مسجد براثا

یکی از مساجد مهم و معروف که در میانه راه‌كاظمین- بغداد در محله‌اى به همین نام واقع است. این مسجدی هم پیشینه تاریخی پیش از اسلام دارد و هم پس از ظهور اسلام مورد عنایت ویژه قرار گرفته است. این مسجد همچنین در نزد شیعه فضیلتی خاص دارد شیخ عباس قمی در کتاب مفاتیح الجنان به تفصیل فضیلت آن را بیان نموده است و می گوید: بدانكه مسجد براثا از مساجد معروف و متبرّك است،و در بين بغداد و كاظمين در راه زائران واقع شده،ولى غالبا از فيض آن محروم بوده و با همه فضايل و شرافتى كه براى آن نقل شده مورد بى‌اعتنايى است.

بنابر روایات تاریخى، امیرالمؤمنین علیه السلام هنگام بازگشت از جنگ با خوارج در نهروان، در این مكان نماز خوانده است.

موقعیت جغرافیایی

حموی در معجم البلدان می نویسد:

«براثا بالثاء المثلثة و القصر، محلة کانت تدعی فی طرف بغداد، فی قبله الکرخ و جنوب باب محوّل؛ براثا به ثاء سه نقطه و الف مقصور، محله ای بود در گوشه بغداد و در جهت قبله و جنوب باب محوّل قرار داشت».

شهید در ذکری می نویسد: «یکی از مساجد شریف، براثاست که در جهت غرب بغداد قرار دارد».

علامه مجلسی گفته است: « این مسجد که در حال حاضر موجود است، تقریباً در میانه راه بغداد و کاظمین قرار گرفته است».

وجه تسمیه براثا

در اینکه چرا به این سرزمین و این مسجد براثا می گویند، ظاهراً این نام برگرفته از نام اولین کسی است که در این سرزمین سرپناهی را ساخته و در آنجا به عبادت خداوند پرداخته است. او ابوشعیب براثی نام داشته، ولی روشن نیست که وی در چه دورانی پس از حضرت عیسی(علیه السلام) در آنجا می زیسته.

نقل شده است امیر مومنان(علیه السلام) به فردی که در همان محدوده می زیسته، دستور می دهد تا در همان مکان مسجدی احداث کند و نام سازنده این صومعه را بر آن گذارد. از این مطلب روشن می شود که فردی به همین نام در آنجا زندگی می کرده است. به هر حال، حبّاب به دستور امیرمؤمنان چنین کرد و مسجد را براثا (یعنی نام اصلی سازنده آن صومعه) نامید.

فضائل براثا

پیش از اسلام

1. عبادتگاه انبیای الهی

در روایات متعددی آمده است که در این مکان مقدس پیامبران نماز گزارده اند و از امام محمد باقر(علیه السلام) نقل شده که فرمود: ما یافتیم که در این مکان پیش از این، حضرت عیسی نماز خوانده است و در روایت دیگری آمده است که حضرت ابراهیم خلیل الله نماز گزارده است.

امیر مومنان(علیه السلام) به حباب ـ یعنی همان راهبی که از صومعه بیرون آمده و به گفتگو با وی پرداخته بود ـ فرمود: به تو بگویم که چه کسی دیگر در اینجا نماز گزارده؟ گفت: آری. حضرت فرمود: ابراهیم خلیل الله.

2. بودن قبر پیغمبری در آنجا

هنگامی که امیرمؤمنان در این سرزمین فرود آمد، فرمود: اینجا قبر پیامبری از پیامبران الهی است. شیخ عباس قمی می گوید : «شايد آن پيامبر حضرت يوشع باشد،كه شيخ مرحوم فرموده:قبرش در خارج كاظمين در قبله مسجد براثاست».

3. خانه حضرت مریم

از دیگر مواردی که به این سرزمین تقدس خاصی داده است، اینکه حضرت مریم مادر حضرت عیسی(علیه السلام) در این مکان زیسته است. امیر مومنان(علیه السلام) در این خصوص فرموده است: «ارض براثا هذه بیت مریم؛ این سرزمین خانه مریم بوده».

