تاجیکستان

اسلام در کمتر از یک سده به سراسر خاورمیانه، شمال آفریقا و اسپانیا گسترش یافت و میانه‌ زمین، قلمرو جهان اسلام شد. در این منطقه‌ پهناور که زادگاه چند تمدن درخشان بود، مسلمانان دستاوردهای تمدنهای پیشین را پذیرفته و با توسعه آنها، تمدن شکوهمندی به وجود آوردند. در سال اتحاد ملی و انسجام اسلامی گروه دین و اندیشه خبرگزاری مهر به معرفی اجمالی کشورهای اسلامی می پردازد تا از این رهگذر برای شناخت هر چه بیشتر جوامع اسلامی و نزدیکی بیش از پیش مسلمانان، گامهای ارزنده ای برداشته شود . ، تاجیکستان با 14300 کیلومتر مربع مساحت و5 میلیون نفر جمعیت، یکی از 5 جمهوری آسیای مرکزی و پایتخت آن شهر دوشنبه است. تاجیکستان کشوری کوهستانی و زلزله خیز است 93 درصد آن را کوه های مرتفع پوشانده است. به علت کوهستانی بودن، آب و هوای آن در ارتفاعات و مناطق پست متفاوت می باشد ، زمستان ها کوتاه و سرد و تابستان ها گرم و مرطوب هستند. تاجیکستان دارای رودهای بسیاری است، شمار رودخانه هایی که طول آنها از 10 کیلومتر تجاوز می کند به 947می رسد . در تاجیکستان 18 شهر و 49 شهرک وجود دارد. پایتخت تاجیکستان دوشنبه است که از نظر تاریخی سابقه نام دوشنبه به سبب تشکیل (دوشنبه بازار) در قدیم در این محل بوده است. دومین شهر تاجیکستان از لحاظ جمعیت شهر خجند در شمال این کشور با 163000 نفر جمعیت می باشد . زبان ملی این جمهوری تاجیکی و متعلق به گروه زبان های جنوب شرقی ایران است. زبان فارسی با زبان تاجیکی قرابت نزدیک دارد و هر دو وارث خصوصیات و ادبیات مشترکی هستند و شکوفایی و فرهنگ ایرانی بعد از اسلام در تاجیکستان بود و این باعث فخر ملت تاجیک است . در اکثر مدارس تاجیکستان زبان تاجیکی تدریس می شود و دوره کامل تحصیلی به این زبان صورت می گیرد. رسم الخط مردم تاجیک تا سال 1930 رسم الخط عربی بود که در این سال رسم الخط لاتین جانشین رسم الخط عربی می شد.

جغرافیای سیاسی

موقعیت جغرافیای تاجیکستان که در جنوب شرقی آسیا مرکزی قرار دارد و داشتن مرز مشترک با چین و افغانستان و نزدیکی آن به پاکستان و هندوستان ، این جمهوری را دروازه آسیای مرکزی با کشورهای چین و هند و افغانستان و پاکستان قرار داده است. وجود یخچال های طبیعی متعدد در کوه های تاجیکستان که منبع اصلی آب دو رود آمودریا یا جیهون و سیر دریا سیحون می باشند به این کشور کوهستانی اهمیتی استراتژیک داده است. رودخانه های تاجیکستان به علت گذشتن از مناطق کوهستانی در زمینه تولید انرژی برق از اهمیت ویژه ای برخوردار است و یکی از منابع عمده تولید برق اتحاد شوروی سابق بوده است. وجود معادن طلا و مخصوصا اورانیوم که برای مصارف نیروگاه های اتمی روسیه و کشورهای منطقه اهمیت زیادی دارد و همچنین وجود تعدادی کارخانه تولید صلاح های هسته ای در خاک تاجیکستان که توسط روسها اداره می شوند، اهمیت ویژه ای به این جمهوری می دهد.تاجیکستان عمده ترین تولید کننده پنبه الیاف در شوری سابق بوده و کماکان پنبه تولید اصلی کشاورزی را تشکیل می دهد.

