مراقبه: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(افزودن رده)
سطر ۱: سطر ۱:
 
{{الگو:منبع الکترونیکی معتبر|ماخذ=پایگاه}}
 
{{الگو:منبع الکترونیکی معتبر|ماخذ=پایگاه}}
−
{{نیازمند ویرایش فنی}}
+
 
  
  
سطر ۶: سطر ۶:
 
__toc__
 
__toc__
  
−
مراقبه از واژه‌ی «رَقَبَ» به معنای حفظ کردن<ref> ابن منظور، محمد بن مكرم؛ لسان العرب، دار صادر، بيروت، نوبت چاپ‌سوم، 1414 ق، ج 1، ص 425.</ref> و در نظر گرفتن مراقِب و توجه دادن فكر به سوى اوست و هر كس از كارى به سبب رعايت ديگرى دورى جويد گفته مى‌شود: فلانى را مراقبت كرد.<ref> فیض کاشانی؛ راه روشن(ترجمه المحجة البيضاء)، ترجمه­ی سيد محمد صادق عارف، مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوى، چاپ اول، 1372 هجرى شمسى، ج 8، ص 193.</ref>
+
مراقبه از واژه‌ی «رَقَبَ» به معنای حفظ کردن<ref> ابن منظور، محمد بن مكرم؛ لسان العرب، دار صادر، بيروت، نوبت چاپ‌سوم، 1414 ق، ج 1، ص 425.</ref> و در نظر گرفتن مراقِب و توجه دادن فكر به سوى اوست و هر كس از كارى به سبب رعايت ديگرى دورى جويد گفته مى‌شود: فلانى را مراقبت كرد.<ref>فیض کاشانی؛ راه روشن (ترجمه المحجة البيضاء)، ترجمه­ی سيد محمدصادق عارف، مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوى، چاپ اول، 1372 هجرى شمسى، ج 8، ص 193.</ref>
−
در متون اخلاق اسلامی، پیشینه‌ی مراقبه به «مرابطه» باز می‌گردد که عبارت است از نگاهبانى و مواظبت عقل از نفس.<ref> نراقی ملامحمدمهدی؛ علم اخلاق اسلامى (ترجمه جامع السعادات)، ترجمه­ی سيدجلال الدين مجتبوی، انتشارات حكمت،چاپ چهارم، 1377، ج 3، ص 124.</ref>‌ در هر حال، مشارطه، پیش‌نیاز مراقبه  و معاقبه و مقامات پس از آن، تکمیل کننده‌ی محاسبه است.
+
 
−
سید بحرالعلوم(ره) در تعریف مراقبه می‌فرماید: «مراقبه عبارت است از متوجه و ملتفت خود بودن در جميع احوال، تا از آنچه بدان عازم شده و عهد كرده تخلّف نكند.»<ref> بحرالعلوم، سید محمدمهدی؛ رساله سير و سلوك (تحفة الملوك)، انتشارات علامه طباطبايى،چاپ چهارم، 1418 ق، ص 150.‌</ref>
+
در متون اخلاق اسلامی، پیشینه‌ی مراقبه به «مرابطه» بازمی‌گردد که عبارت است از نگاهبانى و مواظبت عقل از نفس.<ref>نراقی ملامحمدمهدی؛ علم اخلاق اسلامى (ترجمه جامع السعادات)، ترجمه­ی سيد جلال الدين مجتبوی، انتشارات حكمت، چاپ چهارم، 1377، ج 3، ص 124.</ref>‌ در هر حال مشارطه، پیش‌نیاز مراقبه  و معاقبه و مقامات پس از آن، تکمیل کننده‌ی محاسبه است.
 +
 
 +
سید بحرالعلوم در تعریف مراقبه می‌فرماید: «مراقبه عبارت است از متوجه و ملتفت خود بودن در جميع احوال تا از آنچه بدان عازم شده و عهد كرده تخلف نكند».<ref> بحرالعلوم، سید محمدمهدی؛ رساله سير و سلوك (تحفة الملوك)، انتشارات علامه طباطبايى، چاپ چهارم، 1418 ق، ص 150.‌</ref>
  
−
== فضيلت مراقبه‌ در قرآن و روایات ==
+
==فضيلت مراقبه‌ در قرآن و روایات==
  
−
خدای متعال در [[قرآن]] می‌فرماید:
+
خدای متعال در [[قرآن]] می‌فرماید: «اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد از (مخالفت) خدا بپرهيزيد و هر كس بايد بنگرد تا براى فردايش چه چيز از پيش فرستاده و از خدا بپرهيزيد كه خداوند از آنچه انجام مى‌دهيد آگاه است!».<ref>[[سوره حشر]]، 18.</ref>
−
«اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد از (مخالفت) خدا بپرهيزيد و هر كس بايد بنگرد تا براى فردايش چه چيز از پيش فرستاده و از خدا بپرهيزيد كه خداوند از آنچه انجام مى‌دهيد آگاه است!»<ref> حشر، 18 </ref>
 
−
علامه طباطبایی می‌گوید: این آیه مؤمنين را وادار مى‌كند كه به ياد خداى سبحان باشند و او را فراموش نكنند و مراقب اعمال خود باشند، كه چه مى‌كنند، صالح آنها كدام و ناصالحش كدام است و صالح را هم خالص براى رضاى خدا به جاى آورند و اين مراقبت را استمرار دهند؛ همواره از نفس خود حساب بكشند و هر عمل نيكى كه در كرده‌هاى خود يافتند خدا را شكرگزارند و هر عمل زشتى ديدند خود را توبيخ نموده، نفس را مورد مؤاخذه قرار دهند و از خداى تعالى طلب مغفرت كنند.<ref> طباطبایی سید محمد حسین؛ تفسيرالميزان ترجمه­ی موسوى همدانى سيدمحمدباقر، دفتر انتشارات اسلامى جامعه‌ى مدرسين حوزه علميه قم، قم،چاپ پنجم، 1374 ش، ج‌19، ص373 و 374</ref>
 
−
خدای متعال که خود ديده‌بان و مراقب انسان و رفتار اوست<ref> نساء، 1</ref>، انسان را توبیخ می‌کند که مگر نمى‌داند كه خدا مى‌بيند!<ref> علق، 14</ref> و در روایت است که رسول خدا(ص) فرمود: «احسان، آن است كه خدا را چنان پرستش كنى كه گويى او را مى‌بينى و اگر نتوانى او را ببينى بدان که او تو را مى‌بيند».<ref> . مجلسى، محمد باقر؛ بحار الأنوار، مؤسسة الطبع و النشر، بيروت، اول، 1410 ق، ج 67، ص 196.</ref>
 
−
امام علی(ع) انسان‌ها را بر ترک مراقبت الهی سرزنش نموده<ref> كلينى، ابو جعفر محمد بن يعقوب؛ الكافي، دار الكتب الإسلامية، تهران، چاپ‌چهارم، 1407 ه ق، ج 8، ص 256.</ref> و می‌فرماید: خود را به مراقبت از نفست بگمار.<ref> آمدى، عبدالواحد بن محمد تميمى؛ غرر الحكم و درر الكلم، انتشارات دفتر تبليغات اسلامى قم، 1366 ش، ص 235.</ref> ایشان مومن را به دوام<ref> تعبیر امام علیه‌السلام این است که :‌«مراقباً قلبه» و اسم فاعل در ادبیات عرب دلالت بر استمرار دارد.</ref> مراقبت قلبی توصیه می‌کنند<ref> آمدى، عبدالواحد بن محمد تميمى، پیشین، ص 235.</ref> و مؤمن عاقل را كسى می‌داند كه با مراقبت خود در امروز به فكر فردايش باشد<ref> سيد رضى؛ نهج البلاغة، هجرت، قم، چاپ اول، 1414 ق،‌ ص 11.</ref> و می‌فرماید: خدا رحمت کند بنده‌ای که مراقبت الهی را به جای بیاورد.<ref> كلينى، پیشین، ج 8، ص 170.</ref>
 
