شیخ مفید: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(بازنویسی به کمک منبع پیشین و منابع جدید)
سطر ۱: سطر ۱:
{{بخشی از یک کتاب}}
+
{{نیازمند ویرایش فنی}}
 +
محمد بن محمد بن نعمان،معروف به شیخ مفید فقیه و متکلم مشهور شیعی است. حضرت صاحب الزمان صلوات الله علیه در ابتدای توقیعی که برای او صادر نمودند او را به "شیخ مفید" ستودند. همچنین ابن الندیم در فن دوم از مقاله پنجم (الفهرست) كه درباره متكلمین [[شیعه]] بحث می كند، از او به عنوان (ابن المعلم) یاد می كند و ستایش می نماید. او در سال 338 متولد و در سال 413 درگذشته است.
  
 +
== لقب شیخ مفید==
 +
در كتاب "مجموعه ورّام" نوشته «ورام بن ابی فراس مالکی اشتری» متوفای 605 هجری <ref> "مجموعه ورّام" نوشته جد عالم و وارسته "سید بن طاووس"، سایت حوزه </ref> آمده است: "مفید در اصل از "عكبرا"واسط شهركی بین بغداد و سامراء. امروز در ناحیه دهكده دُجیل واقع در سه یا چهار فرسخی بغداد، و عكبرا در همین مسیر واقع در ده فرسخی بغداد بوده است. در ایام كودكی همراه پدرش به بغداد آمد و نزد ابوعبدالله معروف به "جعل" به تحصیل پرداخت. سپس به مجلس "ابویاسر" كه در دروازه خراسان تدریس می كرد حضور یافت. چون ابو یاسر از عهده بحث و پرسشهای او درمانده شده او را به "علی بن عیسی رمّانی" كه از بزرگان علمای كلام بود ارجاع داد و گفت چرا به نزد او نمی روی تا از او استفاده كنی؟ مفید گفت او را نمی شناسم و كسی ندارم مرا به او معرفی كند. ابویاسر یكی از شاگردان خود را همراه او كرد و نزد رمانی فرستاد چون مجلس رمانی از فضلا و دانشمندان پر بود، مفید در صف آخر نشست و به تدریج كه مجلس خلوت شد نزدیكتر رفت. در آن اثناء مردی از اهل بصره آمد و از رمانی پرسید چه می فرمایید در باره حدیث غدیر (كه به عقیده شیعه پیغمبر اكرم (ص) امیرمؤمنان (ع) را جانشین بلافصل خود گردانید" و داستان غار (كه به اعتقاد اهل سنت دلیل برخلافت ابوبكر است)؟ رمانی گفت داستان غار درایت ( یعنی امری مسلم و معقول) است و حدیث غدیر روایت و منقول می باشد، و آنچه از درایت و امر مسلم استفاده می شود از روایت مستفاد نمی گردد. مرد بصری سكوت كرد و برخاست و از مجلس بیرون رفت.
  
 +
در این موقع مفید خود را به رمانی نزدیك گردانید و گفت: سوال دارم. رمانی گفت: بگو! شیخ مفید گفت: چه می فرمایید درباره كسی كه بر امام عادل خروج كند و با وی جنگ نماید؟ رمانی گفت: او كافر است، بعد گفت: نه فاسق است. شیخ مفید پرسید: راجع به امامت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب علیه السلام چه می گویید؟ رمانی گفت: او امام است. مفید گفت: درباره طلحه و زبیر( دو آتش افروز جنگ جمل بر ضد امیرالمؤمنین بودند) چه می فرمایید؟ رمانی گفت: آنها از این عمل توبه كردند. شیخ مفید گفت: جناب استاد!
  
 +
داستان جنگ جمل درایت و امر مسلمی است و توبه كردن طلحه و زبیر روایت می باشد!!رمانی كه متوجه موضوع شد گفت: مگر موقعی كه آن مرد بصری از من سئوال كرد تو حاضر بودی؟ شیخ مفید گفت: آری: رمانی گفت: این سخن به جای آنچه من گفتم! اشكال تو وارد است!! آنگاه پرسید: تو كیستی و نزد كدام یك از علمای این شهر درس می خوانی؟ مفید گفت: نزد شیخ ابوعبدالله جعل. رمانی گفت: بنشین تا من مراجعت كنم. سپس برخاست و به درون خانه رفت و پس از لحظه ای برگشت و نامه ای سربسته به وی داد گفت: این را به استاد خود بده. مفید نامه را آورد و به استادش تسلیم كرد. استاد نامه را گشود و شروع به قرائت آن كرد و طی مطالعه آن به خنده افتاد. پس از قرائت نامه گفت: رمانی ماجرائی را كه میان تو و او در مجلس وی روی داده نوشته و سفارش تو را نموده و تو را ملقب به "مفید" كرده است.
  