4. زادگاه حضرت عیسی(علیه السلام)

یکی از افتخارات بزرگ این سرزمین این است که در آن پیامبر بزرگی همچون حضرت عیسی(علیه السلام) متولد شده، بلکه یکی از ایات الهی در این سرزمین رخ داده است. در قرآن آمده که وقتی سخن درباره مادر عیسی شدت یافت، حضرت مریم ضمن سکوت، به گهواره اشاره کرد که عیسی(علیه السلام) در گهواره لب به سخن گشود و گفت: «من بنده خدایم. او کتاب (آسمانی) به من داد و مرا پیامبر قرار داد».

5. محل چشمه شیرین تر از عسل

در این سرزمین چشمه ای شیرین تر از عسل وجود دارد که شاید مانند آن در جای دیگری یافت نشود. این چشمه همان آب گوارایی بود که خداوند برای مریم پدید آورد.

محل اقامت چهار روزه امیر مومنان(علیه السلام)

در صفر سال 38 هجری هنگامی که امیرمؤمنان از سرکوب خوارج در نهروان فارغ شد، راه کوفه را در پیش گرفت و در سر راه خویش به این سرزمین رسید و راهبی را دید که در صومعه خود مشغول عبادت است. آن حضرت به سپاهیان خود فرمود تا در آن مکان فرود ایند. وقتی که راهب نگاهش به سپاهیان افتاد، پیش آمد و با فرمانده نیروها به گفتگو پرداخت. در اینجا نقل های تاریخی متفاوت است: اولین برخورد وی با امیرمومنان چگونه بوده است؟ ایا او با شناخت قبلی نزد آن حضرت رفت؟ و یا درخواست کرد تا منطقه را ترک گویند؛ چون در آن سرزمین به جز وصی پیامبر با سپاهیانش فرود نمی ایند؟ شیخ طوسی در امالی از امام محمد باقر(علیه السلام) نقل کرده که فرمود: وقتی که امیرمؤمنان از جنگ خوارج برگشت، از سرزمین زوراء عبور کرد. به مردم گفت: این زوراء است. هر چه زودتر از این منطقه عبور کنید؛ چرا که بیم فرو رفتن در این سرزمین بسیار زیاد است. پس لشکر به راه خود ادامه داد تا به سرزمین سواد رسید. ناگهان به راهبی برخورد کردند. حضرت به او فرمود: ای راهب! در این مکان فرود ایم؟

راهب گفت: با سپاهیانت در این سرزمین فرود نیا. حضرت فرمود: چرا؟ گفت: چون کسی در این سرزمین به همراه سپاهش فرود نمی اید، مگر آنکه پیامبر باشد یا جانشین پیامبری که در راه خدا به جنگ می پردازد. این چیزی است که در کتاب هایمان دیده ایم. امیر مومنان(علیه السلام) فرمود: من جانشین سید پیامبران و سید جانشینان هستم. راهب گفت: پس تو باید همان أصلح قریش و جانشین محمد9 باشی؟

حضرت فرمود: آری، من همانم.

آن گاه راهب از صومعه خود پایین آمد و گفت: از هم اکنون شرایع اسلام را بر من بشناسان؛ چرا که وصف تو را در کتاب انجیل دیده ام و خوانده ام که تو در سرزمین براثا، خانه حضرت مریم و زمین حضرت عیسی(علیه السلام) فرود می ایی.

امیرمؤمنان فرمود: بر جای خود بایست و از چیز دیگری ما را خبر نکن.

آشکار کردن چشمه مریم

سپس امیرمؤمنان چند قدمی راه رفت و پای خود را به شدت به موضعی کوبید که ناگاه در زیر پای حضرت آب فواره زد. امام فرمود: این همان چشمه ای است که برای حضرت مریم از زمین جوشید. سپس فرمود: هفت ذراع دورتر از این، چاهی حفر کنید. آنان چنین کردند و سنگ سفید رنگی آشکار شد. حضرت فرمود: مریم(سلام الله علیها) حضرت عیسی(علیه السلام) را بر روی همین سنگ به دنیا آورد و در همین جا نماز خواند. سپس آن سنگ را در جانب قبله نصب کرد و به سوی آن نماز گزارد و چهار روز در آنجا اقامت کرد.

برگزاری نماز جماعت یکصد هزار نفری

در مدتی که امیر مومنان(علیه السلام) در براثا توقف کرده بود، نمازهای جماعت بسیار با شکوهی برگزار می شد و سپاه امام(علیه السلام)، به ایشان اقتدا می کردند.