  
−
== اهمیّت مراقبه از نظر علمای اخلاق ==
+
[[علامه طباطبایی]] می‌گوید: این آیه مؤمنين را وادار مى‌كند كه به ياد خداى سبحان باشند و او را فراموش نكنند و مراقب اعمال خود باشند كه چه مى‌كنند، صالح آنها كدام و ناصالحش كدام است و صالح را هم خالص براى رضاى خدا به جاى آورند و اين مراقبت را استمرار دهند؛ همواره از نفس خود حساب بكشند و هر عمل نيكى كه در كرده‌هاى خود يافتند خدا را شكرگزارند و هر عمل زشتى ديدند خود را توبيخ نموده، نفس را مورد مؤاخذه قرار دهند و از خداى تعالى طلب مغفرت كنند.<ref>طباطبایی سید محمدحسین؛ تفسيرالميزان ترجمه­ی موسوى همدانى سيد محمدباقر، دفتر انتشارات اسلامى جامعه‌ى مدرسين حوزه علميه قم، قم، چاپ پنجم، 1374 ش، ج‌19، ص373 و 374.</ref>
  
−
مراقبه، مورد توصیه‌ی همه‌ی بزرگان علم [[اخلاق]] از خواجه نصیر الدین طوسی<ref> طوسى، خواجه نصير؛ أوصاف الأشراف، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، چاپ سوم، تهران، 1373، ص 39.</ref> تا علامه بحرالعلوم و مرحوم نراقی تا قلّه‌های تهذیب در عصر حاضر، مرحوم میرزا جوادآقا تبریزی<ref> ملكى تبريزى، ميرزا جواد آقا؛ أسرار الصلاة، تهران، انتشارات پيام آزادى، 1378، چاپ هشتم، ص 51.</ref>، امام خمینی <ref> خمينى، روح‌الله؛، چهل حديث، مؤسسه‌ى تنظيم و نشر آثار امام خمينى، چاپ بيستم، 1378، ص ص 9.</ref> و علامه‌ی طباطبایی است.
+
خدای متعال که خود ديده‌بان و مراقب انسان و رفتار اوست<ref>[[سوره نساء]]، 1.</ref>، انسان را توبیخ می‌کند که مگر نمى‌داند كه خدا مى‌بيند!<ref>[[سوره علق]]، 14</ref> و در روایت است که [[رسول خدا]] صلی الله علیه و آله فرمود: «احسان، آن است كه خدا را چنان پرستش كنى كه گويى او را مى‌بينى و اگر نتوانى او را ببينى بدان که او تو را مى‌بيند».<ref>مجلسى، محمدباقر؛ بحارالأنوار، مؤسسة الطبع والنشر، بيروت، اول، 1410 ق، ج 67، ص 196.</ref>
−
مربیان اخلاق و سلوک، ششمین امر از ضروریات مورد توجه سالک را، مراقبه می­دانند<ref> بحر العلوم؛ پیشین، ص 114.‌</ref> و آن را به منزله سنگ اساسى سیر و سلوک، ذكر، فكر و... می‌دانند و می‌گویند:  تا مراقبه صورت نگيرد [[ذكر]] و فكر بدون اثر خواهد بود؛ زیرا مراقبه حكم پرهيز از غذاى نامناسب براى مريض را دارد و تا وقتى كه مريض مزاج خود را پاك ننمايد و از آنچه مناسب او نيست پرهيز نكند دارو بى‌اثر خواهد بود و چه بسا گاهى اثر معكوس مى‌دهد.<ref> طهراني، سيدمحمّدحسين حسيني؛ رسالةلُبّاللباب فى سير و سلوك أولي الألباب، دارالمحجةالبيضاء، بيروت، 1431ه‌ق، چاپ چهارم، ص 114</ref>
 
  
−
== مشارطه، پیش نیاز مراقبه ==
+
[[امام علی]] علیه السلام انسان‌ها را بر ترک مراقبت الهی سرزنش نموده<ref>كلينى، ابوجعفر محمد بن يعقوب؛ الكافي، دارالكتب الإسلامية، تهران، چاپ‌ چهارم، 1407 ه.ق، ج 8، ص 256.</ref> و می‌فرماید: خود را به مراقبت از نفست بگمار.<ref>آمدى، عبدالواحد بن محمد تميمى؛ غررالحكم و دررالكلم، انتشارات دفتر تبليغات اسلامى [[قم]]، 1366 ش، ص 235.</ref> ایشان مومن را به دوام<ref> تعبیر امام علیه‌السلام این است که:‌ «مراقباً قلبه» و اسم فاعل در ادبیات عرب دلالت بر استمرار دارد.</ref> مراقبت قلبی توصیه می‌کنند<ref> آمدى، عبدالواحد بن محمد تميمى، پیشین، ص 235.</ref> و مؤمن عاقل را كسى می‌داند كه با مراقبت خود در امروز به فكر فردايش باشد<ref>سيد رضى؛ نهج البلاغة، هجرت، قم، چاپ اول، 1414 ق،‌ ص 11.</ref> و می‌فرماید: خدا رحمت کند بنده‌ای که مراقبت الهی را به جای بیاورد.<ref>كلينى، پیشین، ج 8، ص 170.</ref>
  
−
مشارطه نخستین مقام و قبل از مراقبه است.<ref> نراقی ملامحمدمهدی، پیشین، ج 3، ص 127.</ref>در زمان انجام مشارطه، بهتر است كه اين عمل بعد از نماز صبح باشد<ref> نراقی ملامحمدمهدی، پیشین، ج 3، ص 124 و 125.</ref> و روش انجام مشارطه آن است كه با خود شرط كند كه بر خلاف فرموده خداوند رفتار نكند<ref> خمينى امام روح‌الله، چهل حديث، پیشین، ص 9.</ref> و سزاوار است كه نفس را به ملاحظه و تدبّر در عاقبت هر كارى كه در آن شبانه روز مى‌خواهد بكند سفارش نمايد و اين عمده سفارشها و بالاترين آنهاست.
+
==اهمیّت مراقبه از نظر علمای اخلاق==
  
−
== روش انجام مراقبه ==
+
مراقبه، مورد توصیه‌ی همه‌ی بزرگان علم [[اخلاق]] از خواجه نصیرالدین طوسی<ref>طوسى، خواجه نصير؛ أوصاف الأشراف، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، چاپ سوم، تهران، 1373، ص 39.</ref> تا علامه بحرالعلوم و مرحوم نراقی تا قله‌های تهذیب در عصر حاضر، مرحوم میرزا جوادآقا تبریزی<ref>ملكى تبريزى، ميرزا جواد آقا؛ أسرار الصلاة، تهران، انتشارات پيام آزادى، 1378، چاپ هشتم، ص 51.</ref>، امام خمینی <ref> خمينى، روح‌الله؛، چهل حديث، مؤسسه‌ى تنظيم و نشر آثار امام خمينى، چاپ بيستم، 1378، ص ص 9.</ref> و [[علامه‌ طباطبایی]] است.
  