شیخ مفید نامش محمد بن محمد بن نعمان، هم متكلم است و هم فقیه ابن الندیم در فن دوم از مقاله پنجم (الفهرست) كه درباره متكلمین [[شیعه]] بحث می كند، از او به عنوان (ابن المعلم) یاد می كند و ستایش می نماید او در سال 338 متولد و در سال 413 درگذشته است.
+
در صورت صحت این خبر وجه جمع بین آن و نامه های امام زمان عج الله تعالی فرجه الشریف که در آنها از شیخ صدوق به "شیخ مفید" یاد نموده است، میتواند این باشد که امام علیه السلا
  
كتاب معروف او در فقه به نام (مقنعه) است و چاپ شده و موجود است شیخ مفید از چهره های بسیار درخشان شیعه در جهان [[اسلام]] می باشد ابویعلی جعفری كه داماد مفید بوده است، گفته: (مفید شب ها مختصری می خوابید، باقی را به [[نماز]] یا مطالعه یا تدریس یا تلاوت [[قرآن]] مجید می گذرانید).
+
==سخنان دیگران درباره شیخ مفید==
 +
شيخ مفيد از ديدگاه دانشمندان شيعه و سنى داراى جايگاهى رفيع است كه به كلماتى از بزرگان اشاره مى‌كنيم:
  
شیخ مفید شاگرد ابن ابی عقیل است.<ref> آشنایی با علوم اسلامی، ص 294.</ref>
+
1- نجاشى، شاگرد نامدار و مورد اعتماد شيخ مفيد در باره او مى گويد:
 +
« محمد بن محمد بن نعمان بن عبد السلام بن جابر بن نعمان بن سعيد بن جبير، شيخ و استاد ما است- كه رضوان خدا بر او باد- فضل او در فقه و حديث و ثقه بودن او مشهورتر از آن است كه توصيف شود. او تاليفات متعددى دارد.»
  
'''شیخ مفید و روزگار زندگی او:'''
+
2- شيخ طوسى، شاگرد ارزنده مكتب او، در باره استاد در«فهرست» مى‌نويسد:
 +
« محمد بن محمد بن نعمان، معروف به ابن المعلم، از متكلمان اماميه است. در عصر خويش رياست و مرجعيت شيعه به او منتهى گرديد. در فقه و كلام بر هر كس ديگر مقدم بود. حافظه خوب و ذهنى دقيق داشت و در پاسخ به سؤالات، حاضرجواب بود او بيش از 200 جلد كتاب كوچك و بزرگ دارد.»
  
از قیام نافرجام مختار بن ابی عبیده ثقفی به بعد، همه حركت محرومان ضد ستمگران، به نام طرفداری از (آل رسول علیهم السلام) آغاز گردیده است. بدین معنی كه مخالفت با حكومت های وقت با هواداران خاندان [[رسالت]] از امامیه، كیسانیه، زیدیه، راوندیه، و دیگر فرقه ها برای تحقق یك نیت صورت گرفته است و آن برانداختن حكومت نژادی عباسی و تاسیس حكومت بر اساس عدل قرآنی بوده است كه در آن عرب و غیرعرب مساوی بوده باشند.
+
3- ابن حجر عسقلانى نيز درباره او مى‌گويد:
 +
« او بسيار عابد و زاهد و اهل خشوع و تهجد بود و مداومت بر علم و دانش داشت. جماعت بسيارى از محضر او بهره بردند. او بر تمام شيعيان حق دارد. پدرش در« واسط» زندگى مى كرد و به آموزگارى مى‌پرداخت و در« عكبرى» كشته شد. گفته مى‌شود كه عضد الدوله به ملاقات او مى‌شتافت و هنگام مريضى به عيادت او مى‌رفت.»
  
