اصحاب عقبه: تفاوت بین نسخه‌ها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
جز (صفحه‌ای جدید حاوی 'منافقان سوء قصد كننده به جان پيامبر صلی الله علیه و آله. عقبه در لغت به معناى را...' ایجاد کرد) |
جز |
||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | منافقان سوء قصد كننده به جان | + | منافقان سوء قصد كننده به جان پیامبر صلی الله علیه و آله. |
| − | عقبه در لغت به معناى راه دشوار در كوه است<ref> مفردات، ص 576، «عقب».</ref> كه در فارسى به گردنه و | + | عقبه در لغت به معناى راه دشوار در كوه است<ref> مفردات، ص 576، «عقب».</ref> كه در فارسى به گردنه و گریوه موسوم است.<ref> لغت‌نامه، ج 10، ص 14098، «عقبه»؛ فرهنگ فارسى، ج 3، ص 3297، «گریوه».</ref> این عنوان یادآور دو رخداد مهم در [[تاریخ اسلام]] است كه در دو مكان مشهور به عقبه به وقوع پیوست: یكى بیعت گروهى از اهل یثرب در سال‌هاى دوازدهم و سیزدهم<ref> المنتظم، ج 2، ص 154، 162، 166.</ref> بعثت با پیامبر صلی الله علیه و آله در عقبه منا (در راه منا به مكه) كه برخى منابع از ایشان با عنوان اصحاب عقبه یاد كرده‌اند<ref> الطبقات، ج 1، ص 170ـ172؛ ج 3، ص 321؛ تاریخ یعقوبى، ج 2، ص 38.</ref> و تعبیر از پیمان آنان به بیعت عقبه شهرت بیشترى دارد (=> بیعت عقبه) و دیگرى سوء قصد نافرجام به جان پیامبر صلی الله علیه و آله است كه در عقبه‌اى واقع در مسیر تبوك به [[مدینه]] صورت گرفت.<ref> المغازى، ج 3، ص 1042؛ دلائل النبوه، ج 5، ص 256.</ref> |
| − | بنا به نوشته برخى از مورخان و مفسران، اصحاب عقبه كسانى بودند كه در بازگشت [[رسول خدا]] صلی الله علیه و آله از غزوه تبوك در سال نهم هجرى، | + | بنا به نوشته برخى از مورخان و مفسران، اصحاب عقبه كسانى بودند كه در بازگشت [[رسول خدا]] صلی الله علیه و آله از غزوه تبوك در سال نهم هجرى، تصمیم داشتند شب هنگام شتر آن حضرت را بِرَمانند و از گردنه‌اى خطرناك پرتاب كنند؛ اما قبل از عملى ساختن نقشه خود، پیامبر صلی الله علیه و آله از توطئه آنها آگاه شد و به حذیفة بن یمان كه از پشت سر شتر آن حضرت را مى‌راند، فرمود: تا ایشان را دور كرده به آنها بگوید كه اگر كنار نروند پیامبر صلی الله علیه و آله آنان را با نام‌هاى پدران و قبیله‌هایشان صدا خواهد زد. |
| − | منافقان كه از نقشه خود طرفى نبسته بودند با اقدام | + | منافقان كه از نقشه خود طرفى نبسته بودند با اقدام حذیفه گریخته و خود را در میان سپاه پنهان ساختند. روایت شده كه حذیفه گفته است: من نام ایشان و نام‌هاى پدران و قبیله‌هاى آنان را مى‌دانم.<ref> تاریخ یعقوبى، ج 2، ص 68؛ دلائل النبوه، ج 5، ص 256ـ258؛ مجمع البیان، ج 5، ص 70.</ref> بنا به گزارش واقدى افزون بر حذیفه، پیامبر صلی الله علیه و آله عمار را نیز از نام آنها آگاه ساخته بود.<ref> المغازى، ج 3، ص 1044؛ التبیان، ج 5، ص 261.</ref> |
| − | عده‌اى سوء قصد به جان | + | عده‌اى سوء قصد به جان پیامبر صلی الله علیه و آله را نه در عقبه مسیر تبوك بلكه در عقبه دیگرى دانسته‌اند.<ref> تفسیر قمى، ج 1، ص 300.</ref> چنین به نظر مى‌رسد كه گویا دو یا سه بار قتل [[رسول خدا]] صلی الله علیه و آله طراحى شده بود. |
'''''اصحاب عقبه در شأن نزول:''''' | '''''اصحاب عقبه در شأن نزول:''''' | ||
