی از وسیعترین شبکه های ارتیاطی و منظمترین ادارات دنیای کهن محسوب می شدند.

نظام برید در جهان اسلام

اعراب مسلمان پس از تصرف سرزمین های تحت سلطه ایران و روم، با نظام اداری پیشرفته این حکومت ها آشنا شدند و چون فاقد مهارت اداری بودند از تشکیلات دیوانسالاری و اداری این حکومت ها، به ویزه حکومت ساسانی بهره جستند. نظام چاپاری اولین بار در دوره خلافت امویان و به منظور انتقال سریع نامه ها و محموله های دولتی و برقراری ارتباط سریع با کارگزاران حکومتی در اطراف و اکناف قلمرو خلافت به وجود آمد و برید نامیده شد.

اما به مرور زمان بر وظايف اين ديوان افزوده شد و به يكى از عناصر مهم امنيتى سرزمين هاى اسلامى تبديل كرد. با توجه به اهميت بسيار زياد خبردارشدن از اتفاقاتى كه در اطراف و اكناف سرزمين روى مى‌داد، به مرور زمان وظيفه خبررسانى و در شكل رشديافته و پيچيده‌تر آن، وظيفه جاسوسى از نقاط مختلف به عهده اين ديوان نهاده شد.

از اين جهت، اين ديوان به يكى از مهم‌ترين ستونهاى نگاهبانى از قلمرو سرزمين درآمد و صاحب بريد، مسئول و رئيس اين ديوان، يكى از چهار ركن برپايى خلافت ناميده مى‌شد. از ديگر سو براى تسريع در امر خبررسانى و آگاه شدن از اتفاقاتى كه در اقصى نقاط سرزمين مى‌افتاد، خلافت اسلامى به طراحى و ساخت شبكه گسترده‌اى از راهها و در عين حال، برپايى كاروانسراهايى در نقاط مختلف اقدام كرد.

در هر كدام از اين كاروانسراها هميشه تعدادى اسب تيزرو حاضر و آماده وجود داشت تا به محض رسيدن يك پيك از مسافتى دور به يكى از آنها، اسب او با اسب تازه نفسى تعويض شود و پيك بدون معطلى به راه خود ادامه دهد. در منابع اشاره شده است كه اين پيكها مى‌توانستند مسافت هايى را مافوق تحمل انسانهاى عادى بدون استراحت پشت سر بگذارند.