|
|
| (۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشده) |
| سطر ۱: |
سطر ۱: |
| − | اُبىّ بن كَعب بن قَيس بن عُبيد بن زيد انصارى از كاتبان [[وحى]].
| + | #REDIRECT [[ابی بن کعب]] |
| − | | |
| − | ابىّ بن كعب از قبيله خزرج، تيره بنىنجّار و كنيهاش ابومنذر<ref> الطبقات، ج 3، ص 378؛ رجال الطوسى، ص 22.</ref> يا ابوالطفيل<ref> اسدالغابه، ج 1، ص 169.</ref> بود و در جاهليت از معدود كسانى بود كه نوشتن مىدانست.<ref> الطبقات، ج 3، ص 378.</ref> در بيعت عقبه حضور داشت<ref> همان؛ رجالالطوسى، ص 22.</ref> و پس از هجرت پيامبر صلى الله عليه و آله او در شمار كاتبان وحى، نويسندگان نامهها و معاهدات پيامبر قرار گرفت<ref> يعقوبى، ج 2، ص 80؛ الاستيعاب، ج 1، ص 164.</ref> و برخى از نامههاى رسيده به رسول خدا صلی الله علیه و آله را براى حضرت مىخواند.<ref> المغازى، ج 1، ص 204 و ج 2، ص 492.</ref>
| |
| − | | |
| − | او در نخستين سريه پس از هجرت به فرماندهى حمزه شركت داشت<ref> همان، ج 1، ص 9.</ref> و در ديگر غزوات نيز با پيامبر همراه بود. رسول اكرم صلی الله علیه و آله در عقد اخوت ميان مهاجر و انصار بين او و سعيد بن زيد يا طلحة بن عبيدالله، برادرى بر قرار كرد.<ref> الطبقات، ج 3، ص 378.</ref>
| |
| − | | |
| − | پس از رحلت [[رسول خدا]] صلى الله عليه و آله در شمار صحابيان بزرگى قرار داشت كه از بيعت با ابوبكر سرباز زده به خلافت على بن ابىطالب متمايل بودند.<ref> يعقوبى، ج 2، ص 124.</ref> او در مقام احتجاج بر ابوبكر گفت: اى ابوبكر! حقى را كه خداوند براى غير تو قرار داده، انكار مكن و نخستين كسى نباش كه رسول خدا صلی الله علیه و آله را در امر وصى و برگزيدهاش نافرمانى كرده، از امر او سر مىپيچد.<ref> الاحتجاج، ج 1، ص 197.</ref>
| |
| − | | |
| − | برابر برخى روايات شيعى، اُبىّ در ضمن خطبهاى مىگويد: روزى پيامبر صلى الله عليه و آله درباره وصى و جانشين بعد از خود برايم سخن گفت و على عليهالسلام را هدايتگر هدايت شده خيرخواه امت، احياكننده سنت پيامبر صلى الله عليه و آله، امام و پيشواى مسلمانان پس از خود معرفى فرمود: «يا اُبّى عَلَيْكَ بِعلىّ فَاِنَّهُ الْهادِىُ الْمَهْدِى، اَلنّاصِحُ لاُِمتى، اَلَْمُحيى لِسُنَّتى وَ هُوَ اِمامُكُمْ بَعْدِىْ فَمَنْ رَضِىَ بِذلِكَ لَقِينى عَلى ما فارَقْتُهُ عَلَيه».<ref> الاحتجاج، ج 1، ص 197 و 303.</ref>
| |
| − | | |
| − | از روايتى استفاده مىشود كه پيامبر آينده امر خلافت پس از خود را و اين كه چه كسانى آن را قبضه خواهند كرد به او خبر داده است.<ref> العقدالفريد، ج 4، ص 241.</ref> اُبىّ در نوشتن و جمعآورى، قرائت، تعليم، تفسير و فقه قرآن داراى مقام والايى بوده است. انس بن مالك و قرظى، او را از 4 يا 5 نفرى دانستهاند كه [[قرآن]] را در زمان [[رسول خدا]] صلى الله عليه و آله گرد آوردند.<ref> الطبقات، ج 2، ص 272؛ الفهرست، ص 30.</ref>