در آن روزگار مهمترین كانون قیام، (خراسان) بود مردم این سرزمین زیر پرچم تشیع گردآمده بودند، و می خواستند حكومت را از آل ابی سفیان به آل علی علیهم السلام بازگردانند روزی كه محمد بن علی بن عبدالله بن عباس، داعیان خود را به خراسان فرستاد، به آن ها سپرد كه از شخص خاصی نام نبرند، بلكه مردم را به (الرضا من آل محمد صلی الله علیه و آله بخوانند. سرانجام این نهضت آن شد كه آل عباس بر خلافت غلبه یافت و بنی الحسن و بنی الحسین علیهم السلام محروم ماندند. اما سیرتی كه خلفای عباسی از آغاز كار یا اندكی پس از استقرار حكومت پیش گرفتند، آن نبود كه توده های محروم می خواستند، آن چه به دنبال این نهضت تحقق یافت، حكومت نژادی دیگری بود كه در آن تیره عباسی جای تیره اموی را اشغال می كرد با این تفاوت كه در این حكومت عنصر ایرانی داخل در قوه اجرایی گردیده بود. بی جهت نیست كه سال 352 معزالدوله دیلمی زنان شیعه را گفت تا روهای خود را سیاه كنند و با گریبان چاك در بازار بغداد بیایند و فقهای [[اهل سنت]] آن سال را (سنه البدعه) (سال بدعت) نامیدند آنان با این وضع حقوق از دست رفته را مطالبه می نمودند.
+
4- عماد حنبلى، يكى ديگر از دانشمندان اهل سنت درباره او مى‌گويد:
 +
« او بزرگى از بزرگان اماميه و رئيس بخش فقه و كلام و مباحثه مى‌باشد. او با پيروان هر عقيده به مباحثه و مناظره مى‌پرداخت. موقعيت شايان توجهى در تشكيلات دولت آل بويه داشت. او صدقه فراوان مى‌داد. بسيار اهل خشوع و تهجد و اهل نماز و روزه و خوش‌لباس بود.
  
'''بازگشت به خویشتن:'''
+
او مورد زيارت و ملاقات عضد الدوله قرار مى‌گرفت. نزديك 76 سال عمر كرد و بيش از 200 جلد تاليف دارد. تشييع جنازه او شهرت دارد. در تشييع او بيش از 80 هزار نفر از شيعيان شركت جستند و درگذشت او در ماه رمضان بود. رحمت خدا بر او باد...».
  
پس از این آزمایش تلخ و پس از این دوره سیاه بود كه متفكران [[شیعه]] به خودآمدند و به این فكر افتادند كه نخست اندیشه های فكری و اعتقادی شیعه را به مردم بیاموزند و آنان را با [[عدالت]] و مساوات و [[احكام]] اسلامی آشناتر سازند از قرن دوم هجری به بعد، متكلمان شیعه و شاگردان [[امام باقر]] و [[امام صادق]] علیهماالسلام كوشیدند. اصول معتقدات تشیع را بر پایه منطق عقلی و [[منطق]] كلام پیاده نمایند از این تاریخ تا سال 447 هجری، یعنی به سال ورود طغرل سلجوقی به [[بغداد]] و برانداختن آخرین فرمانروای شیعه آل بویه، (الملك الرحیم)، دانشمندان شیعه با استناد به ظاهر [[قرآن كریم]] و با استفاده از اخبار [[اهل بیت]] علیهم السلام عالیترین مكتب اندیشه بشری و اسلامی را ارائه داده اند كه تا آن روز در دنیای [[اسلام]] بی سابقه بود. اصول فلسفی و اعتقادی این مذهب را آن چنان پی ریزی نمودند كه نه تنها در طول تاریخ زنده بماند، بلكه پیوسته پیشروی خود را حفظ كند و چاره یاب و پاسخگوی مشكلات اجتماعی باشد.
+
== اساتيد ==
  
از یك سو اصل (عدالت) را در زمره اصول اعتقادی درآوردند و از سوی دیگر عقل را جز منابع استنباط [[احكام]] كلی شناساندند در زمینه اعتقاد و عمل هر دو، حكومت عقل را به رسمیت شناختند عصر ظهور [[شیخ مفید]] و هم ردیفان او در چنین موقعیت ویژه بود.
+
از جمله اساتيد اويند:
  
