مراکز علمی در تمدن اسلامی: تفاوت بین نسخه‌ها
Heidariyan47 (بحث | مشارکتها) |
Heidariyan47 (بحث | مشارکتها) |
||
| سطر ۷: | سطر ۷: | ||
==تاسیس بیت الحکمه== | ==تاسیس بیت الحکمه== | ||
| − | نخستين مركز مهمى كه به منظور ارتقاء علمی مسلمین به صورت رسمی تأسيس شد | + | نخستين مركز مهمى كه به منظور ارتقاء علمی مسلمین به صورت رسمی تأسيس شد بيت الحكمه نام داشت كه در [[بغداد]] ساخته شد. اين مركز كه به هزينه خزانه دولتى يا بيت المال اداره مى‌شد، محل اجتماع دانشمندان و پژوهشگران و به ويژه مترجمان شايسته اى بود كه كتاب هاى علمى و فلسفى يونانى را به عربى ترجمه مى‌كردند. |
| − | اساس | + | اساس بيت الحكمه را كه نخستين كتابخانه مسلمانان در بغداد بود، [[هارون الرشيد]] پايه ريزى كرد. پيش از آن [[منصور عباسى]] كه از زمان وى كار ترجمه آغاز شده بود، دستور داد كتاب هايى از زبان هاى ديگر به عربى ترجمه شود و همين كتاب ها پايه بيت الحكمه گرديد. در زمان مأمون بيت الحكمه توسعه يافت. او صد بار شتر كتاب به بغداد حمل كرد و ظاهراً اين كتاب ها به دنبال قرار صلحى كه بين وى و امپراتور [[روم]]، ميشل دوم بسته شد، به مسلمانان داده شد. |
==راه اندازی دارالعلم== | ==راه اندازی دارالعلم== | ||
| − | مأمون همچنين 300 هزار دينار صرف ترجمه كتاب كرد. علاوه بر | + | مأمون همچنين 300 هزار دينار صرف ترجمه كتاب كرد. علاوه بر بيت الحكمه، مراكز علمى متعدد ديگرى نيز وجود داشت؛ يكى از اين مراكز دارالعلم ها بودند. اين دارالعلم ها كتابخانه هاى عمومى به حساب مى‌آمدند. از جمله اين مراكز، دارالعلم فاطميون در [[مصر]] است. در اين نهاد كه در 395 ق و به دستور الحاكم بامراللَّه، خليفه فاطمى مصر در قاهره تأسيس شد، تقريباً يك ميليون جلد كتاب وجود داشت. دارالعلم [[موصل]] را نيز جعفر بن محمد حمدان موصلى برپا ساخت. اين مركز نخستين مركزى بود كه در آن كتاب هايى از همه رشته هاى علمى گردآورى شده بود. در [[طرابلس]] از شهرهاى [[لبنان]] كنونى نيز در اواخر سده پنجم هجرى، دارالعلمى با 1.6 ميليون جلد كتاب وجود داشت.<ref>على رفيعى علامرودشتى، درآمدى بر دايرةالمعارف كتابخانه هاى جهان، قم، 1374، ص 43-42.</ref> |
| − | از ديگر مراكز علمى و بسيار مهم و مشهور دوره اسلامى، | + | از ديگر مراكز علمى و بسيار مهم و مشهور دوره اسلامى، نظاميه ها بودند. در نيمه دوم سده پنجم هجرى، [[خواجه نظام الملك]] با ساخت مدارسى به نام نظاميه در [[بغداد]] و [[نيشابور]] و شهرهاى ديگر بناى اين نظاميه ها را پديد آورد. در نظاميه [[بغداد]] كه در 459 ق تأسيس شد، [[ابواسحاق شيرازى]] تدريس مى‌كرد. |
| − | پس از آن بزرگ‌ترين مقام تدريس در اين مدرسه به [[امام محمد غزالى]] رسيد و از آن پس تأسيس مدارس در جهان اسلام گسترش يافت. مدارس و مراكز علمى كه به امر خواجه در قلمرو [[سلجوقيان]] تأسيس شد به سبب انتساب به [[خواجه | + | پس از آن بزرگ‌ترين مقام تدريس در اين مدرسه به [[امام محمد غزالى]] رسيد و از آن پس تأسيس مدارس در جهان اسلام گسترش يافت. مدارس و مراكز علمى كه به امر خواجه در قلمرو [[سلجوقيان]] تأسيس شد به سبب انتساب به [[خواجه نظام الملك]] به نظاميه مشهور شدند. بجز نظاميه