−
مراقبت را باید در دو بُعد انجام داد:
+
مربیان اخلاق و سلوک، ششمین امر از ضروریات مورد توجه سالک را، مراقبه می­دانند<ref>بحرالعلوم؛ پیشین، ص 114.‌</ref> و آن را به منزله سنگ اساسى سیر و سلوک، ذكر، فكر و... می‌دانند و می‌گویند: تا مراقبه صورت نگيرد (ذكر) و فكر بدون اثر خواهد بود؛ زیرا مراقبه حكم پرهيز از غذاى نامناسب براى مريض را دارد و تا وقتى كه مريض مزاج خود را پاك ننمايد و از آنچه مناسب او نيست پرهيز نكند دارو بى‌اثر خواهد بود و چه بسا گاهى اثر معكوس مى‌دهد.<ref>طهراني، سيد محمدحسين حسيني؛ رسالةلُبّاللباب فى سير و سلوك أولي الألباب، دارالمحجةالبيضاء، بيروت، 1431 ه‌.ق، چاپ چهارم، ص 114.</ref>
  
−
*مراقبه قبل از شروع در عمل‌: عبارت از آن است كه پيش از عمل بنگرد آنچه را تصمیم به انجامش گرفته است، به خاطر خداوند است يا براى هوای نفس و پيروى از شيطان و بايد در اينجا تأمل كند تا به مدد انوار حق مطلب بر او روشن گردد. اگر عمل براى خداست آن را انجام دهد و اگر براى غير اوست از آن دست باز دارد.<ref> فیض کاشانی؛ پیشین، ج 8، ص 195.</ref> همانطور که امام صادق (ع) می‌فرماید: از شدیدترین کارها بر مردم یاد خدا در نزد حلال و حرام اوست که اگر طاعتی پیش آمد به آن عمل کند و اگر در معرض گناهی افتاد از آن بپرهیزد.<ref> حرّ عاملى، محمد بن حسن بن على؛ تفصيل وسائل الشيعة إلى تحصيل مسائل الشريعة، مؤسسه آل البيت عليهم السلام ، قم ، چاپ‌اول، 1409 ه ق،‌ ج 15، ص 252.</ref>
+
==مشارطه، پیش نیاز مراقبه==
  
−
*مراقبه به هنگام عمل‌: عبارت از بررسى چگونگى عمل است تا حقى را كه خداوند در آن داراست ادا شود و بايد [[نیت]] خود را براى اتمام آن نيكو كند و صورت عمل را كامل گرداند و آن را به كامل‌ترين وجهى كه براى او ممكن است انجام دهد؛ زیرا در هر صورت بنده يا در حال طاعت و يا در معصيت و يا در كارى [[مباح]] است.<ref> فیض کاشانی؛ پیشین، ج 8، ص 201.</ref>
+
مشارطه نخستین مقام و قبل از مراقبه است.<ref>نراقی ملا محمدمهدی، پیشین، ج 3، ص 127.</ref> در زمان انجام مشارطه، بهتر است كه اين عمل بعد از نماز صبح باشد<ref>نراقی ملا محمدمهدی، پیشین، ج 3، ص 124 و 125.</ref> و روش انجام مشارطه آن است كه با خود شرط كند كه برخلاف فرموده خداوند رفتار نكند<ref> خمينى امام روح‌الله، چهل حديث، پیشین، ص 9.</ref> و سزاوار است كه نفس را به ملاحظه و تدبر در عاقبت هر كارى كه در آن شبانه روز مى‌خواهد بكند سفارش نمايد و اين عمده سفارش ها و بالاترين آنهاست.
  
−
== درجات مراقبه ==
+
==روش انجام مراقبه==
  
−
مراقبه معناى عامّى است و به اختلاف مقامات و درجات و منازل سالك تفاوت مى‌كند. در ابتداى امر سلوك مراقبه‌ عبارتست از آنكه از آنچه به درد [[دین]] و دنیاى او نمى‌خورد اجتناب كند و از امور بیهوده و غیر ضروری دورى گزيند و سعى كند تا خلاف رضاى خدا در گفتار و کردار از او صادر نگردد، ولى كم‌كم اين مراقبه شدّت يافته و درجه به درجه بالا مى‌رود. گاهى مراقبه عبارت است از توجّه به سكوت خود و گاهى به نفس خود و گاهى به بالاتر از آن مثل حقيقت اسماء و صفات كلّيّه الهيّه.<ref> طهراني سيدمحمّدحسين حسيني؛ پیشین، ص 113 و 114</ref>
+
مراقبت را باید در دو بُعد انجام داد:
−
هر چه سالک رو به كمال می‌رود و طىّ منازل و مراحل می‌كند، مراقبه او دقيق‌تر و عميق‌تر خواهد شد و در اين‌حالات بسيارى از مباحات در منازل اوّليّه بر او حرام و ممنوع مى‌گردد.<ref> طهراني، سيدمحمّدحسين حسيني؛ پیشین، ص 30 و 31</ref> مثلا مقربان الهی هيچ التفاتى به غير نكنند و فقط يك همّت و انديشه دارند.<ref> نراقی، ملامحمدمهدی؛ پیشین، ج 3، ص 128.</ref>پارسایان نیز كسانى‌اند كه به يقين دانند كه خدا بر ظاهر و باطن ايشان مطّلع است و ليكن در جلال و عظمت او مدهوش و مستغرق نشده‌اند و بيشتر به احوال و اعمال و مراقبت در آنها التفات دارند. <ref> نراقی، ملامحمدمهدی؛ پیشین، ج 3، ص 128.</ref>
 
−
از منظر اخلاق عملی درجات مراقبه دارای چهار مرتبه است :<ref> طهراني، سيدمحمّدحسين حسيني؛ پیشین، ص 144</ref>
 
−
1.  پرهیز از محرّمات و انجام همه ی واجبات بدون کمترین سهل‌انگاری.
 
−
2.  انجام همه‌ کارها براى رضاى خدا و دوری از امورى كه لهو و لعب ناميده مى‌شود.
 
−
3.  پيوسته ناظر خود دیدن پروردگار جهان، که در اثر آن سالک كم‌كم اذعان و اعتراف مى‌نمايد كه خداى متعال در همه جا حاضر و ناظر و نگران همه مخلوقات است.
 
−
4.  حاضر و ناظر دیدن خداو مشاهده­ی جمال الهى به طور اجمال.
 
  
−
== آثار مراقبه ==
+
* مراقبه قبل از شروع در عمل‌: عبارت از آن است كه پيش از عمل بنگرد آنچه را تصمیم به انجامش گرفته است، به خاطر خداوند است يا براى هوای نفس و پيروى از [[شيطان]] و بايد در اينجا تأمل كند تا به مدد انوار حق مطلب بر او روشن گردد. اگر عمل براى خداست آن را انجام دهد و اگر براى غير اوست از آن دست بازدارد.<ref>فیض کاشانی؛ پیشین، ج 8، ص 195.</ref>
  
−
در اینجا به اختصار آثاری برای مراقبه معرفی می­شود:
+
همان طور که [[امام صادق]] علیه السلام می‌فرماید: از شدیدترین کارها بر مردم یاد خدا در نزد [[حلال]] و [[حرام]] اوست که اگر طاعتی پیش آمد به آن عمل کند و اگر در معرض گناهی افتاد از آن بپرهیزد.<ref>حر عاملى، محمد بن حسن بن على؛ تفصيل وسائل الشيعة إلى تحصيل مسائل الشريعة، مؤسسه آل البيت عليهم السلام، قم، چاپ‌ اول، 1409 ه.ق،‌ ج 15، ص 252.</ref>
  
