فخر رازى

نام کامل	محمد بن عمر فخر رازی
زادروز	25 رمضان 543 قمری
زادگاه	ری
وفات	606 قمری
مدفن	هرات
آثار	مفاتیح الغیب، عیون الحکمه، اسرارالتنزیل و انوارالتاویل،...

محمد بن عمر فخر رازی (543-606 ق) حکیم, فیلسوف, فقیه, ریاضیدان و منجم ایرانی که در قرن ششم هجری می زیسته است.

وی علاوه بر تالیف کتب و رساله های فلسفی و پزشکی، در زمینه تفاسیر قرآن، اثر ارزشمندی نظیر مفاتیح الغیب که از مفصل‌ترین تفاسیر قرآن است را به یادگار گذاشته است.

ولادت

امام فخرالدین ابو عبدا... محمد بن عمر بن حسین بن حسن بن علی تیمی طبرستانی مشهور به ابن خطیب رازی و امام المشککین از بزرگان متکلمین و خطبا و فیلسوف مشهور سده ششم هجری در 25 رمضان سال 543 یا 544 در شهر ری زاده شد. محمد بن عمر فخر رازی یکی از مشاهیر علمی و ادبی اسلام شمرده می شود که در عصر خود از بزرگترین علما و حکمای اسلام بوده و در علوم معقول و منقول یعنی فلسفه، کلام، ریاضیات و فقه و اصول، تفسیر قرآن و ادبیات استاد، صاحب نظر و مرجع فضلای زمان محسوب می شده است.

تحصیلات

ایشان ابتدا نزد پدرشان که خطیب مشهوری بود درس خوانده و سپس نزد کمال سمعانی(سمنانی) مقدمات علوم و نزد مجدالدین جیلی علم کلام و حکمت آموخته و ضیاالدین عمر و محمود بن حسن حمصی دیگر علوم را فراگرفت..

مهاجرت برای کسب علم

برای آموختن فلسفه بوعلی و فارابی به خراسان رفت و نتیجه کامل گرفت و به ماوراالنهر سفر کرد.

مذهب

ایشان در فروع دین شافعی مذهب و در اصول عقاید کلامی پیرو مذهب اشعری بود و با این وصف با علمای هم کیش خود همیشه در مجادله و مناظره بود. ایشان شعرهایی پراکنده به فارسی و عربی نیز سروده است که حاوی مفاهیم پندآمیز هستند. زندگی امام فخر، علی رغم عسرت و تنگدستی دوران نوجوانی پس از ورود به خوارزم و ماورا النهر و سکونت چند ساله در دربار خوارزمشاهیان رونق یافت. از حوادث دردناک زندگی امام فخر در سالهای پایانی زندگی مرگ فرزند جوانش محمد در اواسط سال 601 ق در هرات بود.

فرزندان

امام فخر دارای سه پسر و دو دختر بوده است. پسران او: محمد - ضیا الدین – شمس الدین. امام فخر در سالهای پایانی زندگی در هرات سکونت گزید.

تالیفات

نوشته ها و تصنیفات فخر رازی متعدد و در رشته های گوناگون فلسفه، حکمت، کلام، فقه و دانشهای همانند آنهاست. اکثر تالیفات او به زبان عربی و برخی به فارسی است.

1. مفاتیح الغیب (تفسیر کبیر) در 12 جلد {مفصل‌ترین تفاسیر قرآنی است}

2. تفسیر القرآن الصغیر که آن را به نام اسرار التنزیل و انوار التاویل نامیده است.

3. نهایة العقول

4. المحصول فی علم الاصول

5. المحصل افکار المتقدمین و المتاخرین من الحکما و المتکلمین

6. الملخص فی الحکمه

7. شرح عیون الحکمه

8. مباحث المشرقیه که کتابی است بزرگ در علوم الهی و طبیعی که در آن انتقادات سختی به آرا حکما کرده است.

9. لباب الاشاره فی شرح اشارات که در این کتاب اشارات ابن سینا به طرز "قال-اقول" شرح کرده و انتقادات و اعتراضات سختی بر بوعلی و فلسفه او وارد آورده است.

10. المطالب العالیه فی الحکمه

11. الاربعین فی اصول الدین

12. تنبیه الاشاره فی الاصول

13. المعالم فی الاصلین

14. سراج القلوب

15. زبدة الافکار و عمدة النظار

16. الجامع الکبیر فی الطب

17. مناقب الامام الاعظم الشافعی

18. تفسیر اسما الحسنی

19.السر المکتوم فی مخاطبه الشمس و القمر و النجوم

20.تاسیس التقدیس که برای سیف الدین ملک العادل در کلام نوشته است.