| − | # برخى از مفسران تنها جمله «...و هَمّوا بِمالَم | + | # برخى از مفسران تنها جمله «...و هَمّوا بِمالَم یَنالوا...».([[سوره توبه]]/9، 74) را درباره اقدام اصحاب عقبه ذكر كرده‌اند،<ref> تفسیر ماوردى، ج 2، ص 383؛ الكشاف، ج 2، ص 291؛ مجمع البیان، ج 5، ص 79.</ref> هر چند قولى دیگر تمام این آیه را در شأن آنها دانسته و آورده‌اند كه چون ایشان از آگاهى پیامبر صلی الله علیه و آله نسبت به سوء قصدشان باخبر شدند، سوگند یاد كردند كه چنین تصمیمى نداشته‌اند. |
| − | در | + | در این باره آیه «یَحلِفونَ بِاللّهِ ما قالوا ولَقَد قالوا كَلِمَةَ الكُفرِ وكَفَروا بَعدَ اِسلمِهِم و هَمّوا بِمالَم یَنالوا...؛ به خدا سوگند یاد مى‌كنند كه (در غیاب پیامبر، سخنان نادرست) نگفته‌اند، در حالى كه قطعاً سخنان كفرآمیز گفته‌اند و پس از اسلام آوردنشان كافر شدند و تصمیم به كارى (خطرناك) گرفتند كه به آن نرسیدند» نازل شد و نیت آنان را آشكار كرد.<ref> روض الجنان، ج 9، ص 298؛ الدر المنثور، ج 4، ص 242ـ243.</ref> |
| − | # طبرسى ماجراى اصحاب عقبه را افزون بر | + | # طبرسى ماجراى اصحاب عقبه را افزون بر آیه 74 سوره توبه/9 در ذیل آیات 64ـ65 سوره توبه/9 «یَحذَرُ المُنفِقونَ اَن تُنَزَّلَ عَلَیهِم سورَةٌ تُنَبِّئُهُم بِما فى قُلوبِهِم...؛ منافقان مى‌ترسند از این كه سوره‌اى بر <(علیه) آنان فرود آید كه آنها را به آنچه در دل‌هایشان دارند آگاه سازد...» نیز آورده و نزول این آیات را به نقلى در این باره دانسته است.<ref> مجمع البیان، ج 5، ص 70ـ71.</ref> |
| − | # از [[امام رضا]] علیه‌السلام | + | # از [[امام رضا]] علیه‌السلام روایت شده كه مراد از «...اِنَّمَا استَزَلَّهُمُ الشَّیطنُ بِبَعضِ ما كَسَبوا...؛ همانا شیطان آنان را به سبب برخى از آنچه كرده بودند، بلغزانید». ([[سوره آل عمران]]/3، 155) اصحاب عقبه هستند.<ref> تفسیر عیاشى، ج 1، ص 201؛ الصافى، ج 1، ص 394.</ref> |
| − | گزارش‌ها در تعداد اصحاب عقبه، همسانى ندارد. شمار آنان را از 12 تا 15 تن برشمرده‌اند.<ref> الكشاف، ج 2، ص 291؛ مجمع | + | گزارش‌ها در تعداد اصحاب عقبه، همسانى ندارد. شمار آنان را از 12 تا 15 تن برشمرده‌اند.<ref> الكشاف، ج 2، ص 291؛ مجمع البیان، ج 5، ص 79؛ المغازى، ج 3، ص 1044.</ref> از [[امام باقر]] علیه‌السلام نقل شده كه شمار آنها 12 تن، 8 تن از قریش و 4 تن از سایر عرب<ref> التبیان، ج 5، ص 261؛ مجمع البیان، ج 5، ص 79.</ref> بوده است. |
| − | [[ | + | [[شیخ صدوق]] بر اساس روایتى 12 تن از آنان را از بنى‌امیه و 5 تن را از سایر مردم دانسته است.<ref> الخصال، ج 2، ص 398.</ref> بیهقى و سیوطى، نام‌هاى ایشان را چنین آورده‌اند: عبدالله بن ابى سعد، سعد بن ابى سرح، ابوحاضر (حاصر) الأعرابى، عامر، ابوعامر، جُلاس بن سوید، مجمع بن حارثه، ملیحا تیمى، حصین بن نمیر، طعمة بن ابیرق، عبداللّه بن عیینه و مرة بن ربیع، گویا رئیس ایشان ابوعامر بوده است.<ref> دلائل النبوه، ج 5، ص 259؛ الدرالمنثور، ج 4، ص 243.</ref> |
| − | برخى منابع نام‌هاى | + | برخى منابع نام‌هاى دیگرى براى آنها ذكر كرده و بیشتر این افراد را از صحابه سرشناس و نیز برخى از كسانى دانسته‌اند كه پس از [[رحلت پیامبر]] صلی الله علیه و آله عهده‌دار امور حكومت بوده‌اند.<ref> الخصال، ج 2، ص 499.</ref> |
==پانویس == | ==پانویس == | ||
| سطر ۲۹: | سطر ۲۹: | ||
===منابع=== | ===منابع=== | ||
| − | + | سید محمود سامانى، دائرة المعارف قرآن کریم، جلد 3، صفحه 437-439 | |
[[رده: شخصیت های شان نزول آیات]] | [[رده: شخصیت های شان نزول آیات]] | ||
نسخهٔ ۲۲ ژوئیهٔ ۲۰۱۲، ساعت ۰۸:۴۰
منافقان سوء قصد كننده به جان پیامبر صلی الله علیه و آله.