−
1-    حفاظت الهی: امام علی(ع) می‌فرماید: هر کس از خود محافظت کند، خداوند هم از او محافظت می‌کند.<ref> آمدى، عبدالواحد بن محمد تميمى؛ پیشین، ص 235.</ref>
+
* مراقبه به هنگام عمل‌: عبارت از بررسى چگونگى عمل است تا حقى را كه خداوند در آن داراست ادا شود و بايد [[نیت]] خود را براى اتمام آن نيكو كند و صورت عمل را كامل گرداند و آن را به كامل‌ترين وجهى كه براى او ممكن است انجام دهد؛ زیرا در هر صورت بنده يا در حال طاعت و يا در معصيت و يا در كارى [[مباح]] است.<ref>فیض کاشانی؛ پیشین، ج 8، ص 201.</ref>
  
−
2-    رسیدن به معرفت نفس: يكى از امور اهم در وصول به معرفت نفس، استقامت در مراقبت كامل است كه همواره انسان به ياد خدا و در حضور او باشد و ظاهر و باطن انسان در جميع شئون زندگى او مطابق دستورالعمل مسير تكاملى او باشد.<ref> حسن زاده، آملى حسن؛ انه الحق، پیشین، ص 162.</ref>چون سالك در امر مراقبه مواظبت نمود، حقتعالى از باب مهر و عطوفت انوارى را بر او به عنوان طلايع ظاهر مى‌گرداند. اين مرحله ابتداى تجرّد نفسى است.<ref> طهراني سيدمحمّدحسين حسيني؛ پیشین، ص 32</ref>
+
==درجات مراقبه==
  
−
3-  صفای مشاهدات روحی و قلبی: هر چه مراقبت كامل‌تر باشد دریافت‌های قلبی و روحی كه هدایای الهيه‌اند زلال‌تر و صاف­ترند.<ref> همان.</ref> و علاوه بر وسعت رزق معنوی، انطباق آن‌ها با واقعیّت هم بیشتر است.<ref> حسن زاده، آملى حسن؛ عيون مسائل النفس و سرح العيون في شرح العيون، امير كبير، تهران، چاپ دوم، 1385، ص 649.</ref> زیرا مراقبه‌، كشيك كشيدن نفس است.<ref> حسن زاده، آملى حسن؛ انسان و قرآن، قيام، قم، چاپ دوم، 1381، ص 72</ref>
+
مراقبه معناى عامّى است و به اختلاف مقامات و درجات و منازل سالك تفاوت مى‌كند. در ابتداى امر سلوك مراقبه‌ عبارتست از آن كه از آنچه به درد [[دین]] و دنیاى او نمى‌خورد اجتناب كند و از امور بیهوده و غیرضروری دورى گزيند و سعى كند تا خلاف رضاى خدا در گفتار و کردار از او صادر نگردد، ولى كم‌كم اين مراقبه شدت يافته و درجه به درجه بالا مى‌رود.
  
−
4-  مصاحبت ربوبی و رنگ الهی گرفتن: زیرا همنشين مؤثّر است و نفس انسانى خوپذير و كسانى‌كه در مصاحبت با ملكوت عالم به سر مى‌برند كم‌كم ملكوتى مى‌شوند.<ref> حسن زاده، آملى حسن؛ نامه‌ها برنامه‌ها، الف لام ميم، قم، چاپ دوم، 1386ش، ص 240.</ref> همانطور که روایت است که خدای متعال می‌فرماید: من همنشین کسی هستم که مرا یاد کند.<ref> كلينى، پیشین، ج 2، ص 496.</ref>
+
گاهى مراقبه عبارت است از توجه به سكوت خود و گاهى به نفس خود و گاهى به بالاتر از آن مثل حقيقت اسماء و صفات كليه الهيّه.<ref> طهراني سيد محمدحسين حسيني؛ پیشین، ص 113 و 114.</ref>
  
−
5-    کشف عوالم توحیدی: دوام در حضور و مراقبت‌ موجب انصراف از ماسوى‌الله به سوى حقيقة الحقائق مى‌گردد.<ref> حسن زاده، آملى حسن؛ نصوص الحكم بر فصوص الحكم، رجاء، تهران، چاپ دوم، 1375، ص 271.</ref>در اثر مراقبه تامّ و اهتمام شديد به آن و در اثر توجّه به نفس، به تدريج چهار عالم بر سالک منكشف خواهد شد:
+
هر چه سالک رو به كمال می‌رود و طى منازل و مراحل می‌كند، مراقبه او دقيق‌تر و عميق‌تر خواهد شد و در اين ‌حالات بسيارى از مباحات در منازل اوليه بر او [[حرام]] و ممنوع مى‌گردد.<ref>طهراني، سيد محمدحسين حسيني؛ پیشین، ص 30 و 31.</ref> مثلا مقربان الهی هيچ التفاتى به غير نكنند و فقط يك همت و انديشه دارند.<ref>نراقی، ملا محمدمهدی؛ پیشین، ج 3، ص 128.</ref> پارسایان نیز كسانى‌اند كه به يقين دانند كه خدا بر ظاهر و باطن ايشان مطلع است وليكن در جلال و عظمت او مدهوش و مستغرق نشده‌اند و بيشتر به احوال و اعمال و مراقبت در آنها التفات دارند.<ref>نراقی، ملا محمدمهدی؛ پیشین، ج 3، ص 128.</ref>
  
−
1.  توحيد افعال: ‌يعنى ادراك مى‌كند تمام افعال در جهان خارج استناد به ذات مقدّس او دارد.
+
از منظر اخلاق عملی درجات مراقبه دارای چهار مرتبه است:<ref>طهراني، سيد محمدحسين حسيني؛ پیشین، ص 144.</ref>
  
−
2. توحید صفات: در این مرحله، سالك هر گونه علم و قدرت و حيات و... را كه در موجودات خارجيّه مشاهده مى‌كند مستند به خداى تعالى مى‌يابد.
+
# پرهیز از محرمات و انجام همه ی واجبات بدون کمترین سهل‌انگاری.
 +
# انجام همه‌ کارها براى رضاى خدا و دوری از امورى كه لهو و لعب ناميده مى‌شود.
 +
# پيوسته ناظر خود دیدن پروردگار جهان، که در اثر آن سالک كم‌كم اذعان و اعتراف مى‌نمايد كه خداى متعال در همه جا حاضر و ناظر و نگران همه مخلوقات است.
 +
# حاضر و ناظر دیدن خداو مشاهده­ی جمال الهى به طور اجمال.
  
−
3.  توحیداسماء: در این مرحله، صفات را قائم به ذات ادراك مى‌كند. مثلا ‌يابد عالميّت خود را عالميّت خدا ادراك مى‌كند و قادريّت و سميعيّت و بصيريّت خود را همه از خدا مى‌داند و بس.
+
==آثار مراقبه==
  
−
4.  توحید ذات: در این مرحله، سالك ادراك مى‌كند كه آن ذاتى كه تمام افعال و صفات و اسماء بدان مستند است، آن ذات واحد است، يك حقيقت است كه تمام اين‌ها قائم به اوست. در اينجا ديگر سالك توجّهى به صفت و اسم ندارد بلكه مشهودش فقط ذات است و بس. در این هنگام تجلّى ذاتى خواهد شد.<ref> طهراني سيدمحمّدحسين حسيني، پیشین، ص 151- 154</ref>
+
در اینجا به اختصار آثاری برای مراقبه معرفی می­شود:
  