این نوع حركت مكتبی توسط فقها و متكلمین و اندیشمندان اسلامی متوقف نگردید، بلكه پیوسته تعقیب و پیگیری شد تا به وسیله فقیهان پارسایی مانند [[ابن ادریس]]، [[علامه حلی]]، [[محقق حلی]]، [[شیخ علی كركی]]، پسرش شیخ عبدالعال و شیخ ‌علی منشار، [[شیخ بهایی]] و دهها تن عالم دیگر در صحنه فقاهت ظاهر شدند و فقه شیعه را از عبادات و معاملات كه به وسیله صدوق و كلینی و مفید و شیخ طوسی پی ریزی شده بود، به مرحله كاملتری رساندند درست است كه پس از یورش مغول به مراكز علمی، اندك وقفه ای در حوزه های علمی مدارس دینی به وجود آمد، ولی پس از فترت دوران مغول از نو، طبقات بعدی فقها مانند:
+
1- ابن قولويه قمى 2- شيخ صدوق 3- ابن وليد قمى 4- ابو غالب زرارى 5- ابن جنيد اسكافى 6- ابو على صولى بصرى 7- ابو عبد الله صفوانى‌
  
[[شهید اول]] و دوم، مقدس اردبیلی، بعدها [[علامه وحید بهبهانی]]، شیخ جعفر آل [[كاشف الغطاء]]، شیخ محمدحسن صاحب جواهر، و میرزای بزرگ شیرازی و [[شیخ مرتضی انصاری]]، [[فقه]] اسلام احیا شده و رونق گرفت تا به عصر كنونی رسید كه در معرفی شخصیت های آینده مورد بحث قرار خواهد گرفت.<ref> بخشی از تحلیل آقای دكتر جعفر شهیدی در آرام نامه، ص 52.</ref>
+
== شاگردان‌ ==
  
شیخ بزرگوار ما در آن بحران برخوردهای اعتقادی و سیاسی و حركت های سرنوشت ساز در حومه بغداد دیده به جهان گشود و دانش های ابتدایی را در خانواده و زادگاه خویش به پایان برد او كه در یك خانواده عمیق و اصیل در تشیع از سلاله نیكان و پاكان به وجود آمده بود و سراسر خاندان او مالامال از عشق به [[اهل بیت]] [[رسالت]] علیهم السلام بوده اند، راهی [[بغداد]] گردید از اساتید و دانشمندان مدارس بغداد نیز كسب علم و دانش نمود تا در علم [[كلام]]، فقه و اصول، سرآمد دانشمندان گردید.
+
1- سيد مرتضى علم الهدى 2- سيد رضى 3- شيخ طوسى 4- نجاشى 5- ابو الفتح كراجكى 6- ابو يعلى جعفر بن سالار
  
'''مكتب مفید:'''
 
  
پیش از مفید، علم [[كلام]] و [[اصول فقه]] در میان دانشمندان اهل سنت رونقی بسزا داشت فقها و متكلمین بسیاری در اطراف بغداد گرد آمده و در رشته های گوناگون اصول عقائد، سرگرم بحث و مناظره بودند.
+
==تالیفات==
  
هر چند علم كلام پیش از مفید نیز در میان شیعیان سابقه داشته است، ولی در اثر محدودیتی كه در كار شیعیان از نظر سیاسی بود، این موضوع از مرحله تالیف و تدوین كتاب تجاوز نمی كرد پیش از مفید، [[شیخ صدوق]] كه رئیس شیعیان بود سبك ساده ای را در تصنیف و تالیف به وجود آورده بود و آن را به صورت املا به صورت ساده به مستمعین القا می نمود.
+
بنا بر نقل شيخ طوسى، شاگرد برجسته شيخ مفيد، وى بالغ بر 200 عنوان كتاب تأليف نموده است . نجاشی 171 جلد كتاب از تالیفات شیخ را ذكر كرده است كه اسامی برخی از آن ها به این ترتیب است:
  
مفید نیز در پیگیری مكتب استاد كوشید و با استفاده از مبانی علم كلام و اصول فقه، راه بحث و استدلال را به روی شیعیان باز كرد و تلاش هایی را كه متقدمین مانند [[ابن جنید اسكافی]] و قبل از او [[ابن عقیل]] فقیه معروف شیعه و [[عیاشی]] ریخته بودند، به صورت دلپذیری درآورد به گفته نجاشی كتاب كوچكی در اصول فقه تصنیف كرد كه مشتمل بر تمام مباحث آن بود.
+
* 1- در فقه: المقنعه، الفرائض الشرعیه و احكام النسا.
  
'''مفید از دیدگاه دانشمندان شیعه:'''
+
* 2- در علوم قرآنی: الكلام فی دلائل القرآن، وجوه اعجاز القرآن، النصره فی فضل القرآن، البیان فی تالیف القرآن او یكی از پركارترین افراد این رشته بود طالبان تفصیل می توانند به كتاب طبقات مفسران شیعه جلد 2، تالیف مؤلف مراجعه نمایند.
  
