خشوع: تفاوت بین نسخه‌ها
(صفحه‌ای جدید حاوی '{{الگو:منبع الکترونیکی معتبر|ماخذ=پایگاه}} {{نیازمند ویرایش فنی}} "خشوع" برگرفته ا...' ایجاد کرد) |
|||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
{{الگو:منبع الکترونیکی معتبر|ماخذ=پایگاه}} | {{الگو:منبع الکترونیکی معتبر|ماخذ=پایگاه}} | ||
| − | |||
| − | |||
| − | خشوع | + | "خشوع" برگرفته از "خشع" به معنی تضرع و زاری است. تضرع به معنی زاری و فروتنی است و بیشتر دردل و خاطر انسان بوجود می‌آید و در اعضای بدن ظاهر می‌شود لذا در روایات آمده هرگاه دل متأثر شود، اعضاء بدن فرمانبردار و خاشع می‌شوند.<ref>راغب اصفهانی، مفردات، ترجمه غلامرضا حسینی، تهران، مرتضوی، بی‌تا، ج1، ص65.</ref> پس خشوع تحققش در مرتبه اول در قلب و سپس در اعضاء تجلی می‌یابد. |
| − | |||
| − | |||
| − | قرآن خشوع را | + | خشوع در واقع چیزی جز حضور قلب توأم با تواضع و ادب و احترام نیست، مؤمنان در [[نماز]]، تمام توجهشان به باطن و حقیقت نماز است.<ref>حسینی، حسین، اخلاق در [[قرآن]] و [[حدیث]]؛ تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1384، سوم، ص 36.</ref> خشوع کم و بیش توأم با خوف و خشیت است و حالت انعطاف‌پذیری دل را نشان می‌دهد و در برابر قساوت است که حالت سنگدلی و عدم تأثر دل است.<ref>مصباح یزدی، محمدتقی، اخلاق در قرآن، قم، موسسه آموزشی حضرت امام، 1377، سوم، ج1، ص412.</ref> |
| − | + | ==انواع خشوع در قرآن== | |
| − | + | [[قرآن]] خشوع را جزو صفات برجسته انسان شایسته به شمار می‌آورد و در مقام مدح از افراد یا گروه‌ها بر این صفت به عنوان یک نقطه امتیاز دست می‌گزارد.<ref>همان، ص 413.</ref> | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | '''1- نسبت خشوع به قلب:''' | |
| − | + | {{متن قرآن|«أَلَمْ يَأْنِ لِلَّذِينَ آمَنُوا أَن تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِكْرِاللَّهِ وَمَا نَزَلَ مِنَ الْحَقِّ وَلَا يَكُونُوا كَالَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ مِن قَبْلُ فَطَالَ عَلَيْهِمُ الْأَمَدُ فَقَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَكَثِيرٌ مِّنْهُمْ فَاسِقُونَ»}}<ref>[[سوره حدید]]/16؛ (ترجمه آیات از آیت الله مکارم شیرازی می‌باشد).</ref>؛ آیا وقت آن نرسیده است که دلهای مؤمنان در برابر ذکر خدا و آنچه از حق نازل شده است، خاشع گردد و مانند کسانی نباشند که در گذشته به آنها کتاب آسمانی داده شد سپس زمانی طولانی بر آنها گذشت و قلبهایشان قساوت پیدا کرده و بسیاری از آنها گنهکارند. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | قرآن در اینجا گروهی از مؤمنان را ملامت می‌کند که چرا همچون بسیاری از امت‌های پیشین گرفتار غفلت و بی‌خبری شده‌اند، همان غفلتی که باعث قساوت و فسق و گناه است. یاد خدا اگر در عمق جان قرار گیرد و اگر در آیات الهی درست تدبیر شود باید مایه خشوع گردد. <ref>مکارم شیرازی و همکاران، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1374، اول، ج23، ص341.</ref> | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | '''2- نسبت خشوع به مؤمنان:''' | |
| − | + | {{متن قرآن|«قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ × الَّذِينَ هُمْ فِي صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ»}}؛<ref>[[سوره مومنون]]/2–1.</ref> مؤمنان رستگار شدند، آنها که در نمازشان خشوع دارند. | |
| − | |||
| − | |||
