ملا اسماعيل خواجويی

این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.

محتوای فعلی بخشی از یک کتاب متناسب با عنوان است.

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

منبع: تلخيص از كتاب گلشن ابرار، جلد 5، صفحه 157

نویسنده: سيد عباس رفيعي‌پور

یکی از مفاخر جهان تشیع، محمد، معروف به اسماعیل مازندرانی اصفهانی و مشهور به «خواجویی» است.

زادگاه

محمداسماعیل اهل مازندران بوده و احتمالاً زادگاه وی نیز همان منطقه بوده است؛ اما مشخص نیست که از کدام شهر این استان سرسبز می‌‌باشد. شهرت وی به «اصفهانی» به این سبب بوده است که محل رشد، مراحل تحصیلات و تألیفات وی در شهر اصفهان بوده است.

شهرت خواجویی

شهرت او به «خواجویی» نیز بدان سبب بوده که وی در سال (1133 هـ.ق) به محله «خواجو» که در آن هنگام خارج از شهر اصفهان بوده ـ هجرت کرده است. از نوشته‌های کهن استفاده می‌‌شود که این محله را قبل از حکومت صفویه، «باغ کاردان» و «طراز آباد» می‌‌نامیده‌اند و در عهد صفویه و پس از آن گاهی «خواجو» و زمانی «خواجه» گفته شده است. سبب این نامگذاری ظاهراً سکونت جمعی از خواجه‌سرایان حرم سلاطین سلجوقی یا صفوی در این ناحیه بوده است و «خواجه» در اثر کثرت استعمال به «خواجو» تبدیل شده است.

استادان و مشایخ

نام تمام استادان و مشایخ علامه خواجویی در دسترس نیست؛ اما نام برخی از آن‌ها بدین شرح است:

• 1. شیخ محمدجعفر بن محمدطاهر خراسانی اصفهانی (متولد 1080 هـ.ق)؛

• 2. شیخ بهاءالدین محمد اصفهانی، (متوفی 1137 هـ.ق)؛

• 3. شیخ حسین ماحوزی بحرانی.

رویدادها

از رویدادهای مهم عصر ملا محمداسماعیل خواجویی، فتنه افغان‌ها در ایران و به ویژه اصفهان بود. در سال (1122 هـ.ق) افغان‌ها به ایران حمله کردند و سیزده سال بعد یعنی در سال (1135 هـ.ق) کاملا بر ایران مسلط شدند.

برخی از عالمان حوزه علمیه اصفهان در فراز و نشیب حوادث، یا به شهادت رسیدند یا مفقودالاثر شدند و یا از آن جا برای همیشه کوچ کردند. مراکز علمی‌‌ و فرهنگی اصفهان توسط مهاجمان ویران گردید و کتاب‌های کتابخانه‌های بزرگ این شهر تاریخی به عنوان سوخت در حمام‌های اصفهان بکار گرفته شد.

از منظر دانشوران

برخی از مورخان و دانشوران درباره شخصیت و ویژگی‌های خواجویی اظهارنظر کرده‌اند که به آن‌ها اشاره می‌‌کنیم:

سید محمدباقر خوانساری چنین نوشته است: عالم جلیل مولانا اسماعیل خواجویی، عالمی ‌‌است بارع و حکیمی ‌‌است جامع و ناقدی است بصیر و محققی است نحریر، از اجلای متکلمین و فقهای اذکیا است. دارای هوش سرشار، فطرتی شریف، نفسی سلیم، هیبتی عظیم و روحی قوی است؛ و نیز قلبی پاک، درونی تزکیه شده، زهدی فراوان و اخلاقی پسندیده دارد و مستجاب الدعوه و بی‌ادعا می‌‌باشد و در دیده پادشاهان و اعیان عظیم و سربلند است.

نادرشاه با آن سطوت و صولتی که داشت به کسی از علمای عصر خود اعتنایی نداشت؛ اما در مقابل شخصیت والای علامه خواجویی خاضع بود و اوامر و دستورات وی را بی‌چون و چرا اجرا می‌‌کرد. این خود نتیجه زهدی بود که از خوراک و نوشیدنی و لباس، به اندکی بسنده می‌‌کرد و از غیر خدا قطع نظر داشت و در آن چه می‌‌کرد، قصد قربت می‌‌نمود.

شاگردان

بسیاری از دانشوران اصفهان از محضر وی استفاده کرده‌اند که نام برخی از آنان به شرح ذیل است:

• 1. میرزا ابوالقاسم مدرس خاتون‌آبادی؛

• 2. ملا محراب گیلانی اصفهانی؛

• 3. میرزا محمدعلی بن میرزا مظفر؛

• 4. آقا محمد بیدآبادی؛

• 5. ملا مهدی نراقی.