بغداد، نظاميه هاى ديگر را نيز مى‌توان نام برد: نظاميه نيشابور كه به خاطر توجه خواجه نظام الملك و ديگر پادشاهان سلجوقى به شهر نيشابور در اين شهر تأسيس شد و افراد مشهورى چون [[امام موفق نيشابورى]] ، [[حكيم عمر خيام]] ، [[حسن صباح]] ، امام محمد غزالى و برادرش امام احمد و [[امام محمد نيشابورى]] در آنجا تربيت شدند. نظاميه نيشابور به خاطر شمار مدرسان و فقهاى مشهورى كه در آن به تعليم مشغول بودند پس از نظاميه [[بغداد]] در جايگاه دوم قرار گرفت. نظاميه [[اصفهان]] و [[بلخ]] نيز استادان نامورى داشت. |
به طور كلى مى‌توان گفت: مراكز آموزشى و علمى در قلمرو اسلامى بسيار متعدد و متنوع بوده‌اند. | به طور كلى مى‌توان گفت: مراكز آموزشى و علمى در قلمرو اسلامى بسيار متعدد و متنوع بوده‌اند. | ||
| سطر ۲۳: | سطر ۲۳: | ||
==مساجد فراگیر ترین مراکز== | ==مساجد فراگیر ترین مراکز== | ||
| − | يكى از فراگيرترين مراكز آموزشى ، مساجد بود كه در سراسر قلمرو اسلامى پراكنده شده بود. مساجد نخستين مراكز اجتماعات دينى براى مسلمانان به شمار مى‌آمد و حتى ساختمان | + | يكى از فراگيرترين مراكز آموزشى ، مساجد بود كه در سراسر قلمرو اسلامى پراكنده شده بود. مساجد نخستين مراكز اجتماعات دينى براى مسلمانان به شمار مى‌آمد و حتى ساختمان مدرسه ها نيز مانند نقشه مساجد بود و مساجد معروف كه يا از همان آغازِ تأسيس يا چندى بعد كتابخانه نيز در آنها تشكيل شد در شهرهاى مهم اسلامى فراوان بودند. برخى از آنها عبارت بودند از [[جامع بصره]] ، جامع فُسطاط، جامع كبير قيروان، جامع اموى [[دمشق]]، جامع زيتونه در [[تونس]] ، جامع قرَويّين فاس و جامع الخصيب اصفهان.<ref>منور جمال رشيد، قديم اسلامى مدارس، لاهور، بى‌تا، 138-114.</ref> |
==بیمارستان ها از مراکز علمی== | ==بیمارستان ها از مراکز علمی== | ||
| − | بيمارستان هاى جهان اسلام كه «مارستان» نيز خوانده مى‌شدند، ضمن درمان بيماران مراكز تحقيق و مطالعه پزشكان | + | بيمارستان هاى جهان اسلام كه «مارستان» نيز خوانده مى‌شدند، ضمن درمان بيماران مراكز تحقيق و مطالعه پزشكان به شمار مى‌آمدند و كتابخانه هاى تخصصى داشتند كه برخى از آنها عبارت اند از: مارستان فسطاط، مارستان الكبير منصورى قاهره، مارستان نورى بغداد و بيمارستان رى. |
==رصد خانه ها== | ==رصد خانه ها== | ||
| − | از ديگر مراكز علمى | + | از ديگر مراكز علمى رصدخانه ها بودند. در قلمرو جهان اسلام، رصدخانه‌هاى متعدد و بزرگى ساخته شد كه در نوع خود از مهم‌ترين و بزرگ‌ترين رصدخانه‌ها به شمار مى‌آمدند و پيشرفته ترين پژوهش هاى [[رياضى]] و نجومى در آنها صورت مى‌گرفت. بسيارى از يافته هاى دانشمندان اسلامى در اين رصدخانه ها تا سده ها بعد در اروپا بررسى و تحليل مى‌شد، از جمله اين رصدخانه ها؛ رصدخانه [[مراغه]] و [[سمرقند]] را مى‌توان نام برد. |
| − | در مورد مراكز آموزشى اسلامى، توجه به دو مركز علمى ديگر بسيار واجد اهميت است. از اين دو، يكى رَبْع رشيدى، محل آمد و شد علما و دانشمندان متعدد فراوانى بود كه به كار علمى اشتغال داشتند و دومى، شَنب غازانى كه در دوره ايلخانان تأسيس شد و در آن | + | در مورد مراكز آموزشى اسلامى، توجه به دو مركز علمى ديگر بسيار واجد اهميت است. از اين دو، يكى رَبْع رشيدى، محل آمد و شد علما و دانشمندان متعدد فراوانى بود كه به كار علمى اشتغال داشتند و دومى، شَنب غازانى كه در دوره ايلخانان تأسيس شد و در آن دانسته هاى علمى بسيارى بين افراد مبادله مى‌شد. |