| |
| − | | |
| − | بنا به نقلى، او يكى از 12 نفرى است كه عثمان آنان را براى جمعآورى قرآن تعيين كرد.<ref> الطبقات، ج 3، ص 381.</ref> بر پايه روايتى، گروهى كه مأمور جمع قرآن بودند از روى مصحف اُبىّ و با املاى خود او نوشتهاند<ref> المصاحف، ص 38.</ref> كه به روايت ابن نديم، مصحف وى با ديگر مصاحف، اندكى اختلاف داشته است.<ref> الفهرست، ص 30.</ref>
| |
| − | | |
| − | وى از قرّاء مشهور زمان [[رسول خدا]] صلی الله علیه و آله بوده<ref> الاتقان، ج 1، ص 158.</ref> و بر اساس روايتى، حضرت او را آگاهترين فرد امت به قرائت دانسته<ref> الطبقات، ج 3، ص 379؛ صحيح مسلم، ج 8، ص 348.</ref> و به او فرموده است: خداوند امر كرده كه بر تو [[قرآن]] بخوانم. اُبىّ از اين سخن كه خود را مورد عنايت خاص پروردگار ديد، متأثر و اشك شوق از ديدگانش جارى شد و پيامبر اين آيه را تلاوت فرمود: «قُل بِفَضلِ اللّهِ و بِرَحمَتِهِ فَبِذلِكَ فَليَفرَحوا هُوَ خَيرٌ مِمّا يَجمَعون؛ بگو به فضل و رحمت خدا بايد خوشحال شوند كه اين از (تمام) آنچه گردآوردهاند، بهتر است».<ref> اسدالغابه، ج 1، ص 169؛ الاستيعاب، ج 1، ص 162.</ref>([[سوره يونس]]/10،58)
| |
| − | | |
| − | ذهبى، عدهاى از قاريان صدر اول از جمله ابوهريره، ابنعباس و عبداللهبن سائب را در قرائت، شاگردان اُبىّ مىداند.<ref> الاتقان، ج 1، ص 158.</ref> شايد بدين جهت، برخى او را «سيد القرّاء» خواندهاند.<ref> تاريخ دمشق، ج 7، ص 308؛ البداية والنهايه، ج 7، ص 78؛ تهذيبالكمال، ج 2، ص 262.</ref>
| |
| − | | |
| − | از روايتى از [[امام صادق]] علیهالسلام نيز استفاده مىشود كه قرائت او مورد تأييد آن حضرت بوده است.<ref> الكافى، ج 2، ص 597.</ref> قرائت اُبىّ گاهى خشم عمر را برانگيخته،<ref> المصاحف، ص 174.</ref> اظهار مىداشت كه اُبىّ، داناترين امت به قرائت است؛ ولى ما بعضى از قرائات او را ترك مىكنيم.<ref> الاستيعاب، ج 1، ص 164.</ref>
| |
| − | | |
| − | سجستانى، مواردى از اختلاف قرائات اُبىّ را ذكر كرده، مىگويد: اُبىّ، جمله «اِلى اَجَل مُّسَمًّى» را در پى «فَمَا استَمتَعتُم بِهِ» در [[سوره نساء]]/4 مىآورده<ref> المصاحف، ص 63.</ref> و همين قرائت، صراحت آيه را در ازدواج موقت بيشتر مىكند.<ref> التبيان، ج 3، ص 166.</ref>
| |
| − | | |
| − | او به امر پيامبر به افرادى قرآن آموخته<ref> الطبقات، ج 1، ص 240.</ref> و يكى از ده صحابى نامدار در تفسير قرآن است.<ref> الاتقان، ج 2، ص 412 و 417.</ref> برخى، او را از فقيهان دوران خلافت ابوبكر و عمر شمرده<ref> تاريخ يعقوبى، ج 2، ص 138 و 161.</ref> و گفتهاند: وقتى به عمر گفت: چرا مرا به كارى نمىگمارى؟ گفت: خوش ندارم حكومت، دينِ تو را آلوده سازد.<ref> الطبقات، ج 3، ص 379.</ref>