شیخ عباس قمی ‌‌می‌‌نویسد: المولی اسماعیل... مستجاب الدعوه، مسلوب الادعاء یروی عنه العالم الجلیل المولی مهدی النراقی. (صاحب مشکاه العلوم)

احترام به سادات

آن بزرگوار محبت بسیاری نسبت به سادات و اولاد حضرت فاطمه زهرا علیهماالسلام داشت و کمال اخلاص خود را نسبت به آنان ابراز می‌‌نمود. او دارای مقامات بلند و کرامات باهره بود.

آثار

ملا محمداسماعیل خواجویی در طول زندگی مشقت بار خود به تحقیق و پژوهش پرداخت و حوادث ناگوار، این عالم نستوه را از تدلیف بازنداشت. برخی از آثار دقیق و تحقیقی وی در فقه، اصول، حدیث، رجال، حکمت، کلام و... در اوج هجوم افغان‌ها به ایران، به ویژه اصفهان به رشته تحریر درآورده است.

صاحب «روضات الجنات» تعداد آثار ایشان را یکصد و پنجاه اثر ذکر کرده است؛ اما صاحب «حدیقه الشعرا»، آثار محققانه مرحوم خواجویی را سیصد اثر می‌‌داند. خواجویی بر بیشتر کتاب‌های حوزوی حاشیه دارد.

بررسی آثار گرانسنگ این فقیه فرزانه نشان می‌‌دهد که بخش مهمی ‌‌از این آثار به صورت دست نوشته در گوشه کتابخانه‌ها مهجور مانده و هنوز به زیور طبع آراسته نشده است. اخیرا به کوشش محقق پرتلاش سید مهدی رجایی، حدود هشتاد اثر از آثار ارزشمند مرحوم خواجویی جمع‌آوری و منتشر شده است كه برخی از آن‌ها عبارتند از:

• 1. بشارات الشیعه؛

• 2. ذریعه النجاه من مهالک تتوجه بعد المماه؛

• 3. الفوائد فی فضل تعظیم الفاطمیین؛

• 4. رساله منیره الفرقه الناجیه عن غیرهم؛

• 5. رساله فی تحقیق و تفسیر الناصبی؛

• 6. طریق الارشاد الی فساد امامه اهل الفساد؛

• 7. رساله أینیه؛

• 8. رساله در توجیه مناظره شیخ مفید با قاضی عبدالجبار معتزلی؛

• 9. تذکره الوداد فی حکم رفع الیدین حال القنوه؛

• 10. رساله فی شرح حدیث الطلاق بید من أخذ بالساق؛

• 11. رساله فی حرمه النظر الی وجه الأجنبیه؛

• 12. رساله خمسیه؛

• 13. رساله فی أقل المده بین العمرتین؛

• 14. رساله فی الرضاع؛

• 15. رساله فی جواز التعویل علی أذان الغیر فی دخول الوقت؛

• 16. رساله فی حکم الاستیجار للحج من غیر بلد المیت؛

• 17. رساله فی حکم الاسراج عند المیت ان مات لیلاً؛

• 18. رساله فی شرح حیث توضؤ و مما غیرت النار؛

• 19. رساله فی حکم الغسل فی الارض البادره مع الماء البارد؛

• 20. رساله فی افضلیه التسبیح علی القرائه فی الرکعتین الخیرتین؛

• 21. رساله فی تحقیق وجوب غسل مس میت؛

• 22. رساله فی حکم شراء ما یعتبر فیه التذکیه؛

• 23. رساله فی حکم لبس الحریر للرجال فی الضلاه و غیرها؛

• 24. رساله فی حکم الغسل قبل الاستبراء؛

• 25. رساله فی وجوب الزکاه بعد اخراج المؤونه؛

• 26. الفصول الاربعه فی عدم سقوط دعوی المدعی بیمین المنکر؛

• 27. رساله فی صلاه الجمعه؛

• 28. رساله فی شرح حدیث (ما من احد یدخله عمله الجنه و ینجیه من النار)؛

• 29. رساله فی شرح حدیث (لو علم ابوذر ما فی قلب سلمان لقتله)؛

• 30. رساله فی حدیث (أعلمکم بنفسه أعلمکم بربه)؛

• 31. رساله شرح حدیث (لایموت لمؤمن ثلاثه من الاولاد فتمسه النار الا تحله القسم)؛

• 32. رساله شرح حدیث (انهم یأنسون بکم فاذا غبتم عنهم استوحشوا)؛

• 33. رساله شرح حدیث (النظر الی وجه العالم عباده)؛

• 34. رساله فی تفسیر آیه «فاخلع نعلیک انک بالواد المقدس»؛

• 35. رساله فی تعیین لیله القدر؛

• 36. حاشیه علی أجوبه المسائل المهنائیه؛

• 37. رساله عدلیه؛

• 38. رساله فی نوم الملائکه؛

• 39. هدایه الفواد الی نبذ من احوال المعاد؛

• 40. رساله فی بیان شجره الخبیثه.