| − | + | یکی از صفات برجسته مؤمنان خشوع در [[نماز]] است. این آیه اقامه نماز را نشانه مؤمنان نمی‌شمارد بلکه خشوع در نماز را ویژگی آنان برمی‌شمرد.<ref>شریعتمداری، جعفر؛ شرح و تفسیر لغات بر اساس تفسیر نمونه، مشهد، بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی، 1372، اول، ج1، ص682.</ref> خشوع در نماز هم به قلب است هم به اعضا، خشوع به قلب این است که از همه چیز روی برگرداند و تنها متوجه پرستش و نیایش خدا باشد و خشوع اعضا این است که چشم را فرو نهد و توجه به کسی و چیزی نکند و از کارهای بیهوده خودداری کند.<ref>طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه علی کرمی، تهران، فراهانی، 1360، اول، ج17، ص31.</ref> بی‌حرکت شدن اعضا از ترس، مقام طرف را بزرگ داشتن و اهتمام بر بزرگداشت او و تذلل و... از معانی دیگر خشوع اعضا می‌باشد.<ref>طباطبائی، محمد حسینی، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی 1374، پنجم، ج15، ص6.</ref> | |
| − | + | '''3- نسبت خشوع به چشم:''' | |
| − | |||
| − | |||
| + | {{متن قرآن|«خُشَّعًا أَبْصَارُهُمْ يَخْرُجُونَ مِنَ الْأَجْدَاثِ كَأَنَّهُمْ جَرَادٌ مُّنتَشِرٌ»}}؛<ref>[[سوره قمر]]/7.</ref> آنان در حالی که چشم‌هایشان از شدت وحشت به زیر افتاد، همچون ملخهای پراکنده از قبرها خارج می‌شوند. | ||
| + | |||
| + | نسبت خشوع به چشم‌ها به خاطر آن است که صحنه قیامت، آنقدر هولناک است که تاب تماشای آن را ندارند لذا چشم از آن برمی‌گیرند و به زیر می‌اندازند.<ref>نمونه، پیشین، ج 23، ص 23.</ref> در حقیقت خشوع نوعی ذلت است و حالت ذلت بیش از هر چیز در دیدگان ظهور می‌کند.<ref>المیزان، پیشین، ج 19، ص 93.</ref> | ||
| + | |||
| + | '''4- نسبت خشوع به صدا:''' | ||
| + | |||
| + | {{متن قرآن|«يَوْمَئِذٍ يَتَّبِعُونَ الدَّاعِيَ لَا عِوَجَ لَهُ وَخَشَعَت الْأَصْوَاتُ لِلرَّحْمَنِ فَلَا تَسْمَعُ إِلَّا هَمْسًا»}}؛<ref>[[سوره طه]]/108.</ref> در آن روز همه از دعوت کننده الهی، پیروی نموده و قدرت بر مخالفت او نخواهند داشت (و همگی از قبرها برمی‌خیزند) و همه صداها در برابر (عظمت) خداوند رحمان، خاضع می‌شود و جز صدای آهسته چیزی نمی‌شنوی. | ||
| + | |||
| + | این خاموشی صداها یا به خاطر سیطره عظمت الهی بر عرصه محشر است که همگان در برابرش خشوع می‌کنند یا در اثر ترس حساب و کتاب و نتیجه اعمال است یا هر دو<ref>تفسیر نمونه، پیشین، ج 13، ص 304.</ref> برخی گویند: (مخاطبین این آیه) افراد خشنی بوده‌اند که در این دنیا لحن‌های تند و آمرانه داشته‌اند و در آنجا خاموش شده‌اند و فقط صدای پاهای آنها شنیده می‌شود.<ref>مجمع البیان، پیشین، ج 16، ص 74.</ref> | ||
| + | |||
| + | ==راه تحصیل خشوع== | ||
| + | |||
| + | تحصیل تا حدی اختیاری است در اصلِ فطرتِ انسان، مایه اصلی خشوع مثل سایر احساسات و عواطف وجود دارد و قابل تضعیف و تقویت است.<ref>آیت الله مصباح یزدی، اخلاق در قرآن، پیشین، ص 413.</ref> | ||
| + | |||
| + | عشق به خدا، اندیشیدن در حقارت و پستی دنیا، توجه به قدرت خدا در حل مشکلات و ضعف مخلوق و... باعث حضور قلب در نماز می‌شود.<ref>خادم الذاکرین، اکبر، اخلاق اسلامی در نهج‌البلاغه، قم، مدرسه الامام علی بن ابیطالب علیه السلام، 1382، چهارم، ص 179.</ref> | ||
| + | |||
| + | خشوع نیز در واقع چیزی جز حضور قلب توأم با تواضع و ادب نیست.<ref>اخلاق در قرآن و حدیث؛ حسین حسینی، پیشین، ص 37–36.</ref> یاد [[مرگ]] و قیامت نیز چنان دردناک است که گمانش برای خاکسار شدن انسان کافی است، خاشعان اهل یقین به معاد، امیدی آمیخته با خوف و نگرانی از سوء عاقبت دارند و دل شکسته‌اند و همین انکسار و حزن باعث خشوع می‌شود.<ref>جوادی آملی، عبدالله؛ تفسیر تسنیم، قم، مرکز نشر اسراء، 1381، اول، ج 4، ص 163.</ref> | ||
| + | |||
| + | ==پانویس== | ||
<references/> | <references/> | ||
| − | == منابع == | + | ==منابع== |
| + | [http://www.pajoohe.com/fa/index.php?Page=definition&UID=31621#_ftn20 خشوع، علی محمودی، سایت پژوهشکده باقرالعلوم علیه السلام (بخش فرهنگ علوم انسانی و اسلامی)]، تاریخ بازیابی: 26 اردیبهشت 1391. | ||
| − | |||
[[رده:اخلاق الهی]] | [[رده:اخلاق الهی]] | ||
[[رده:صفات پسندیده]] | [[رده:صفات پسندیده]] | ||
نسخهٔ ۲ فوریهٔ ۲۰۱۳، ساعت ۰۹:۳۸
این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.