| |
| − | | |
| − | با اين حال در سال چهاردهم هجرت كه عمر، [[نماز]] تراويح را بنا نهاد و (چون در زمان [[رسول خدا]] صلی الله علیه و آله و ابوبكر انجام نمىشد) مردم آن را بدعت شمردند، از اُبىّ خواست كه امامت مردم را در نماز بر عهده گيرد.<ref> تاريخ يعقوبى، ج 2، ص 140.</ref>
| |
| − | | |
| − | او 20 شب براى مردم امامت كرد و 10 شب آخر در جماعت حاضر نشد و در خانه نماز خواند، مردم گفتند: «اَبَقَ اُبَىّ؛ اُبىَّ از اين كار فراركرد»،<ref> سنن ابىداود، ج 1، ص 425.</ref> برخى عبارت «اَبق اُبىَّ» را دليل بر آن مىدانند كه عمر او را به خواندن نماز تراويح وادار كرده بود.<ref> قاموس الرجال، ج 1، ص 356.</ref>
| |
| − | | |
| − | وى، در ميان صحابه از شهرتى خاص برخوردار بود.<ref> الطبقات، ج 3، ص 379ـ380.</ref> تاريخ وفاتش سال 22 يا 30 هجرى دانسته شده؛ گرچه اقوال ديگرى نيز وجود دارد.<ref> الاستيعاب، ج 1، ص 164؛ اُسدالغابه، ج 1، ص 171.</ref>
| |
| − | | |
| − | '''ابىّ در شأن نزول:'''
| |
| − | | |
| − | # از عكرمه و مقاتل نقل شده است كه دو نفر يهودى، به اُبى و جمعى از مسلمانان گفتند: دين ما بهتر از [[اسلام]] است و ما بهتر از شماييم كه آيه نازل شد:<ref> جامعالبيان، مج 3، ج 4، ص 59؛ اسباب النزول، ص 101.</ref> «كُنتُم خَيرَ اُمَّة اُخرِجَت لِلنّاسِ تَأمُرونَ بِالمَعروفِ و تَنهَونَ عَنِ المُنكَرِ و تُؤمِنونَ بِاللّهِ...؛ شما، بهترين امتى هستيد كه براى مردم پديدار شدهايد. بكار پسنديده فرمان مىدهيد و از ناپسند بازمىداريد و به خدا ايمان داريد...». ([[سوره آل عمران]]/3، 110)
| |
| − | | |
| − | # واقدى<ref> المغازى، ج 2، ص 434.</ref> درپى نقل داستان افك با نقل روايتى مىگويد: پس از آن كه امالطفيل، شايعه مذكور را براى همسرش اُبىّ بيان داشت، اُبىّ گفت: به خدا سوگند آنچه مىگويند، دروغ است.
| |
| − | | |
| − | آيا تو خود چنين كارى انجام مىدهى؟ گفت: به خدا پناه مىبرم. اُبىّ گفت: به خدا سوگند او (=همسر پيامبر) از تو بهتر است و امالطفيل نيز تأييد كرد؛ پس از اين واقعه، آيه نازل شد: «لَولا اِذ سَمِعتُموهُ ظَنَّ المُؤمِنونَ و المُؤمِنتُ بِاَنفُسِهِم خَيرًا و قالوا هذا اِفكٌ مُبين؛ چرا هنگامى كه آن (بهتان) را شنيديد، مردان و زنان مؤمن به خود گمان نيك نبردند و نگفتند اين بهتانى آشكار است؟» ([[سوره نور]]/24، 12) بر اين اساس مسلمانانى كه اين بهتان را تكذيب نكردند، مورد نكوهش قرار گرفتهاند.
| |
| − | | |
| − | ==پانویس ==
| |
| − | <references />
| |
| − | ===منابع===
| |
| − | | |
| − | محمد خراسانى، دائرة المعارف قرآن کریم، جلد 2، صفحه 71-74.
| |
| − | | |
| − | [[رده: اصحاب پیامبر]]
| |
| − | | |
| − | [[رده: شخصیتهای شان نزول آیات قرآن]]
| |