−
5.   حل مشکلات سلوکی.<ref> حسن زاده، آملى حسن؛ انه الحق، پیشین، ص 162.</ref>
+
# حفاظت الهی: [[امام علی]] علیه السلام می‌فرماید: هر کس از خود محافظت کند، خداوند هم از او محافظت می‌کند.<ref>آمدى، عبدالواحد بن محمد تميمى؛ پیشین، ص 235.</ref>
 +
# رسیدن به معرفت نفس: يكى از امور اهم در وصول به معرفت نفس، استقامت در مراقبت كامل است كه همواره انسان به ياد خدا و در حضور او باشد و ظاهر و باطن انسان در جميع شئون زندگى او مطابق دستورالعمل مسير تكاملى او باشد.<ref>حسن زاده، آملى حسن؛ انه الحق، پیشین، ص 162.</ref> چون سالك در امر مراقبه مواظبت نمود، حق تعالى از باب مهر و عطوفت انوارى را بر او به عنوان طلايع ظاهر مى‌گرداند. اين مرحله ابتداى تجرد نفسى است.<ref>طهراني سيد محمدحسين حسيني؛ پیشین، ص 32.</ref>
 +
# صفای مشاهدات روحی و قلبی: هر چه مراقبت كامل‌تر باشد دریافت‌های قلبی و روحی كه هدایای الهيه‌اند زلال‌تر و صاف­ترند.<ref>همان.</ref> و علاوه بر وسعت رزق معنوی، انطباق آن‌ها با واقعیت هم بیشتر است.<ref>حسن زاده، آملى حسن؛ عيون مسائل النفس و سرح العيون في شرح العيون، امير كبير، تهران، چاپ دوم، 1385، ص 649.</ref> زیرا مراقبه‌، كشيك كشيدن نفس است.<ref> حسن زاده، آملى حسن؛ انسان و قرآن، قيام، قم، چاپ دوم، 1381، ص 72.</ref>
 +
# مصاحبت ربوبی و رنگ الهی گرفتن: زیرا همنشين مؤثّر است و نفس انسانى خوپذير و كسانى‌ كه در مصاحبت با ملكوت عالم بسر مى‌برند كم‌كم ملكوتى مى‌شوند.<ref>حسن زاده، آملى حسن؛ نامه‌ها برنامه‌ها، الف لام ميم، قم، چاپ دوم، 1386ش، ص 240.</ref> همانطور که روایت است که خدای متعال می‌فرماید: من همنشین کسی هستم که مرا یاد کند.<ref>كلينى، پیشین، ج 2، ص 496.</ref>
 +
# کشف عوالم توحیدی: دوام در حضور و مراقبت‌ موجب انصراف از ماسوى‌الله به سوى حقيقة الحقائق مى‌گردد.<ref>حسن زاده، آملى حسن؛ نصوص الحكم بر فصوص الحكم، رجاء، تهران، چاپ دوم، 1375، ص 271.</ref>در اثر مراقبه تامّ و اهتمام شديد به آن و در اثر توجه به نفس، به تدريج چهار عالم بر سالک منكشف خواهد شد:
 +
## توحيد افعال: ‌يعنى ادراك مى‌كند تمام افعال در جهان خارج استناد به ذات مقدس او دارد.
 +
## توحید صفات: در این مرحله، سالك هر گونه علم و قدرت و حيات و... را كه در موجودات خارجيه مشاهده مى‌كند مستند به خداى تعالى مى‌يابد.
 +
## توحیداسماء: در این مرحله، صفات را قائم به ذات ادراك مى‌كند. مثلا ‌يابد عالميت خود را عالميت خدا ادراك مى‌كند و قادريت و سميعيت و بصيريت خود را همه از خدا مى‌داند و بس.
 +
## توحید ذات: در این مرحله، سالك ادراك مى‌كند كه آن ذاتى كه تمام افعال و صفات و اسماء بدان مستند است، آن ذات واحد است، يك حقيقت است كه تمام اين‌ها قائم به اوست. در اينجا ديگر سالك توجهى به صفت و اسم ندارد بلكه مشهودش فقط ذات است و بس. در این هنگام تجلى ذاتى خواهد شد.<ref>طهراني سيد محمدحسين حسيني، پیشین، ص 151- 154.</ref>
 +
## حل مشکلات سلوکی.<ref>حسن زاده، آملى حسن؛ انه الحق، پیشین، ص 162.</ref>
 +
## نفی خواطر.<ref> طهراني سيدمحمّدحسين حسيني؛ پیشین، ص 144، نفى خواطر: عبارت است از تسخير قلب و حكومت بر آن، تا سخنى نگويد و عملى انجام ندهد و تصور و خطره‌اى بر او وارد نشود مگر به اذن و اختيار صاحب آن و تحصيل اين حال بسى صعب و دشوار است ولهذا گفته‌اند كه نفى خواطر از اعظم مطهرات سرّ است. (طهراني سيد محمدحسين حسيني، پیشین، 140) که به دنبال نفی خواطر، معرفت الهی و رسیدن به مقصود رخ می‌دهد. (همان، ص 150) و صد البته باید زیر نظر استادی اسلام‌شناس و مربی انجام گیرد.</ref>
  
−
6.  نفی خواطر<ref> طهراني سيدمحمّدحسين حسيني؛ پیشین، ص 144،
+
==مراقبه ایام و ساعات==
  
−
نفى خواطر : عبارت است از تسخير قلب و حكومت بر آن، تا سخنى نگويد و عملى انجام ندهد و تصوّر و خطره‌اى بر او وارد نشود مگر به اذن و اختيار صاحب آن. و تحصيل اين حال بسى صعب و دشوار است و لهذا گفته‌اند كه نفى خواطر از اعظم مطهّرات سرّ است. (طهراني سيدمحمّدحسين حسيني، پیشین، 140) که به دنبال نفی خواطر، معرفت الهی و رسیدن به مقصود رخ می‌دهد. (همان، ص 150) و صد البته باید زیر نظر استادی اسلام‌شناس و مربی انجام گیرد.</ref>
+
بزرگان اخلاق و تربیت، از مبانی اسلامی و دعاهای معصومین علیهم السلام چنین برداشت نموده‌اند که انسان اخلاق‌جو باید در لحظاتی که بر او می‌گذرد، مراقبت کند به این معنی که [[عبادت]] و توجه خاص آن زمان را به جای آورد و در این زمینه کتبی ویژه مثل «المراقبات» نوشته آیت‌ الله ملکی تبریزی و کتاب «الاقبال بالأعمال الحسنة» وجود دارد.
  
−
== مراقبه ایام و ساعات ==
+
بخشی از این مراقبات عبارتند از: ايام مواليد، مثل روز تولد پيامبر اكرم صلی الله علیه و آله و ساير معصومين علیهم السلام،/<ref> ملكى تبريزى، ميرزا جواد آقا؛ پیشین، ص 148.</ref> روز بعثت پيامبر صلی الله علیه و آله، روز عيد غدير خم، روز دحوالارض، روز مباهله،<ref> ملكى تبريزى، ميرزا جواد آقا؛ پیشین، ص 146.</ref> اول ماه، <ref>ملكى تبريزى، ميرزا جواد آقا؛ پیشین، ص 155.</ref> آخر ماه و پنجشنبه آخر ماه،‌<ref> ملكى تبريزى، ميرزا جواد آقا؛ پیشین، ص 156.</ref> روز جمعه و ساعت آخر آن، <ref>ملكى تبريزى، ميرزا جواد آقا؛ پیشین، ص 159.</ref> مراقبت از وقت نمازها.<ref> ملكى تبريزى، ميرزا جواد آقا؛ پیشین، ص 160.</ref>
  