1- گفتار نجاشی: [[نجاشی]]، شاگرد نامدار و مورد اعتماد شیخ مفید در [[حق]] او گوید: (محمد بن محمد بن نعمان بن عبدالسلام بن جابر بن نعمان بن سعید بن جبیر، شیخ و استاد ما ـ كه رضوان خدا بر او باد ـ فضل او در [[فقه]] و [[حدیث]]، و ثقه بودن او مشهورتر از آن است كه توصیف شود او تالیفات متعددی دارد كه از آن هاست: المقنعه، الاركان فی دعائم الدین، الایضاح والافصاح در امامت، الارشاد، العیون والمحاسن).<ref> رجال نجاشی، ص 399، چاپ جامعه مدرسین قم.</ref>
+
* 3- در علم كلام و عقائد: اوائل المقالات، نقض فضیله المعتزله، الافصاح، الایضاح، الاركان.<ref> رجال نجاشی، ص 400 تا 403.</ref>
 
 
2- گفتار طوسی: شیخ طوسی شاگرد ارزنده مكتب او، درباره او در فهرست می نویسد: (محمد بن محمد بن نعمان، معروف به ابن المعلم، از متكلمان امامسه است در عصر خویش ریاست و [[مرجعیت]] [[شیعه]] به او منتهی گردید در فقه و كلام بر هر كس دیگر مقدم بود حافظه خوب و ذهن دقیق داشت و در پاسخ به سؤالات حاضر جواب بود او بیش از 200 جلد كتاب كوچك و بزرگ دارد).<ref> معجم رجال الحدیث، ج 17، ص 206.</ref>
 
 
 
3- گفتار ابویعلی جعفری: فقیه بزرگوار ابویعلی جعفری كه عنوان دامادی و جانشینی شیخ را نیز دارد، در حق استاد خویش گوید: (او اندكی از شب را می خوابید و باقی شبانه روز را یا [[نماز]] می خواند یا مطالعه می كرد یا درس می گفت یا [[قرآن]] تلاوت می كرد).<ref> فهرست ابن ندیم، ص 266 و 239، چاپ الاستقامه.</ref>
 
 
 
تمام دانشمندان كه به نوعی به شرح حال او پرداخته اند، او را با جلالت قدر و عظمت علمی توصیف نموده اند.
 
 
 
'''اساتید:'''
 
 
 
مرحوم نوری در خاتمه مستدرك، 50 تن از استادان مفید را نام می برد. البته تعداد آن ها بیش از این هاست از معروفترین آنان: [[ابن قولویه قمی]]، صدوق، ابن ولید قمی، ابوغالب، ابن جنید اسكافی، ابوعلی صولی بصری، ابوعبدالله صفوانی و می باشند.
 
  
'''شاگردان:'''
+
==سیره شیخ مفید==
  
تعداد كثیری از دانشجویان علوم اسلامی از مكتب پرفیض او بهره برده اند كه سرآمد آنان [[سید مرتضی]] علم الهدی، برادر [[سید رضی]]، [[شیخ طوسی]]، [[نجاشی]]، [[ابوالفتح كراچكی]]، [[ابویعلی جعفر بن سالار]] و [[عبدالغنی]] از مفاخر شاگردان اویند.<ref> مكتب اسلام، سال اول، شماره 3، مقاله دانشمند محترم علی دوانی.</ref>
+
ابو يعلى جعفرى كه داماد مفيد بوده است، مى‌گويد:
 +
« مفيد شبها مختصرى مى‌خوابيد و بقيه شب را به نماز يا مطالعه يا تدريس يا تلاوت قرآن مجيد مى‌گذرانيد.»
  
'''تالیفات:'''
 
  
نجاشی 171 جلد كتاب از تالیفات شیخ را ذكر كرده است كه اسامی برخی از آن ها به این ترتیب است:
+
==وفات==
  
* 1- در فقه: المقنعه، الفرائض الشرعیه و احكام النسا.
+
شیخ مفید در سال 413 در [[بغداد]]، پس از 75 سال تلاش و خدمت ارزنده درگذشت و مورد تجلیل فراوان مردم و قدردانی علما و فضلا قرار گرفت و به تعبیر شاگرد بزرگوارش [[شیخ طوسی]] كه خود حاضر در صحنه بوده است، روز وفات او از كثرت دوست و دشمن برای ادای [[نماز]] و گریستن بر او، همانند و نظیر نداشته است.
 