21.الرساله الکمالیه که به فارسی و در منطق و نجوم نوشته است و آن را محمد باقر سبزواری تصحیح و چاپ کرده است.

22.الطریقه فی الجدل

23.شرح سقط الزند

24.رساله فی السؤال

25.منتخب تنکلوشا

26.مباحث الوجود و العدم

27.مباحث الجدل

28.جواب القیلانی

29.النبض

30.شرح کلیات قانون ابن سینا در طب

31.تفسیر الفاتحه

32.سوره البقره

33.شرح الوجیز للغزالی

34.الطریقه العلائیه فی الخلاف در چهار مجلد

35.لوامع البینات فی شرح اسما ا... و صفاته

36.فی ابطال القیاس. ناتمام

37.شرح نهج البلاغه. ناتمام

38.فضائل الصحابه الراشدین

39.القضا و القدر

40.رساله الحدوث

41.اللطایف الغیاثیه

42.شفا الغی من الخلاف

43.الخلق و البعث

44.الخمسین فی اصول الدین به فارسی

45.الاخلاق

46.الرساله الصاحبیه

47.الرساله المجدیه

48.عصمه الانبیا

49.فی الرمل

50.شرح مصادرات اقلیدس

51.رساله فی الهندسه

52.رساله نفثه المصدور

53.رساله فی ذم الدنیا

54.الاختیارات العلائیه فی التاثیرات المائیه

55.احکام الاحکام

56.الریاض المونقه فی الملل و النحل

57.رساله فی النفس

58.زبده العلم فی الکلام

59.تهذیب الدلایل و عیون المسائل

60.تعجیز الافلاسفه

61.البیان و البرهان فی رد علی اهل الزیغ و الطغیان

62.شرح مفصل زمشخری

63.المباحث العمادیه فی مطالب المعادیه

64.نهایه الیجاز فی البیان

65.الانارات فی شرح الاشارات

66.ارشاد النظار الی لطایف الاسرار

67. تحصیل الحق

68.حدایق الازهار یا ستینی

69.رساله فی النبوات

70.مباحث الحدود

71.الجوهر الفرد

72.الرعایه

73.اجوبه المسائل البخاریه

74. من الراس الی الخلق

75. الاشربه

76.براهین النهائیه

77. و...

وفات

در اوایل سال 606 ق بیماری سختی گریبانگیر او شد و سرانجام روز عید فطر همین سال در 62 سالگی در هرات درگذشت.

وصیت نامه ای علمی

متن وصیت نامه امام فخر در کتابهایی چون طبقات الشافعیه سبکی و طبقات الاطبا ذکر شده است. این وصیت نامه را وی حدود 8 ماه پیش از مرگش یعنی در 21 محرم 606 هـ.ق خطاب به شاگردش ابوبکر ابراهیم بن ابی بکر بن علی اصفهانی املا کرده است. وصیت نامه متضمن چکیده نظریات او پیرامون دین و فلسفه و قرآن با عباراتی فشرده است و در آخر مطالبی پیرامون نگهداری فرزندانش خطاب به وصی و شاگردش عنوان کرده است

شعر فارسی امام فخر رازی

از فخر الدین رازی همچون اکثر متفکران و دانشمندان ایرانی اشعار اندکی به زبانهای فارسی و عربی بر جای مانده است. سروده های فارسی او بسیار کم و بیشتر در قالب رباعی است. این رباعی ها با اشعار کسانی چون ابو سعید ابوالخیر، عمر خیام، ابن سینا و بابا افضل کاشانی به گونه ای در هم آمیخته است. مفصل ترین اثر منظوم فارسی فخرالدین رازی منظومه نویافته ای است در منطق و فلسفه. فخر رازی این منظومه را در میانه سالهای 589 تا 593 ساخته و در آن مباحث فلسفه و منطق، طبیعیات و الهیات را به منظور آموزش نو آموزان و طالب علمان به نظم آورد. فخرالدین رازی این منظومه را خطاب به ناصرالدین ملکشاه فرزند سلطان تکش خوارزمشاه سروده و در برخی ابیات آن از این شاهزاده ستایش کرده است.

منابع

- دائره المعارف طهور

- جامع العلوم ستینی، فخر الدین رازی