−
بزرگان اخلاق و تربیت، از مبانی اسلامی و دعاهای معصومین(ع) چنین برداشت نموده‌اند که انسان اخلاق‌جو باید در لحظاتی که بر او می‌گذرد، مراقبت کند به این معنی که عبادت و توجه خاص آن زمان را به جای آورد و در این زمینه کتبی ویژه مثل «المراقبات» نوشته آیت‌الله ملکی تبریزی(ره) و کتاب «الاقبال بالأعمال الحسنة» وجود دارد. بخشی از این مراقبات عبارتند از:
+
==پانویس==
−
ايام مواليد، مثل روز تولد پيامبر اكرم(ص) و ساير معصومين(ع)،/ <ref> ملكى تبريزى، ميرزا جواد آقا؛ پیشین، ص 148.</ref>روز بعثت پيامبر(ص)، روز عيد غدير خم، روز دحو الارض، روز مباهله،<ref> ملكى تبريزى، ميرزا جواد آقا؛ پیشین، ص 146.</ref>اول ماه،<ref> ملكى تبريزى، ميرزا جواد آقا؛ پیشین، ص 155.</ref>آخر ماه و پنجشنبه آخر ماه،‌<ref> ملكى تبريزى، ميرزا جواد آقا؛ پیشین، ص 156.</ref>روز جمعه و ساعت آخر آن،<ref> ملكى تبريزى، ميرزا جواد آقا؛ پیشین، ص 159.</ref>مراقبت از وقت نمازها.<ref> ملكى تبريزى، ميرزا جواد آقا؛ پیشین، ص 160.</ref>
 
−
== پانویس ==
 
 
<references/>
 
<references/>
  
−
== منابع ==
+
==منابع==
−
[http://www.pajoohe.com/fa/index.php?Page=definition&UID=43588 مراقبه، مصطفی همدانی، سایت پژوهشکده باقر العلوم(ع) ( بخش فرهنگ علوم انسانی و اسلامی)]، تاریخ بازیابی : 9 اردیبهشت 1391 .
+
[http://www.pajoohe.com/fa/index.php?Page=definition&UID=43588 مراقبه، مصطفی همدانی، سایت پژوهشکده باقرالعلوم علیه السلام (بخش فرهنگ علوم انسانی و اسلامی)]، تاریخ بازیابی: 9 اردیبهشت 1391.
 +
 
 
[[رده:اخلاق فردی]]
 
[[رده:اخلاق فردی]]
 
[[رده:صفات پسندیده]]
 
[[رده:صفات پسندیده]]

نسخهٔ ‏۱۵ نوامبر ۲۰۱۲، ساعت ۰۵:۵۵

این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.

Icon-computer.png
محتوای فعلی مقاله یکی از پایگاه های معتبر متناسب با عنوان است.

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)



مراقبه از واژه‌ی «رَقَبَ» به معنای حفظ کردن[۱] و در نظر گرفتن مراقِب و توجه دادن فكر به سوى اوست و هر كس از كارى به سبب رعايت ديگرى دورى جويد گفته مى‌شود: فلانى را مراقبت كرد.[۲]

در متون اخلاق اسلامی، پیشینه‌ی مراقبه به «مرابطه» بازمی‌گردد که عبارت است از نگاهبانى و مواظبت عقل از نفس.[۳]‌ در هر حال مشارطه، پیش‌نیاز مراقبه و معاقبه و مقامات پس از آن، تکمیل کننده‌ی محاسبه است.

سید بحرالعلوم در تعریف مراقبه می‌فرماید: «مراقبه عبارت است از متوجه و ملتفت خود بودن در جميع احوال تا از آنچه بدان عازم شده و عهد كرده تخلف نكند».[۴]

فضيلت مراقبه‌ در قرآن و روایات

خدای متعال در قرآن می‌فرماید: «اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد از (مخالفت) خدا بپرهيزيد و هر كس بايد بنگرد تا براى فردايش چه چيز از پيش فرستاده و از خدا بپرهيزيد كه خداوند از آنچه انجام مى‌دهيد آگاه است!».[۵]

علامه طباطبایی می‌گوید: این آیه مؤمنين را وادار مى‌كند كه به ياد خداى سبحان باشند و او را فراموش نكنند و مراقب اعمال خود باشند كه چه مى‌كنند، صالح آنها كدام و ناصالحش كدام است و صالح را هم خالص براى رضاى خدا به جاى آورند و اين مراقبت را استمرار دهند؛ همواره از نفس خود حساب بكشند و هر عمل نيكى كه در كرده‌هاى خود يافتند خدا را شكرگزارند و هر عمل زشتى ديدند خود را توبيخ نموده، نفس را مورد مؤاخذه قرار دهند و از خداى تعالى طلب مغفرت كنند.[۶]

خدای متعال که خود ديده‌بان و مراقب انسان و رفتار اوست[۷]، انسان را توبیخ می‌کند که مگر نمى‌داند كه خدا مى‌بيند![۸] و در روایت است که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «احسان، آن است كه خدا را چنان پرستش كنى كه گويى او را مى‌بينى و اگر نتوانى او را ببينى بدان که او تو را مى‌بيند».[۹]

امام علی علیه السلام انسان‌ها را بر ترک مراقبت الهی سرزنش نموده[۱۰] و می‌فرماید: خود را به مراقبت از نفست بگمار.[۱۱] ایشان مومن را به دوام[۱۲] مراقبت قلبی توصیه می‌کنند[۱۳] و مؤمن عاقل را كسى می‌داند كه با مراقبت خود در امروز به فكر فردايش باشد[۱۴] و می‌فرماید: خدا رحمت کند بنده‌ای که مراقبت الهی را به جای بیاورد.[۱۵]

اهمیّت مراقبه از نظر علمای اخلاق

مراقبه، مورد توصیه‌ی همه‌ی بزرگان علم اخلاق از خواجه نصیرالدین طوسی[۱۶] تا علامه بحرالعلوم و مرحوم نراقی تا قله‌های تهذیب در عصر حاضر، مرحوم میرزا جوادآقا تبریزی[۱۷]، امام خمینی [۱۸] و علامه‌ طباطبایی است.

مربیان اخلاق و سلوک، ششمین امر از ضروریات مورد توجه سالک را، مراقبه می­دانند[۱۹] و آن را به منزله سنگ اساسى سیر و سلوک، ذكر، فكر و... می‌دانند و می‌گویند: تا مراقبه صورت نگيرد (ذكر) و فكر بدون اثر خواهد بود؛ زیرا مراقبه حكم پرهيز از غذاى نامناسب براى مريض را دارد و تا وقتى كه مريض مزاج خود را پاك ننمايد و از آنچه مناسب او نيست پرهيز نكند دارو بى‌اثر خواهد بود و چه بسا گاهى اثر معكوس مى‌دهد.[۲۰]

مشارطه، پیش نیاز مراقبه

مشارطه نخستین مقام و قبل از مراقبه است.[۲۱] در زمان انجام مشارطه، بهتر است كه اين عمل بعد از نماز صبح باشد[۲۲] و روش انجام مشارطه آن است كه با خود شرط كند كه برخلاف فرموده خداوند رفتار نكند[۲۳] و سزاوار است كه نفس را به ملاحظه و تدبر در عاقبت هر كارى كه در آن شبانه روز مى‌خواهد بكند سفارش نمايد و اين عمده سفارش ها و بالاترين آنهاست.