 
* 2- در علوم قرآنی: الكلام فی دلائل القرآن، وجوه اعجاز القرآن، النصره فی فضل القرآن، البیان فی تالیف القرآن (او یكی از پركارترین افراد این رشته بود طالبان تفصیل می توانند به كتاب طبقات مفسران شیعه جلد 2، تالیف مؤلف مراجعه نمایند).
 
 
 
* 3- در علم كلام و عقائد: اوائل المقالات، نقض فضیله المعتزله، الافصاح، الایضاح، الاركان.<ref> رجال نجاشی، ص 400 تا 403.</ref>
 
 
 
'''وفات:'''
 
 
 
شیخ بزرگوار ما در سال 413 در [[بغداد]]، پس از 75 سال تلاش و خدمت ارزنده درگذشت و مورد تجلیل فراوان مردم و قدردانی علما و فضلا قرار گرفت و به تعبیر شاگرد بزرگوارش [[شیخ طوسی]] كه خود حاضر در صحنه بوده است، روز وفات او از كثرت دوست و دشمن برای ادای [[نماز]] و گریستن بر او، همانند و نظیر نداشته است.
 
  
 
هشتاد هزار تن از شیعیان او را تشییع كردند و سید مرتضی علم الهدی بر او نمازگزارد و در حرم مطهر [[امام جواد]] علیه السلام پائین پای آن حضرت و نزدیك [[قبر]] استادش ابن قولویه مدفون گردید.
 
هشتاد هزار تن از شیعیان او را تشییع كردند و سید مرتضی علم الهدی بر او نمازگزارد و در حرم مطهر [[امام جواد]] علیه السلام پائین پای آن حضرت و نزدیك [[قبر]] استادش ابن قولویه مدفون گردید.
سطر ۷۶: سطر ۶۷:
 
عقيقي بخشايشي، تلخيص از كتاب فقهاي نامدار شيعه، صفحه 53.
 
عقيقي بخشايشي، تلخيص از كتاب فقهاي نامدار شيعه، صفحه 53.
  
'''پیوندها'''
+
مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، نرم افزار جامع الاحادیث [لوح فشرده]، بخش کتابشناسی
 +
 
 +
[http://www.jafarfazel.ir/ya-z/49-%D8%B4%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D9%81%DB%8C%D8%AF.html شیخ مفید، سایت استاد جعفر فاضل]، بازیابی:13 اسفند 1391
 +
 
 +
==پیوندها==
  
 
* '''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=64241&scope=GGExsrZOLQx-ka7Oltco_03myXWt71d8&flowLastAction=view&from=search&query=%D9%85%D9%81%D9%8A%D8%AF&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true زندگينامه 1]'''
 
* '''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=64241&scope=GGExsrZOLQx-ka7Oltco_03myXWt71d8&flowLastAction=view&from=search&query=%D9%85%D9%81%D9%8A%D8%AF&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true زندگينامه 1]'''
سطر ۱۱۳: سطر ۱۰۸:
  
 
[[رده:علمای قرن پنجم]]
 
[[رده:علمای قرن پنجم]]
 +
[[رده:فقیهان]]
 +
[[رده:متکلمان]]

نسخهٔ ‏۳ مارس ۲۰۱۳، ساعت ۱۰:۰۳

محمد بن محمد بن نعمان،معروف به شیخ مفید فقیه و متکلم مشهور شیعی است. حضرت صاحب الزمان صلوات الله علیه در ابتدای توقیعی که برای او صادر نمودند او را به "شیخ مفید" ستودند. همچنین ابن الندیم در فن دوم از مقاله پنجم (الفهرست) كه درباره متكلمین شیعه بحث می كند، از او به عنوان (ابن المعلم) یاد می كند و ستایش می نماید. او در سال 338 متولد و در سال 413 درگذشته است.