(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)
"خشوع" برگرفته از "خشع" به معنی تضرع و زاری است. تضرع به معنی زاری و فروتنی است و بیشتر دردل و خاطر انسان بوجود می‌آید و در اعضای بدن ظاهر می‌شود لذا در روایات آمده هرگاه دل متأثر شود، اعضاء بدن فرمانبردار و خاشع می‌شوند.[۱] پس خشوع تحققش در مرتبه اول در قلب و سپس در اعضاء تجلی می‌یابد.
خشوع در واقع چیزی جز حضور قلب توأم با تواضع و ادب و احترام نیست، مؤمنان در نماز، تمام توجهشان به باطن و حقیقت نماز است.[۲] خشوع کم و بیش توأم با خوف و خشیت است و حالت انعطاف‌پذیری دل را نشان می‌دهد و در برابر قساوت است که حالت سنگدلی و عدم تأثر دل است.[۳]
انواع خشوع در قرآن
قرآن خشوع را جزو صفات برجسته انسان شایسته به شمار می‌آورد و در مقام مدح از افراد یا گروه‌ها بر این صفت به عنوان یک نقطه امتیاز دست می‌گزارد.[۴]
1- نسبت خشوع به قلب:
«أَلَمْ يَأْنِ لِلَّذِينَ آمَنُوا أَن تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِكْرِاللَّهِ وَمَا نَزَلَ مِنَ الْحَقِّ وَلَا يَكُونُوا كَالَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ مِن قَبْلُ فَطَالَ عَلَيْهِمُ الْأَمَدُ فَقَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَكَثِيرٌ مِّنْهُمْ فَاسِقُونَ»[۵]؛ آیا وقت آن نرسیده است که دلهای مؤمنان در برابر ذکر خدا و آنچه از حق نازل شده است، خاشع گردد و مانند کسانی نباشند که در گذشته به آنها کتاب آسمانی داده شد سپس زمانی طولانی بر آنها گذشت و قلبهایشان قساوت پیدا کرده و بسیاری از آنها گنهکارند.
قرآن در اینجا گروهی از مؤمنان را ملامت می‌کند که چرا همچون بسیاری از امت‌های پیشین گرفتار غفلت و بی‌خبری شده‌اند، همان غفلتی که باعث قساوت و فسق و گناه است. یاد خدا اگر در عمق جان قرار گیرد و اگر در آیات الهی درست تدبیر شود باید مایه خشوع گردد. [۶]
2- نسبت خشوع به مؤمنان:
«قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ × الَّذِينَ هُمْ فِي صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ»؛[۷] مؤمنان رستگار شدند، آنها که در نمازشان خشوع دارند.
یکی از صفات برجسته مؤمنان خشوع در نماز است. این آیه اقامه نماز را نشانه مؤمنان نمی‌شمارد بلکه خشوع در نماز را ویژگی آنان برمی‌شمرد.[۸] خشوع در نماز هم به قلب است هم به اعضا، خشوع به قلب این است که از همه چیز روی برگرداند و تنها متوجه پرستش و نیایش خدا باشد و خشوع اعضا این است که چشم را فرو نهد و توجه به کسی و چیزی نکند و از کارهای بیهوده خودداری کند.[۹] بی‌حرکت شدن اعضا از ترس، مقام طرف را بزرگ داشتن و اهتمام بر بزرگداشت او و تذلل و... از معانی دیگر خشوع اعضا می‌باشد.[۱۰]
3- نسبت خشوع به چشم:
«خُشَّعًا أَبْصَارُهُمْ يَخْرُجُونَ مِنَ الْأَجْدَاثِ كَأَنَّهُمْ جَرَادٌ مُّنتَشِرٌ»؛[۱۱] آنان در حالی که چشم‌هایشان از شدت وحشت به زیر افتاد، همچون ملخهای پراکنده از قبرها خارج می‌شوند.