شیخ طوسی در تهذیب از جابر بن عبدالله انصاری روایت کرده: هنگام بازگشت از جنگ خوارج، وقتی که به براثا رسیدیم، حضرت با سپاهیان خود که حدود یکصد هزار نفر بودند، نماز جماعت برگزار کرد. در این هنگام یک نصرانی از صومعه خویش بیرون آمد و گفت: فرمانده این لشکر کیست؟ گفتیم: همین شخص(و به حضرت اشاره کردیم).

او پیش آمد و بر حضرت سلام گفت و اظهار داشت: ای سید من! تو پیامبری؟

فرمود: خیر، پیامبر سید و آقایم بود که از دنیا رفته است.

گفت: تو وصی پیامبری هستی؟ فرمود: آری. سپس فرمود: بنشین، برای چه چنین پرسشی کردی؟ گفت: این صومعه به سبب ارزش این مکان در اینجا ساخته شده. من در کتاب های آسمانی خوانده ام که کسی در این مکان با این سپاه عظیم نماز نمی خواند، مگر آنکه پیامبر یا جانشین پیامبری باشد و من آمده ام تا به دست تو مسلمان شوم.

احداث مسجد براثا

پس از مسلمان شدن آن راهب، حضرت به او دستور فرمود تا محل صومعه را به مسجدی تبدیل کند و آن را به نام بانی اول همین صومعه که براثا نام داشت، نامگذاری کند. او نیز به فرمان امیر مومنان(علیه السلام)، مسجدی به همین نام احداث کرد.

ابن شهر آشوب می نویسد: حباب پس از احداث مسجد براثا، در کوفه به امیرمؤمنان ملحق شد و همچنان در آنجا حضور داشت تا اینکه امیرمؤمنان کشته شد. وی پس از شهادت علی(علیه السلام) به مسجد براثا برگشت.

پیشگویی های ائمه علیهم السلام درباره براثا

درباره مسجد براثا و سرزمین های اطراف آن از امیرمؤمنان و امام صادق علیهما السلام چند پیشگویی نقل شده است که برخی از آنها به وقوع پیوسته و برخی دیگر هنوز به وقوع نپیوسته است.

1. در ملاقاتی که امیرمؤمنان در بدو ورود به سرزمین براثا با حباب داشتند، به وی فرمودند: بدان ای حباب که در کنار مسجد تو، شهری ساخته خواهد شد و ستمگران و جباران در آن زیاد خواهند شد. گناه در آن چنان رایج می شود که هر شب جمعه هفتاد هزار کار خلاف و نامشروع انجام خواهد شد. طغیان آن گروه ستمگر چنان بالا می گیرد که به این مسجد حمله ور می شوند و خرابش می کنند. پس اگر چنین کردند، سه سال از رفتن به خانه خدا منع خواهند شد و در برابر این گناهان، سبزی جاتشان به آتش کشیده می شود و خداوند مردی از اهل سفح را بر آنان مسلط خواهد کرد که بر شهری داخل نمی شود، مگر آنکه آن شهر و مردمش را از بین ببرد.

2. در پیشگویی دیگری، حضرت به حباب فرمود: این مسجد همچنان پابرجاست. پس اگر آن مسجد را خراب کردند و درختانش را قطع کردند، حوادث ناگواری بر آن مردم روی خواهد آورد.

3. امام صادق(علیه السلام) نیز درباره زنده شدن گروهی از شهدا سخن به میان آورده است که معلوم نیست اینان در چه زمانی و در چه واقعه ای در حدود مسجد براثا به شهادت می رسند. به فرموده امام صادق(علیه السلام): در روز قیامت 120 هزار نفر از شهدا از آنجا زنده می شوند و به سوی محشر و رستاخیز حرکت می کنند.

منابع

• اماکن زیارتی و سیاحتی عراق‌، محمدرضا قمى‌ ، نشر مشعر، تابستان 1380 ،ص60
• مفاتیح الجنان، انتشارات گلستان ادب، 1380، چاپ اول، ص805
• مسجد براثا، محمد جواد مروجی طبسی، فرهنگ كوثر، زمستان1386، شماره 72 ، بازیابی: 29 دیماه 1391