لقب شیخ مفید

در كتاب "مجموعه ورّام" نوشته «ورام بن ابی فراس مالکی اشتری» متوفای 605 هجری [۱] آمده است: "مفید در اصل از "عكبرا"واسط شهركی بین بغداد و سامراء. امروز در ناحیه دهكده دُجیل واقع در سه یا چهار فرسخی بغداد، و عكبرا در همین مسیر واقع در ده فرسخی بغداد بوده است. در ایام كودكی همراه پدرش به بغداد آمد و نزد ابوعبدالله معروف به "جعل" به تحصیل پرداخت. سپس به مجلس "ابویاسر" كه در دروازه خراسان تدریس می كرد حضور یافت. چون ابو یاسر از عهده بحث و پرسشهای او درمانده شده او را به "علی بن عیسی رمّانی" كه از بزرگان علمای كلام بود ارجاع داد و گفت چرا به نزد او نمی روی تا از او استفاده كنی؟ مفید گفت او را نمی شناسم و كسی ندارم مرا به او معرفی كند. ابویاسر یكی از شاگردان خود را همراه او كرد و نزد رمانی فرستاد چون مجلس رمانی از فضلا و دانشمندان پر بود، مفید در صف آخر نشست و به تدریج كه مجلس خلوت شد نزدیكتر رفت. در آن اثناء مردی از اهل بصره آمد و از رمانی پرسید چه می فرمایید در باره حدیث غدیر (كه به عقیده شیعه پیغمبر اكرم (ص) امیرمؤمنان (ع) را جانشین بلافصل خود گردانید" و داستان غار (كه به اعتقاد اهل سنت دلیل برخلافت ابوبكر است)؟ رمانی گفت داستان غار درایت ( یعنی امری مسلم و معقول) است و حدیث غدیر روایت و منقول می باشد، و آنچه از درایت و امر مسلم استفاده می شود از روایت مستفاد نمی گردد. مرد بصری سكوت كرد و برخاست و از مجلس بیرون رفت.

در این موقع مفید خود را به رمانی نزدیك گردانید و گفت: سوال دارم. رمانی گفت: بگو! شیخ مفید گفت: چه می فرمایید درباره كسی كه بر امام عادل خروج كند و با وی جنگ نماید؟ رمانی گفت: او كافر است، بعد گفت: نه فاسق است. شیخ مفید پرسید: راجع به امامت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب علیه السلام چه می گویید؟ رمانی گفت: او امام است. مفید گفت: درباره طلحه و زبیر( دو آتش افروز جنگ جمل بر ضد امیرالمؤمنین بودند) چه می فرمایید؟ رمانی گفت: آنها از این عمل توبه كردند. شیخ مفید گفت: جناب استاد!

داستان جنگ جمل درایت و امر مسلمی است و توبه كردن طلحه و زبیر روایت می باشد!!رمانی كه متوجه موضوع شد گفت: مگر موقعی كه آن مرد بصری از من سئوال كرد تو حاضر بودی؟ شیخ مفید گفت: آری: رمانی گفت: این سخن به جای آنچه من گفتم! اشكال تو وارد است!! آنگاه پرسید: تو كیستی و نزد كدام یك از علمای این شهر درس می خوانی؟ مفید گفت: نزد شیخ ابوعبدالله جعل. رمانی گفت: بنشین تا من مراجعت كنم. سپس برخاست و به درون خانه رفت و پس از لحظه ای برگشت و نامه ای سربسته به وی داد گفت: این را به استاد خود بده. مفید نامه را آورد و به استادش تسلیم كرد. استاد نامه را گشود و شروع به قرائت آن كرد و طی مطالعه آن به خنده افتاد. پس از قرائت نامه گفت: رمانی ماجرائی را كه میان تو و او در مجلس وی روی داده نوشته و سفارش تو را نموده و تو را ملقب به "مفید" كرده است.

در صورت صحت این خبر وجه جمع بین آن و نامه های امام زمان عج الله تعالی فرجه الشریف که در آنها از شیخ صدوق به "شیخ مفید" یاد نموده است، میتواند این باشد که امام علیه السلا

سخنان دیگران درباره شیخ مفید

شيخ مفيد از ديدگاه دانشمندان شيعه و سنى داراى جايگاهى رفيع است كه به كلماتى از بزرگان اشاره مى‌كنيم:

1- نجاشى، شاگرد نامدار و مورد اعتماد شيخ مفيد در باره او مى گويد: « محمد بن محمد بن نعمان بن عبد السلام بن جابر بن نعمان بن سعيد بن جبير، شيخ و استاد ما است- كه رضوان خدا بر او باد- فضل او در فقه و حديث و ثقه بودن او مشهورتر از آن است كه توصيف شود. او تاليفات متعددى دارد.»

2- شيخ طوسى، شاگرد ارزنده مكتب او، در باره استاد در«فهرست» مى‌نويسد: « محمد بن محمد بن نعمان، معروف به ابن المعلم، از متكلمان اماميه است. در عصر خويش رياست و مرجعيت شيعه به او منتهى گرديد. در فقه و كلام بر هر كس ديگر مقدم بود. حافظه خوب و ذهنى دقيق داشت و در پاسخ به سؤالات، حاضرجواب بود او بيش از 200 جلد كتاب كوچك و بزرگ دارد.»