نسبت خشوع به چشم‌ها به خاطر آن است که صحنه قیامت، آنقدر هولناک است که تاب تماشای آن را ندارند لذا چشم از آن برمی‌گیرند و به زیر می‌اندازند.[۱۲] در حقیقت خشوع نوعی ذلت است و حالت ذلت بیش از هر چیز در دیدگان ظهور می‌کند.[۱۳]
4- نسبت خشوع به صدا:
«يَوْمَئِذٍ يَتَّبِعُونَ الدَّاعِيَ لَا عِوَجَ لَهُ وَخَشَعَت الْأَصْوَاتُ لِلرَّحْمَنِ فَلَا تَسْمَعُ إِلَّا هَمْسًا»؛[۱۴] در آن روز همه از دعوت کننده الهی، پیروی نموده و قدرت بر مخالفت او نخواهند داشت (و همگی از قبرها برمی‌خیزند) و همه صداها در برابر (عظمت) خداوند رحمان، خاضع می‌شود و جز صدای آهسته چیزی نمی‌شنوی.
این خاموشی صداها یا به خاطر سیطره عظمت الهی بر عرصه محشر است که همگان در برابرش خشوع می‌کنند یا در اثر ترس حساب و کتاب و نتیجه اعمال است یا هر دو[۱۵] برخی گویند: (مخاطبین این آیه) افراد خشنی بوده‌اند که در این دنیا لحن‌های تند و آمرانه داشته‌اند و در آنجا خاموش شده‌اند و فقط صدای پاهای آنها شنیده می‌شود.[۱۶]
راه تحصیل خشوع
تحصیل تا حدی اختیاری است در اصلِ فطرتِ انسان، مایه اصلی خشوع مثل سایر احساسات و عواطف وجود دارد و قابل تضعیف و تقویت است.[۱۷]
عشق به خدا، اندیشیدن در حقارت و پستی دنیا، توجه به قدرت خدا در حل مشکلات و ضعف مخلوق و... باعث حضور قلب در نماز می‌شود.[۱۸]
خشوع نیز در واقع چیزی جز حضور قلب توأم با تواضع و ادب نیست.[۱۹] یاد مرگ و قیامت نیز چنان دردناک است که گمانش برای خاکسار شدن انسان کافی است، خاشعان اهل یقین به معاد، امیدی آمیخته با خوف و نگرانی از سوء عاقبت دارند و دل شکسته‌اند و همین انکسار و حزن باعث خشوع می‌شود.[۲۰]
پانویس
- ↑ راغب اصفهانی، مفردات، ترجمه غلامرضا حسینی، تهران، مرتضوی، بی‌تا، ج1، ص65.
- ↑ حسینی، حسین، اخلاق در قرآن و حدیث؛ تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1384، سوم، ص 36.
- ↑ مصباح یزدی، محمدتقی، اخلاق در قرآن، قم، موسسه آموزشی حضرت امام، 1377، سوم، ج1، ص412.
- ↑ همان، ص 413.
- ↑ سوره حدید/16؛ (ترجمه آیات از آیت الله مکارم شیرازی می‌باشد).
- ↑ مکارم شیرازی و همکاران، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1374، اول، ج23، ص341.
- ↑ سوره مومنون/2–1.
- ↑ شریعتمداری، جعفر؛ شرح و تفسیر لغات بر اساس تفسیر نمونه، مشهد، بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی، 1372، اول، ج1، ص682.
- ↑ طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه علی کرمی، تهران، فراهانی، 1360، اول، ج17، ص31.
- ↑ طباطبائی، محمد حسینی، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی 1374، پنجم، ج15، ص6.
- ↑ سوره قمر/7.
- ↑ نمونه، پیشین، ج 23، ص 23.
- ↑ المیزان، پیشین، ج 19، ص 93.
- ↑ سوره طه/108.
- ↑ تفسیر نمونه، پیشین، ج 13، ص 304.
- ↑ مجمع البیان، پیشین، ج 16، ص 74.
- ↑ آیت الله مصباح یزدی، اخلاق در قرآن، پیشین، ص 413.
- ↑ خادم الذاکرین، اکبر، اخلاق اسلامی در نهج‌البلاغه، قم، مدرسه الامام علی بن ابیطالب علیه السلام، 1382، چهارم، ص 179.
- ↑ اخلاق در قرآن و حدیث؛ حسین حسینی، پیشین، ص 37–36.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله؛ تفسیر تسنیم، قم، مرکز نشر اسراء، 1381، اول، ج 4، ص 163.
منابع
خشوع، علی محمودی، سایت پژوهشکده باقرالعلوم علیه السلام (بخش فرهنگ علوم انسانی و اسلامی)، تاریخ بازیابی: 26 اردیبهشت 1391.