روش انجام مراقبه

مراقبت را باید در دو بُعد انجام داد:

  • مراقبه قبل از شروع در عمل‌: عبارت از آن است كه پيش از عمل بنگرد آنچه را تصمیم به انجامش گرفته است، به خاطر خداوند است يا براى هوای نفس و پيروى از شيطان و بايد در اينجا تأمل كند تا به مدد انوار حق مطلب بر او روشن گردد. اگر عمل براى خداست آن را انجام دهد و اگر براى غير اوست از آن دست بازدارد.[۲۴]

همان طور که امام صادق علیه السلام می‌فرماید: از شدیدترین کارها بر مردم یاد خدا در نزد حلال و حرام اوست که اگر طاعتی پیش آمد به آن عمل کند و اگر در معرض گناهی افتاد از آن بپرهیزد.[۲۵]

  • مراقبه به هنگام عمل‌: عبارت از بررسى چگونگى عمل است تا حقى را كه خداوند در آن داراست ادا شود و بايد نیت خود را براى اتمام آن نيكو كند و صورت عمل را كامل گرداند و آن را به كامل‌ترين وجهى كه براى او ممكن است انجام دهد؛ زیرا در هر صورت بنده يا در حال طاعت و يا در معصيت و يا در كارى مباح است.[۲۶]

درجات مراقبه

مراقبه معناى عامّى است و به اختلاف مقامات و درجات و منازل سالك تفاوت مى‌كند. در ابتداى امر سلوك مراقبه‌ عبارتست از آن كه از آنچه به درد دین و دنیاى او نمى‌خورد اجتناب كند و از امور بیهوده و غیرضروری دورى گزيند و سعى كند تا خلاف رضاى خدا در گفتار و کردار از او صادر نگردد، ولى كم‌كم اين مراقبه شدت يافته و درجه به درجه بالا مى‌رود.

گاهى مراقبه عبارت است از توجه به سكوت خود و گاهى به نفس خود و گاهى به بالاتر از آن مثل حقيقت اسماء و صفات كليه الهيّه.[۲۷]

هر چه سالک رو به كمال می‌رود و طى منازل و مراحل می‌كند، مراقبه او دقيق‌تر و عميق‌تر خواهد شد و در اين ‌حالات بسيارى از مباحات در منازل اوليه بر او حرام و ممنوع مى‌گردد.[۲۸] مثلا مقربان الهی هيچ التفاتى به غير نكنند و فقط يك همت و انديشه دارند.[۲۹] پارسایان نیز كسانى‌اند كه به يقين دانند كه خدا بر ظاهر و باطن ايشان مطلع است وليكن در جلال و عظمت او مدهوش و مستغرق نشده‌اند و بيشتر به احوال و اعمال و مراقبت در آنها التفات دارند.[۳۰]

از منظر اخلاق عملی درجات مراقبه دارای چهار مرتبه است:[۳۱]

  1. پرهیز از محرمات و انجام همه ی واجبات بدون کمترین سهل‌انگاری.
  2. انجام همه‌ کارها براى رضاى خدا و دوری از امورى كه لهو و لعب ناميده مى‌شود.
  3. پيوسته ناظر خود دیدن پروردگار جهان، که در اثر آن سالک كم‌كم اذعان و اعتراف مى‌نمايد كه خداى متعال در همه جا حاضر و ناظر و نگران همه مخلوقات است.
  4. حاضر و ناظر دیدن خداو مشاهده­ی جمال الهى به طور اجمال.

آثار مراقبه

در اینجا به اختصار آثاری برای مراقبه معرفی می­شود:

  1. حفاظت الهی: امام علی علیه السلام می‌فرماید: هر کس از خود محافظت کند، خداوند هم از او محافظت می‌کند.[۳۲]
  2. رسیدن به معرفت نفس: يكى از امور اهم در وصول به معرفت نفس، استقامت در مراقبت كامل است كه همواره انسان به ياد خدا و در حضور او باشد و ظاهر و باطن انسان در جميع شئون زندگى او مطابق دستورالعمل مسير تكاملى او باشد.[۳۳] چون سالك در امر مراقبه مواظبت نمود، حق تعالى از باب مهر و عطوفت انوارى را بر او به عنوان طلايع ظاهر مى‌گرداند. اين مرحله ابتداى تجرد نفسى است.[۳۴]
  3. صفای مشاهدات روحی و قلبی: هر چه مراقبت كامل‌تر باشد دریافت‌های قلبی و روحی كه هدایای الهيه‌اند زلال‌تر و صاف­ترند.[۳۵] و علاوه بر وسعت رزق معنوی، انطباق آن‌ها با واقعیت هم بیشتر است.[۳۶] زیرا مراقبه‌، كشيك كشيدن نفس است.[۳۷]
  4. مصاحبت ربوبی و رنگ الهی گرفتن: زیرا همنشين مؤثّر است و نفس انسانى خوپذير و كسانى‌ كه در مصاحبت با ملكوت عالم بسر مى‌برند كم‌كم ملكوتى مى‌شوند.[۳۸] همانطور که روایت است که خدای متعال می‌فرماید: من همنشین کسی هستم که مرا یاد کند.[۳۹]
  5. کشف عوالم توحیدی: دوام در حضور و مراقبت‌ موجب انصراف از ماسوى‌الله به سوى حقيقة الحقائق مى‌گردد.[۴۰]در اثر مراقبه تامّ و اهتمام شديد به آن و در اثر توجه به نفس، به تدريج چهار عالم بر سالک منكشف خواهد شد:
    1. توحيد افعال: ‌يعنى ادراك مى‌كند تمام افعال در جهان خارج استناد به ذات مقدس او دارد.
    2. توحید صفات: در این مرحله، سالك هر گونه علم و قدرت و حيات و... را كه در موجودات خارجيه مشاهده مى‌كند مستند به خداى تعالى مى‌يابد.
    3. توحیداسماء: در این مرحله، صفات را قائم به ذات ادراك مى‌كند. مثلا ‌يابد عالميت خود را عالميت خدا ادراك مى‌كند و قادريت و سميعيت و بصيريت خود را همه از خدا مى‌داند و بس.
    4. توحید ذات: در این مرحله، سالك ادراك مى‌كند كه آن ذاتى كه تمام افعال و صفات و اسماء بدان مستند است، آن ذات واحد است، يك حقيقت است كه تمام اين‌ها قائم به اوست. در اينجا ديگر سالك توجهى به صفت و اسم ندارد بلكه مشهودش فقط ذات است و بس. در این هنگام تجلى ذاتى خواهد شد.[۴۱]
    5. حل مشکلات سلوکی.[۴۲]
    6. نفی خواطر.[۴۳]

مراقبه ایام و ساعات

بزرگان اخلاق و تربیت، از مبانی اسلامی و دعاهای معصومین علیهم السلام چنین برداشت نموده‌اند که انسان اخلاق‌جو باید در لحظاتی که بر او می‌گذرد، مراقبت کند به این معنی که عبادت و توجه خاص آن زمان را به جای آورد و در این زمینه کتبی ویژه مثل «المراقبات» نوشته آیت‌ الله ملکی تبریزی و کتاب «الاقبال بالأعمال الحسنة» وجود دارد.

