العناوین (کتاب)

نویسنده	عبد الفتاح حسینی مراغی
موضوع	فقه‌ و اصول‌ شیعه
زبان	عربی
تعداد جلد	۲
العناوين الفقهية

کتاب «عناوین الفقهیه» یا «العناوین» تألیف سید عبدالفتاح حسینى مراغى (م، ۱۲۵۰ ق)، مشتمل بر قواعد فقهی و اصولی کلى است. بیشتر مباحث این کتاب، تقریرات دروس فقهی استاد مؤلف، شیخ علی کاشف الغطاء است. کتاب «العناوین»، از منابع مهم در تحقیقات فقهی و اصولی محققان این فن می‌باشد.

مؤلف

آیت الله سید عبدالفتاح بن على حسینى مراغى (م، ۱۲۵۰ ه.ق) فقیه اصولی و از مراجع تقلید شیعه در قرن سیزدهم هجری و از شاگردان شیخ علی کاشف الغطاء (فرزند شیخ جعفر کاشف الغطاء) است.

وی پس از تکمیل مقدمات و سطوح در مراغه، جهت ادامه تحصیل به عراق عزیمت کرد و در حوزه نجف اشرف مسکن گزید و به تحصیل و تدریس و تألیف در آن حوزه اشتغال یافت.

برخی از تألیفات او عبارتند از: عناوین الفقهیه (العناوین)، اخبار امامة الباقر علیه‌السلام، الحياض المترعة، رسالة فی الموثقین، شرح الشرایع، شرح اللمعه الدمشقیه، كتاب البيع.

معرفى کتاب

کتاب «عناوین الفقهیه» یا «العناوین» که در تاریخ ۲۸ رمضان ۱۲۴۶ ق. نوشته شده، مشتمل بر قواعد فقهی و اصولی کلى است. البته مؤلف در مقدمه کتاب، آن را «عناوين الأصول» نامیده است: «فهذه "عناوين الأصول" المتلقاة التي أمرنا أن نفرّع عليها، و قوانين الفصول التي ينبغي أن يستند إليها...».

بیشتر مباحث این کتاب، تقریرات دروس فقهی استاد مؤلف، شیخ علی کاشف الغطاء است و در برخی موارد نیز از تحقیقات برادرش شیخ موسی کاشف الغطاء بهره برده است.

این کتاب، مورد توجه استادان فن در علم فقه و اصول قرار گرفته و از منابع مهم در تحقیقات فقهی و اصولی گردد. میرزا محمد بن سلیمان تنکابنی (م، ۱۳۰۲ق)، صاحب کتاب قصص العلماء، بر این کتاب حاشیه‌ای نوشته است.

محتوای کتاب

کتاب «العناوین»، مشتمل بر ۹۴ عنوان از قواعد فقهی کلى است. مؤلف در ابتدای هر عنوان فقهی، پس از طرح مسأله، اقوال و وجوه محتمل در آن را مطرح کرده و به تفصیل مورد بررسی قرار می‌دهد و در نهایت نظر خود را بیان می‌کند. بعضى از قواعد مورد بحث در این کتاب به این قرار است:

• جلد اول: قاعدة اصالة الاشتراک، قاعدة اصالة تأخیر الحادث، قاعدة الفراغ، قاعدة الاحکام تابعة الاسماء، قاعدة اصالة عدم تداخل الاسباب، قاعدة أن علل الشرع معرفات، قاعدة العسر والحرج، قاعدة النفى الضرر والضرار، قاعدة القرعة، قاعدة اصالة التعبدیة فى المأموربه، قاعدة کل عبادة مشروط بالنیة، قاعدة التسامح، قاعدة بطلان العبادة بکل زیادة و نقیصة و... .

• جلد دوم: اصالة الصحة فى العقود، اصالة الصحة فى الایقاعات، اصالة اللزوم فى العقود والایقاعات، العقود تابعة للقصود، العقد ینحل الى عقود متعددة، اشارة الأخرس بیان، یشترط الترتیب والتطابق فى الایجاب والقبول، قاعدة کل عقد او ایقاع یحتاج الى اللفظ والخطاب، تقابل الاوصاف والاعواض، قاعدة جواز الصلح و... .

ویژگی‌های کتاب

کتاب «العناوین» بر دیگر آثاری که در این زمینه نوشته شده است -علاوه بر روانی و ساده‌نویسی آن- چند مزیت دارد:

• اول آنکه شیخ علی کاشف الغطاء -که سید عبدالفتاح مراغى دروس فقهی او را در این کتاب تقریر نموده-، قاعده فقهی را با دلیل به اثبات رسانده است.
• دوم آنکه تفریع فروع این کتاب زیاد است و این ویژگی در کتاب فقهی «عوائد الایام» ملا احمد نراقی کمتر یافت می‌شود؛ مراد از تفریع فروع، آن است که برای یک مسئله احتمال‌های زیادی فرض شود؛ به گونه‌ای که هر کس در هر صورتی بتواند پاسخ مسئله خود را بیابد.
• سوم آنکه از مذاق فقاهت و فهم عرف به دور نیفتاده است، در حالی‌که کتاب «عوائد» نراقی با دقت‌های فلسفی، قواعد فقهی را از دلالت انداخته است؛ حال آنکه -چنانکه امام خمینی می‌فرماید-، فقه و اصول را نباید با دقت‌های فلسفی بررسی کرد، بلکه فهم عرفی را باید در آن ملاک قرار داد.
• ویژگی دیگر این کتاب این است که برای هر فرضی یک مثال فقهی می‌زند تا تطبیق و فهم آن برای خواننده به روشنی انجام شود.

منابع

• نرم افزار جامع فقه اهل البيت، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
• "العناوین"، پایگاه فرهیختگان تمدن شیعی.
• کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی، محمدرضا ضمیری.