3- ابن حجر عسقلانى نيز درباره او مى‌گويد: « او بسيار عابد و زاهد و اهل خشوع و تهجد بود و مداومت بر علم و دانش داشت. جماعت بسيارى از محضر او بهره بردند. او بر تمام شيعيان حق دارد. پدرش در« واسط» زندگى مى كرد و به آموزگارى مى‌پرداخت و در« عكبرى» كشته شد. گفته مى‌شود كه عضد الدوله به ملاقات او مى‌شتافت و هنگام مريضى به عيادت او مى‌رفت.»

4- عماد حنبلى، يكى ديگر از دانشمندان اهل سنت درباره او مى‌گويد: « او بزرگى از بزرگان اماميه و رئيس بخش فقه و كلام و مباحثه مى‌باشد. او با پيروان هر عقيده به مباحثه و مناظره مى‌پرداخت. موقعيت شايان توجهى در تشكيلات دولت آل بويه داشت. او صدقه فراوان مى‌داد. بسيار اهل خشوع و تهجد و اهل نماز و روزه و خوش‌لباس بود.

او مورد زيارت و ملاقات عضد الدوله قرار مى‌گرفت. نزديك 76 سال عمر كرد و بيش از 200 جلد تاليف دارد. تشييع جنازه او شهرت دارد. در تشييع او بيش از 80 هزار نفر از شيعيان شركت جستند و درگذشت او در ماه رمضان بود. رحمت خدا بر او باد...».

اساتيد

از جمله اساتيد اويند:

1- ابن قولويه قمى 2- شيخ صدوق 3- ابن وليد قمى 4- ابو غالب زرارى 5- ابن جنيد اسكافى 6- ابو على صولى بصرى 7- ابو عبد الله صفوانى‌

شاگردان‌

1- سيد مرتضى علم الهدى 2- سيد رضى 3- شيخ طوسى 4- نجاشى 5- ابو الفتح كراجكى 6- ابو يعلى جعفر بن سالار


تالیفات

بنا بر نقل شيخ طوسى، شاگرد برجسته شيخ مفيد، وى بالغ بر 200 عنوان كتاب تأليف نموده است . نجاشی 171 جلد كتاب از تالیفات شیخ را ذكر كرده است كه اسامی برخی از آن ها به این ترتیب است:

  • 1- در فقه: المقنعه، الفرائض الشرعیه و احكام النسا.
  • 2- در علوم قرآنی: الكلام فی دلائل القرآن، وجوه اعجاز القرآن، النصره فی فضل القرآن، البیان فی تالیف القرآن او یكی از پركارترین افراد این رشته بود طالبان تفصیل می توانند به كتاب طبقات مفسران شیعه جلد 2، تالیف مؤلف مراجعه نمایند.
  • 3- در علم كلام و عقائد: اوائل المقالات، نقض فضیله المعتزله، الافصاح، الایضاح، الاركان.[۲]

سیره شیخ مفید

ابو يعلى جعفرى كه داماد مفيد بوده است، مى‌گويد: « مفيد شبها مختصرى مى‌خوابيد و بقيه شب را به نماز يا مطالعه يا تدريس يا تلاوت قرآن مجيد مى‌گذرانيد.»


وفات

شیخ مفید در سال 413 در بغداد، پس از 75 سال تلاش و خدمت ارزنده درگذشت و مورد تجلیل فراوان مردم و قدردانی علما و فضلا قرار گرفت و به تعبیر شاگرد بزرگوارش شیخ طوسی كه خود حاضر در صحنه بوده است، روز وفات او از كثرت دوست و دشمن برای ادای نماز و گریستن بر او، همانند و نظیر نداشته است.

هشتاد هزار تن از شیعیان او را تشییع كردند و سید مرتضی علم الهدی بر او نمازگزارد و در حرم مطهر امام جواد علیه السلام پائین پای آن حضرت و نزدیك قبر استادش ابن قولویه مدفون گردید.

پانویس

  1. "مجموعه ورّام" نوشته جد عالم و وارسته "سید بن طاووس"، سایت حوزه
  2. رجال نجاشی، ص 400 تا 403.

منابع

عقيقي بخشايشي، تلخيص از كتاب فقهاي نامدار شيعه، صفحه 53.

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، نرم افزار جامع الاحادیث [لوح فشرده]، بخش کتابشناسی

شیخ مفید، سایت استاد جعفر فاضل، بازیابی:13 اسفند 1391

پیوندها