==پانویس== | ==پانویس== | ||
نسخهٔ ۷ دسامبر ۲۰۱۵، ساعت ۱۱:۲۴
جوشش و جنبش علمی مسلمین از مدینه آغاز شد. اولین کتابی که اندیشه مسلمین را به خود جلب کرد و مسلمین در پی درس و تحصیل آن بودند قرآن کریم و پس از قرآن ، احادیث بود. این بود که اولین حوزه علمی در مدینه تأسیس شد. برای اولین بار عرب حجاز در مدینه با مسئله استادی و شاگردی و نشستن در حلقه درس و حفظ و ضبط آنچه از استاد می شنید آشنا شد.
مسلمین با حرص و ولع فراوانی آیات قرآن را که تدریجا نازل می گشت فرا می گرفتند و به حافظه می سپردند و آنچه را که نمی دانستند از افرادی که رسول خدا آنها را مامور کتابت آیات قرآن کرده بود و به کتاب وحی معروف بودند می پرسیدند. بعلاوه بنا به توصیه های مکرر رسول خدا سخنان آنحضرت را که به سنت رسول معروف بود از یکدیگر فرا می گرفتند در مسجد پیغمبر رسما حلقه های درس تشکیل می شد و در آن حلقه به بحث و گفتگو درباره مسائل اسلامی و تعلیم و تعلم پرداخته می شد.[۱]
محتویات
تاسیس بیت الحکمه
نخستين مركز مهمى كه به منظور ارتقاء علمی مسلمین به صورت رسمی تأسيس شد بيت الحكمه نام داشت كه در بغداد ساخته شد. اين مركز كه به هزينه خزانه دولتى يا بيت المال اداره مى‌شد، محل اجتماع دانشمندان و پژوهشگران و به ويژه مترجمان شايسته اى بود كه كتاب هاى علمى و فلسفى يونانى را به عربى ترجمه مى‌كردند.
اساس بيت الحكمه را كه نخستين كتابخانه مسلمانان در بغداد بود، هارون الرشيد پايه ريزى كرد. پيش از آن منصور عباسى كه از زمان وى كار ترجمه آغاز شده بود، دستور داد كتاب هايى از زبان هاى ديگر به عربى ترجمه شود و همين كتاب ها پايه بيت الحكمه گرديد. در زمان مأمون بيت الحكمه توسعه يافت. او صد بار شتر كتاب به بغداد حمل كرد و ظاهراً اين كتاب ها به دنبال قرار صلحى كه بين وى و امپراتور روم، ميشل دوم بسته شد، به مسلمانان داده شد.
راه اندازی دارالعلم
مأمون همچنين 300 هزار دينار صرف ترجمه كتاب كرد. علاوه بر بيت الحكمه، مراكز علمى متعدد ديگرى نيز وجود داشت؛ يكى از اين مراكز دارالعلم ها بودند. اين دارالعلم ها كتابخانه هاى عمومى به حساب مى‌آمدند. از جمله اين مراكز، دارالعلم فاطميون در مصر است. در اين نهاد كه در 395 ق و به دستور الحاكم بامراللَّه، خليفه فاطمى مصر در قاهره تأسيس شد، تقريباً يك ميليون جلد كتاب وجود داشت. دارالعلم موصل را نيز جعفر بن محمد حمدان موصلى برپا ساخت. اين مركز نخستين مركزى بود كه در آن كتاب هايى از همه رشته هاى علمى گردآورى شده بود. در طرابلس از شهرهاى لبنان كنونى نيز در اواخر سده پنجم هجرى، دارالعلمى با 1.6 ميليون جلد كتاب وجود داشت.[۲]
از ديگر مراكز علمى و بسيار مهم و مشهور دوره اسلامى، نظاميه ها بودند. در نيمه دوم سده پنجم هجرى، خواجه نظام الملك با ساخت مدارسى به نام نظاميه در بغداد و نيشابور و شهرهاى ديگر بناى اين نظاميه ها را پديد آورد. در نظاميه بغداد كه در 459 ق تأسيس شد، ابواسحاق شيرازى تدريس مى‌كرد.
