مرثیه

مرثیه به طور عام به شعر یا سخنی گفته می شود که در مدح و سوگواری مرده خوانده شود. و در اصطلاح شیعه: به مراسم عزائی که به یاد شهیدان راه دین و بخصوص در ایام محرم و به یاد واقعه کربلا برپا کنند یا اشعاری که در ذکر مصائب و شرح شهادت پیشوایان دین و بخصوص شهیدان کربلا سرایند و خوانند، گفته می شود.

در فرهنگ شیعه مرثیه برای مصائب اهل بیت عصمت و طهارت از جایگاه ویژه ای برخوردار است و عزاداري يکي از عناصر اصلي و کليدي در بررسي فرهنگ عاشورايي است، چنان که نمي‌توان نقش مثبت آن را در تحولات فرهنگي شيعه، ناديده گرفت.

برپايه روايات برپا داشتن عزا براي سالار شهيدان و يارانش، مرثيه‌سرايي براي آنان و گريه بر مصائبي که برايشان گذشته است، به ويژه در دهه اول محرم و مخصوصا در روز عاشورا مورد تاکيد اهل بيت علیهم السلام بوده است.

عزاداري براي سيدالشهداء علیهم السلام در حقيقت اظهار محبت به خاندان پيامبر خدا صلی الله علیه و آله است که قرآن،‌ مودّت آن‌ها را واجب کرده است: «قل لااسئلکم عليه اجرا الا الموده في القربي» (سوره شوری، آيه 23)

در حقيقت عزاداري براي امام حسين عليه السلام اظهار همدردي در بزرگترين مصائبي است که براي اهل بيت عليه السلام و در واقع براي اسلام پيش آمده است. شيخ صدوق، از امام صادق عليه السلام روايت کرده که فرمود: "رحم الله شيعتنا! شيعتنا و الله هم المومنون! فقد و الله شرکونا في المصيبه بطول الحزن و الحسرة؛ خداوند شيعيان ما را رحمت کند آنان به خدا سوگند حقيقتا مومنند. به خدا سوگند آنان در اندوه و حسرتي مدام در عزاي ما سهيم اند." (ثواب اعمال، ص257، ج3)

و در روايات ديگري از ايشان نقل شده که فرمود: "وارحم تلک الاعين التي جرت دموعها رحمه لنا وارحم تلک القلوب التي جزعت واحترقت لنا، وارحم الصرحة التي کانت لنا؛ و بر آن چشم‌هايي که از سر دلسوزي بر ما اشک‌هايشان روان شده، رحم کن و بر آن دل‌هايي که براي ما بي تاب شده و آتش گرفته‌اند. رحم نما و بر شيون‌هايي که براي ما بلند گرييدند، رحم آور." (الکافي، ج4، ص582، ج11)

عزاداري براي سيدالشهداء علیه السلام يکي از بزرگترين مصاديق بزرگداشت شعائر الهي و نشانه پروامندي دل‌هاست. تحقیقا يکي از مهم‌ترين امتيازات جامعه شيعه، برخورداري از چشمه پرفيض نورانيت و معنويت عاشور است. اين چشمه جوشان از نخستین روزي که موضوع ياد کرد مصيبت سيدالشهداء علیه السلام و يارانش مطرح شد جريان يافت و تا امروزه همچنان جاري است و پس از اين هم ادامه خواهد داشت.

منابع

• فرهنگ معین.
• لغت نامه دهخدا.
• محمدی ری شهری، فرهنگ نامه مرثیه سرایی و عزاداری سیدالشهداء علیه السلام، نشر مشعر، ص11و12.