عقبه در لغت به معناى راه دشوار در كوه است[۱] كه در فارسى به گردنه و گریوه موسوم است.[۲] این عنوان یادآور دو رخداد مهم در تاریخ اسلام است كه در دو مكان مشهور به عقبه به وقوع پیوست: یكى بیعت گروهى از اهل یثرب در سال‌هاى دوازدهم و سیزدهم[۳] بعثت با پیامبر صلی الله علیه و آله در عقبه منا (در راه منا به مكه) كه برخى منابع از ایشان با عنوان اصحاب عقبه یاد كرده‌اند[۴] و تعبیر از پیمان آنان به بیعت عقبه شهرت بیشترى دارد (=> بیعت عقبه) و دیگرى سوء قصد نافرجام به جان پیامبر صلی الله علیه و آله است كه در عقبه‌اى واقع در مسیر تبوك به مدینه صورت گرفت.[۵]
بنا به نوشته برخى از مورخان و مفسران، اصحاب عقبه كسانى بودند كه در بازگشت رسول خدا صلی الله علیه و آله از غزوه تبوك در سال نهم هجرى، تصمیم داشتند شب هنگام شتر آن حضرت را بِرَمانند و از گردنه‌اى خطرناك پرتاب كنند؛ اما قبل از عملى ساختن نقشه خود، پیامبر صلی الله علیه و آله از توطئه آنها آگاه شد و به حذیفة بن یمان كه از پشت سر شتر آن حضرت را مى‌راند، فرمود: تا ایشان را دور كرده به آنها بگوید كه اگر كنار نروند پیامبر صلی الله علیه و آله آنان را با نام‌هاى پدران و قبیله‌هایشان صدا خواهد زد.
منافقان كه از نقشه خود طرفى نبسته بودند با اقدام حذیفه گریخته و خود را در میان سپاه پنهان ساختند. روایت شده كه حذیفه گفته است: من نام ایشان و نام‌هاى پدران و قبیله‌هاى آنان را مى‌دانم.[۶] بنا به گزارش واقدى افزون بر حذیفه، پیامبر صلی الله علیه و آله عمار را نیز از نام آنها آگاه ساخته بود.[۷]
عده‌اى سوء قصد به جان پیامبر صلی الله علیه و آله را نه در عقبه مسیر تبوك بلكه در عقبه دیگرى دانسته‌اند.[۸] چنین به نظر مى‌رسد كه گویا دو یا سه بار قتل رسول خدا صلی الله علیه و آله طراحى شده بود.
اصحاب عقبه در شأن نزول:
- برخى از مفسران تنها جمله «...و هَمّوا بِمالَم یَنالوا...».(سوره توبه/9، 74) را درباره اقدام اصحاب عقبه ذكر كرده‌اند،[۹] هر چند قولى دیگر تمام این آیه را در شأن آنها دانسته و آورده‌اند كه چون ایشان از آگاهى پیامبر صلی الله علیه و آله نسبت به سوء قصدشان باخبر شدند، سوگند یاد كردند كه چنین تصمیمى نداشته‌اند.