پس از آن بزرگ‌ترين مقام تدريس در اين مدرسه به امام محمد غزالى رسيد و از آن پس تأسيس مدارس در جهان اسلام گسترش يافت. مدارس و مراكز علمى كه به امر خواجه در قلمرو سلجوقيان تأسيس شد به سبب انتساب به خواجه نظام الملك به نظاميه مشهور شدند. بجز نظاميه بغداد، نظاميه هاى ديگر را نيز مى‌توان نام برد: نظاميه نيشابور كه به خاطر توجه خواجه نظام الملك و ديگر پادشاهان سلجوقى به شهر نيشابور در اين شهر تأسيس شد و افراد مشهورى چون امام موفق نيشابورى ، حكيم عمر خيام ، حسن صباح ، امام محمد غزالى و برادرش امام احمد و امام محمد نيشابورى در آنجا تربيت شدند. نظاميه نيشابور به خاطر شمار مدرسان و فقهاى مشهورى كه در آن به تعليم مشغول بودند پس از نظاميه بغداد در جايگاه دوم قرار گرفت. نظاميه اصفهان و بلخ نيز استادان نامورى داشت.
به طور كلى مى‌توان گفت: مراكز آموزشى و علمى در قلمرو اسلامى بسيار متعدد و متنوع بوده‌اند.
مساجد فراگیر ترین مراکز
يكى از فراگيرترين مراكز آموزشى ، مساجد بود كه در سراسر قلمرو اسلامى پراكنده شده بود. مساجد نخستين مراكز اجتماعات دينى براى مسلمانان به شمار مى‌آمد و حتى ساختمان مدرسه ها نيز مانند نقشه مساجد بود و مساجد معروف كه يا از همان آغازِ تأسيس يا چندى بعد كتابخانه نيز در آنها تشكيل شد در شهرهاى مهم اسلامى فراوان بودند. برخى از آنها عبارت بودند از جامع بصره ، جامع فُسطاط، جامع كبير قيروان، جامع اموى دمشق، جامع زيتونه در تونس ، جامع قرَويّين فاس و جامع الخصيب اصفهان.[۳]
بیمارستان ها از مراکز علمی
بيمارستان هاى جهان اسلام كه «مارستان» نيز خوانده مى‌شدند، ضمن درمان بيماران مراكز تحقيق و مطالعه پزشكان به شمار مى‌آمدند و كتابخانه هاى تخصصى داشتند كه برخى از آنها عبارت اند از: مارستان فسطاط، مارستان الكبير منصورى قاهره، مارستان نورى بغداد و بيمارستان رى.
رصد خانه ها
از ديگر مراكز علمى رصدخانه ها بودند. در قلمرو جهان اسلام، رصدخانه‌هاى متعدد و بزرگى ساخته شد كه در نوع خود از مهم‌ترين و بزرگ‌ترين رصدخانه‌ها به شمار مى‌آمدند و پيشرفته ترين پژوهش هاى رياضى و نجومى در آنها صورت مى‌گرفت. بسيارى از يافته هاى دانشمندان اسلامى در اين رصدخانه ها تا سده ها بعد در اروپا بررسى و تحليل مى‌شد، از جمله اين رصدخانه ها؛ رصدخانه مراغه و سمرقند را مى‌توان نام برد.
در مورد مراكز آموزشى اسلامى، توجه به دو مركز علمى ديگر بسيار واجد اهميت است. از اين دو، يكى رَبْع رشيدى، محل آمد و شد علما و دانشمندان متعدد فراوانى بود كه به كار علمى اشتغال داشتند و دومى، شَنب غازانى كه در دوره ايلخانان تأسيس شد و در آن دانسته هاى علمى بسيارى بين افراد مبادله مى‌شد.
پانویس
منابع
علی اکبر ولایتی، فرهنگ و تمدن اسلامى، ص31 تا 33.
مرتضی مطهری- خدمات متقابل اسلام و ایران- صفحه 386-385
