اسلام و مقتضیات زمان (کتاب)

نویسنده	مرتضی مطهری
موضوع	تجدید حیات فکری اسلام
زبان	فارسی
تعداد جلد	2

مؤلف

مرتضی مطهری (1298 - 1358ش) از اساتید حوزه علمیه و معروفترین سخنران در دو دهه قبل از انقلاب اسلامی بود. او در 12 بهمن 1298ش، مطابق با 12 جمادى‌الأولى 1338ق (1920م) در شهرستان فریمان در نزدیکى شهر مشهد چشم به جهان گشود. از جمله اساتید ایشان در راه کسب علم و دانش، علامه طباطبائی، سيد محمد حجت، سيد صدرالدين صدر و سيد محمدتقى خوانسارى را می توان نام برد. مطهرى در طول حیاتش سعی نمود ایدئولوژى اصیل اسلامى را از طریق درس و سخنرانى و تألیف کتاب ارائه نماید. برخی از آثار ایشان عبارتند از: تعلیم و تربیت در اسلام، خدمات متقابل اسلام و ایران و حماسه حسینی. سرانجام ایشان ، در 12 اردیبهشت 1358 به شهادت رسیدند.

شامل دو کتاب به همین عنوان می باشد:

اسلام و نیازهای زمان(1)

این کتاب که در زمستان 1345 شمسی و در شبهای ماه مبارک رمضان در مسجد اتفاق (تهران) و در یک جمع عمومی تحت عنوان «اسلام و مقتضيات زمان» و نيز نوشته كوتاهي به قلم ايشان در همين موضوع «به عنوان مقدمه» مي باشد. این کتاب مجموع بیست و شش سخنرانی استاد مطهری در این زمینه است.

اين كتاب حاوي بخش هايي جالب و دلكش در موضوع خود بوده و حلال مسائل مبتلا به زيادي در باب «اسلام و مقتضيات زمان» مي باشد. خصوصاً‌ با توجه به موقعيت زماني حاضر كه به يمن انقلاب شكوهمند اسلامي،‌ حكومت به صالحان رسيده و در پي اجراي احكام مي باشيم و طبعاً‌ اين سوال پيش مي آيد كه آيا با توجه به تغييرات و تحولات زمان، اسلام كه در چهارده قرن پيش نازل شده مي تواند پاسخگوي مشكلات اين زمان و هر زمان ديگري باشد؟

اين كتاب پاسخگوي اين گونه سوالات است. ناگفته نماند كه استاد شهيد بحث هايي در همين زمينه در سال 1351 ايراد نموده اند. اين بحث ها به همراه دو بحث ديگر و نيز نوشته هايي از استاد در اين باب، جلد دوم اين كتاب را تشكيل مي دهد.

در گفتار اول این کتاب چنین می خوانیم: «...احساس می کنم که برای نسل جوان این عقده ی روحی عجیبی است که آیا انسان می تواند مسلمان باشد و در عین حال خودش را با مقتضیات متغیر زمان چه می کند؟ آیا نظر اسلام این است که باید با مقتضیات زمان نبرد کرد و در حقیقت جلو قدرت خلاقه ی بشر را گرفت و نگذاشت محیط و زمین و زمان را عوض کند؟ یا برعکس، نظر اسلام این است که باید تسلیم زمان و مقتضیات زمان شد؟ و یا نظر سومی در کار می باشد یا لااقل توضیح در میان است؟».

• عوامل تصفیه ی تفکر اسلامی چیست؟
• آیا در دین اسلام دستور تعبّد محض یعنی خالی از هر مصلحت و حکمتی وجود دارد؟

نظریه ی نسبیت آداب و نسبیت عدالت و نسبیت اخلاق، همچنین قاعده ی ملازمه، عوامل تصفیه تفکر اسلامی، مسئله نسخ و خاتمیت، علت تغییر مقتضیات زمان ها، موضوعاتی هستند که استاد مطهری در این کتاب با بیانی شیرین و جذاب به بحث آن پرداخته اند.

اسلام و نیازهای زمان(2)

جلد دوم اين كتاب مشتمل بر نه گفتار است كه از مباحث طرح شده در «انجمن اسلامي پزشكان» در موضوع مذكور در سال 1351 هجري شمسي، كه حالت مباحثه داشته است، تشكيل يافته. مباحث اين كتاب - خصوصاً نيمه اول آن كه در چگونگي انطباق قوانين اسلام با شرايط مختلف زماني مي باشد - تا حد زيادي ديد فقهي استاد شهيد را در اين خصوص و به ويژه هماهنگي آن با نظرات امام خمينی در باب اختيارات وسيع حاكم شرعي يا ولي فقيه را آشكار مي سازد.

در جلد دوم کتاب «اسلام و نیازهای زمان» مسائل گوناگونی که پیرامون مقنضیات زمان قابل طرح است ذکر و به توضیح و بررسی آنها پرداخته شده است.

مسائلی از قبیل:

• خاصیّت انعطاف پذیری دین و چگونگی انطباق قوانین اسلام با شرایط مختلف زمان
• قانون ثابت برای نیاز ثابت
• قانون متغیّر برای نیاز متغیّر
• بحث اجتهاد. آیا اجتهاد نسبی است؟
• آیا ایدئولوژی هم باید مانند پدیده های زمان کهنه شود؟
• جبر تاریخ
• جبر اقتصادی تاریخ
• جامعه و تاریخ از نظر قرآن
• آیا اخلاق مطلق است یا نسبی؟ معیار اخلاق چیست؟
• تفاوت های نهضت های پیامبران و سایر نهضت ها
• فرق میان اخلاق و آداب
• نحوه رابطه انسان با خدا، خودش، طبیعت، انسان های دیگر

منابع

• معرفی کتب استاد مطهری، در دسترس در اسلام ناب، بازیابی: 13 آذر 1392.