در این باره آیه «یَحلِفونَ بِاللّهِ ما قالوا ولَقَد قالوا كَلِمَةَ الكُفرِ وكَفَروا بَعدَ اِسلمِهِم و هَمّوا بِمالَم یَنالوا...؛ به خدا سوگند یاد مى‌كنند كه (در غیاب پیامبر، سخنان نادرست) نگفته‌اند، در حالى كه قطعاً سخنان كفرآمیز گفته‌اند و پس از اسلام آوردنشان كافر شدند و تصمیم به كارى (خطرناك) گرفتند كه به آن نرسیدند» نازل شد و نیت آنان را آشكار كرد.[۱۰]
- طبرسى ماجراى اصحاب عقبه را افزون بر آیه 74 سوره توبه/9 در ذیل آیات 64ـ65 سوره توبه/9 «یَحذَرُ المُنفِقونَ اَن تُنَزَّلَ عَلَیهِم سورَةٌ تُنَبِّئُهُم بِما فى قُلوبِهِم...؛ منافقان مى‌ترسند از این كه سوره‌اى بر <(علیه) آنان فرود آید كه آنها را به آنچه در دل‌هایشان دارند آگاه سازد...» نیز آورده و نزول این آیات را به نقلى در این باره دانسته است.[۱۱]
- از امام رضا علیه‌السلام روایت شده كه مراد از «...اِنَّمَا استَزَلَّهُمُ الشَّیطنُ بِبَعضِ ما كَسَبوا...؛ همانا شیطان آنان را به سبب برخى از آنچه كرده بودند، بلغزانید». (سوره آل عمران/3، 155) اصحاب عقبه هستند.[۱۲]
گزارش‌ها در تعداد اصحاب عقبه، همسانى ندارد. شمار آنان را از 12 تا 15 تن برشمرده‌اند.[۱۳] از امام باقر علیه‌السلام نقل شده كه شمار آنها 12 تن، 8 تن از قریش و 4 تن از سایر عرب[۱۴] بوده است.
شیخ صدوق بر اساس روایتى 12 تن از آنان را از بنى‌امیه و 5 تن را از سایر مردم دانسته است.[۱۵] بیهقى و سیوطى، نام‌هاى ایشان را چنین آورده‌اند: عبدالله بن ابى سعد، سعد بن ابى سرح، ابوحاضر (حاصر) الأعرابى، عامر، ابوعامر، جُلاس بن سوید، مجمع بن حارثه، ملیحا تیمى، حصین بن نمیر، طعمة بن ابیرق، عبداللّه بن عیینه و مرة بن ربیع، گویا رئیس ایشان ابوعامر بوده است.[۱۶]
برخى منابع نام‌هاى دیگرى براى آنها ذكر كرده و بیشتر این افراد را از صحابه سرشناس و نیز برخى از كسانى دانسته‌اند كه پس از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله عهده‌دار امور حكومت بوده‌اند.[۱۷]
پانویس
- ↑ مفردات، ص 576، «عقب».
- ↑ لغت‌نامه، ج 10، ص 14098، «عقبه»؛ فرهنگ فارسى، ج 3، ص 3297، «گریوه».
- ↑ المنتظم، ج 2، ص 154، 162، 166.
- ↑ الطبقات، ج 1، ص 170ـ172؛ ج 3، ص 321؛ تاریخ یعقوبى، ج 2، ص 38.
- ↑ المغازى، ج 3، ص 1042؛ دلائل النبوه، ج 5، ص 256.
- ↑ تاریخ یعقوبى، ج 2، ص 68؛ دلائل النبوه، ج 5، ص 256ـ258؛ مجمع البیان، ج 5، ص 70.
- ↑ المغازى، ج 3، ص 1044؛ التبیان، ج 5، ص 261.
- ↑ تفسیر قمى، ج 1، ص 300.
- ↑ تفسیر ماوردى، ج 2، ص 383؛ الكشاف، ج 2، ص 291؛ مجمع البیان، ج 5، ص 79.
- ↑ روض الجنان، ج 9، ص 298؛ الدر المنثور، ج 4، ص 242ـ243.
- ↑ مجمع البیان، ج 5، ص 70ـ71.
- ↑ تفسیر عیاشى، ج 1، ص 201؛ الصافى، ج 1، ص 394.
- ↑ الكشاف، ج 2، ص 291؛ مجمع البیان، ج 5، ص 79؛ المغازى، ج 3، ص 1044.
- ↑ التبیان، ج 5، ص 261؛ مجمع البیان، ج 5، ص 79.
- ↑ الخصال، ج 2، ص 398.
- ↑ دلائل النبوه، ج 5، ص 259؛ الدرالمنثور، ج 4، ص 243.
- ↑ الخصال، ج 2، ص 499.
منابع
سید محمود سامانى، دائرة المعارف قرآن کریم، جلد 3، صفحه 437-439