بخشی از این مراقبات عبارتند از: ايام مواليد، مثل روز تولد پيامبر اكرم صلی الله علیه و آله و ساير معصومين علیهم السلام،/[۴۴] روز بعثت پيامبر صلی الله علیه و آله، روز عيد غدير خم، روز دحوالارض، روز مباهله،[۴۵] اول ماه، [۴۶] آخر ماه و پنجشنبه آخر ماه،‌[۴۷] روز جمعه و ساعت آخر آن، [۴۸] مراقبت از وقت نمازها.[۴۹]

پانویس

  1. ↑ ابن منظور، محمد بن مكرم؛ لسان العرب، دار صادر، بيروت، نوبت چاپ‌سوم، 1414 ق، ج 1، ص 425.
  2. ↑ فیض کاشانی؛ راه روشن (ترجمه المحجة البيضاء)، ترجمه­ی سيد محمدصادق عارف، مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوى، چاپ اول، 1372 هجرى شمسى، ج 8، ص 193.
  3. ↑ نراقی ملامحمدمهدی؛ علم اخلاق اسلامى (ترجمه جامع السعادات)، ترجمه­ی سيد جلال الدين مجتبوی، انتشارات حكمت، چاپ چهارم، 1377، ج 3، ص 124.
  4. ↑ بحرالعلوم، سید محمدمهدی؛ رساله سير و سلوك (تحفة الملوك)، انتشارات علامه طباطبايى، چاپ چهارم، 1418 ق، ص 150.‌
  5. ↑ سوره حشر، 18.
  6. ↑ طباطبایی سید محمدحسین؛ تفسيرالميزان ترجمه­ی موسوى همدانى سيد محمدباقر، دفتر انتشارات اسلامى جامعه‌ى مدرسين حوزه علميه قم، قم، چاپ پنجم، 1374 ش، ج‌19، ص373 و 374.
  7. ↑ سوره نساء، 1.
  8. ↑ سوره علق، 14
  9. ↑ مجلسى، محمدباقر؛ بحارالأنوار، مؤسسة الطبع والنشر، بيروت، اول، 1410 ق، ج 67، ص 196.
  10. ↑ كلينى، ابوجعفر محمد بن يعقوب؛ الكافي، دارالكتب الإسلامية، تهران، چاپ‌ چهارم، 1407 ه.ق، ج 8، ص 256.
  11. ↑ آمدى، عبدالواحد بن محمد تميمى؛ غررالحكم و دررالكلم، انتشارات دفتر تبليغات اسلامى قم، 1366 ش، ص 235.
  12. ↑ تعبیر امام علیه‌السلام این است که:‌ «مراقباً قلبه» و اسم فاعل در ادبیات عرب دلالت بر استمرار دارد.
  13. ↑ آمدى، عبدالواحد بن محمد تميمى، پیشین، ص 235.
  14. ↑ سيد رضى؛ نهج البلاغة، هجرت، قم، چاپ اول، 1414 ق،‌ ص 11.
  15. ↑ كلينى، پیشین، ج 8، ص 170.
  16. ↑ طوسى، خواجه نصير؛ أوصاف الأشراف، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، چاپ سوم، تهران، 1373، ص 39.
  17. ↑ ملكى تبريزى، ميرزا جواد آقا؛ أسرار الصلاة، تهران، انتشارات پيام آزادى، 1378، چاپ هشتم، ص 51.
  18. ↑ خمينى، روح‌الله؛، چهل حديث، مؤسسه‌ى تنظيم و نشر آثار امام خمينى، چاپ بيستم، 1378، ص ص 9.
  19. ↑ بحرالعلوم؛ پیشین، ص 114.‌
  20. ↑ طهراني، سيد محمدحسين حسيني؛ رسالةلُبّاللباب فى سير و سلوك أولي الألباب، دارالمحجةالبيضاء، بيروت، 1431 ه‌.ق، چاپ چهارم، ص 114.
  21. ↑ نراقی ملا محمدمهدی، پیشین، ج 3، ص 127.
  22. ↑ نراقی ملا محمدمهدی، پیشین، ج 3، ص 124 و 125.
  23. ↑ خمينى امام روح‌الله، چهل حديث، پیشین، ص 9.
  24. ↑ فیض کاشانی؛ پیشین، ج 8، ص 195.
  25. ↑ حر عاملى، محمد بن حسن بن على؛ تفصيل وسائل الشيعة إلى تحصيل مسائل الشريعة، مؤسسه آل البيت عليهم السلام، قم، چاپ‌ اول، 1409 ه.ق،‌ ج 15، ص 252.
  26. ↑ فیض کاشانی؛ پیشین، ج 8، ص 201.
  27. ↑ طهراني سيد محمدحسين حسيني؛ پیشین، ص 113 و 114.
  28. ↑ طهراني، سيد محمدحسين حسيني؛ پیشین، ص 30 و 31.
  29. ↑ نراقی، ملا محمدمهدی؛ پیشین، ج 3، ص 128.
  30. ↑ نراقی، ملا محمدمهدی؛ پیشین، ج 3، ص 128.
  31. ↑ طهراني، سيد محمدحسين حسيني؛ پیشین، ص 144.
  32. ↑ آمدى، عبدالواحد بن محمد تميمى؛ پیشین، ص 235.
  33. ↑ حسن زاده، آملى حسن؛ انه الحق، پیشین، ص 162.
  34. ↑ طهراني سيد محمدحسين حسيني؛ پیشین، ص 32.
  35. ↑ همان.
  36. ↑ حسن زاده، آملى حسن؛ عيون مسائل النفس و سرح العيون في شرح العيون، امير كبير، تهران، چاپ دوم، 1385، ص 649.
  37. ↑ حسن زاده، آملى حسن؛ انسان و قرآن، قيام، قم، چاپ دوم، 1381، ص 72.
  38. ↑ حسن زاده، آملى حسن؛ نامه‌ها برنامه‌ها، الف لام ميم، قم، چاپ دوم، 1386ش، ص 240.
  39. ↑ كلينى، پیشین، ج 2، ص 496.
  40. ↑ حسن زاده، آملى حسن؛ نصوص الحكم بر فصوص الحكم، رجاء، تهران، چاپ دوم، 1375، ص 271.
  41. ↑ طهراني سيد محمدحسين حسيني، پیشین، ص 151- 154.
  42. ↑ حسن زاده، آملى حسن؛ انه الحق، پیشین، ص 162.
  43. ↑ طهراني سيدمحمّدحسين حسيني؛ پیشین، ص 144، نفى خواطر: عبارت است از تسخير قلب و حكومت بر آن، تا سخنى نگويد و عملى انجام ندهد و تصور و خطره‌اى بر او وارد نشود مگر به اذن و اختيار صاحب آن و تحصيل اين حال بسى صعب و دشوار است ولهذا گفته‌اند كه نفى خواطر از اعظم مطهرات سرّ است. (طهراني سيد محمدحسين حسيني، پیشین، 140) که به دنبال نفی خواطر، معرفت الهی و رسیدن به مقصود رخ می‌دهد. (همان، ص 150) و صد البته باید زیر نظر استادی اسلام‌شناس و مربی انجام گیرد.
  44. ↑ ملكى تبريزى، ميرزا جواد آقا؛ پیشین، ص 148.
  45. ↑ ملكى تبريزى، ميرزا جواد آقا؛ پیشین، ص 146.
  46. ↑ ملكى تبريزى، ميرزا جواد آقا؛ پیشین، ص 155.
  47. ↑ ملكى تبريزى، ميرزا جواد آقا؛ پیشین، ص 156.
  48. ↑ ملكى تبريزى، ميرزا جواد آقا؛ پیشین، ص 159.
  49. ↑ ملكى تبريزى، ميرزا جواد آقا؛ پیشین، ص 160.

منابع

مراقبه، مصطفی همدانی، سایت پژوهشکده باقرالعلوم علیه السلام (بخش فرهنگ علوم انسانی و اسلامی)، تاریخ بازیابی: 9 اردیبهشت 1391.

برگرفته از «https://wiki.ahlolbait.com/index.php?title=مراقبه&oldid=19314»
آپارات موسسه اهل البیت علیهم السلام کانال عکس نوشته قرآن و حدیث در اینستاگرام تلگرام قرآن و حدیث کانال قرآن و حدیث در ایتا