ادیان و مذاهب

مذهب اکثر مردم تاجیکستان سنی و از شاخه حنفی است . گروه کوچکی از شیعیان اسماعیلی در کوه های پامیر در منطقه بدخشان زندگی می کنند، اهل سنت تاجیکستان به اهل بیت و ائمه شیعه و به ویژه برای امام علی (ع) و امام حسین (ع) و امام جعفر صادق (ع) احترام خاصی قائلند و بسیاری آرزوی زیارت مرقد امام رضا(ع) را دارند. گروهی از اقلیت های مسیحی، زرتشتی و یهودی در تاجیکستان زندگی می کنند . امروزه با استقلال این کشور انجام فرائض دینی آزاد شده است. منتها سیاست دولت تاجیکستان بر جدای مذهب از سیاست استوار است. به علت 70 سال سلطه کمونیسم در آسیای مرکزی و تاجیکستان و تبلیغات آنان، اعتقادات مذهبی در میان مردم رنگ باخته است. البته افراد سالخورده و میانسال از روحیه مذهبی و فرهنگ اسلامی برخورد دارند و فرهنگ ایرانی در تمام شئون زندگی فردی و اجتماعی و خصوصیات اخلاقی آنها متجلی است. نام علی (ع) در تاجیکستان نام قدسی است و بیشترین نامی که برای فرزندان ذکور انتخاب می شود علی می باشد و برای اناث فاطمه و زهرا را استفاده می کنند . مراسم نامگذاری فرزندان و درج نام آنان در پشت قرآن مجید، مراسم ازدواج، مراسم تدفین، برگزاری مراسم فوت و شب هفت و چهلم و سال و نوع عزاداری زنان و غیره به شکل اسلامی ایرانی است .

اوضاع اجتماعی، فرهنگی و آموزشی

تاجکستان، از دیرباز در حوزه فرهنگی ایران قرار داشته است. شکوفایی مجدد فرهنگ ایرانی بعد از فتح عرب با به قدرت رسیدن سامانیان مهد فرهنگ و ادب ایرانی، تاجیکی بوده است و دانشمندان زیادی از جمله ابوعلی سینا از کتابخانه های شهر بخارا پایتخت سامانیان استفاده کرده اند. دلبستگی به میراث فرهنگی و ادبی ایرانی و علاقمندی به شخصیتهای ادبی فارسی هم چون فردوسی، جامی، سعدی، حافظ ، رودکی در روح و جان تاجیکی ها جای گرفته است. امروزه تاجیکها به آهستگی به اصل خود بر می گردند و با همزبانان خود در ایران و افغانستان ارتباط برقرار می کنند. ادبیات و شعر در تاجیکستان جایگاه ویژه ای دارد اگر عنوان شود زندگی بدون شعر برای تاجیکستان معنا و مفهومی ندارد، سخنی به گزاف گفته نشده است . اشعار فارسی نیز در میان مردم رواج دارد. فردوسی و شاهنامه در رأس فرهنگ عامیانه رایج است. موسیقی در تاجیکستان جایگاه ویژه ای دارد مردم تاجیکستان در مورد موسیقی به نسبت ساده هستند و گوش آنان با موسیقی آرام و سنتی چندان آشنا نیست و به موسیقی شاد توجه بیشتری داشته اند. رسوم و سنتهای ایرانی در جای جای زندگی مردم خود را می نمایاند عید نوروز و اعیاد مذهبی مانند عید فطر و عید قربان در این جمهوری مانند سایر جمهوری های آسیا مرکزی گرامی داشته می شود، پذیرایی، میهمان نوازی و برگزاری مراسم ازدواج و یا گرامیداشت فوت نزدیکان و وابستگان هم نشان از اعتقادات مذهبی و همچنین اشتراکات فرهنگی، با ایرانیان دارد. در حال حاضر مهمترین مشکل فرهنگی جامعه تاجیک بازگشت به خط و زبان علمی مادری است. در سال 1991 به طور رسمی خط فارسی و زبان تاجیکی به عنوان زبان و خط رسمی کشور اعلام شد و با همکاری جمهوری اسلامی ایران سعی در جایگزین کردن واژه های روسی با کلمات فارسی و به وجود آوردن و ترویج زبان علمی تاجیک بوده است. از دیگر معضلات اجتماعی گذر از دوران برنامه ریزی متمرکز و وابستگی اقتصادی بازار و قطع یا کم کردن وابستگی اقتصادی به روسیه می باشد.

سطح علمی و فرهنگی جامعه

در سال 1926 تنها 2 درصد تاجیکها با سواد بودند و امروزه می توان گفت که 100 درصد مردم در تاجیکستان در زبان مادری خود با سواد هستند و بسیاری از آنها به زبان روسی نیز تسلط دارند. در مجموع در تاجیکستان تمایل به تحصیلات عالی بیشتر از قبل است حتی در خانواده های روستایی، پسرها بیشتر در زمینه حقوق، مهندسی و یا حسابداری به تحصیل می پردازند و زنان به معلمی در مدارس و یا مهدها و کتابداری و خیاطی علاقمند هستند . در این کشور دو دانشگاه و 43 آموزشگاه معلمی وجود دارد.

آثار مهم فرهنگی و تاریخی

تاجیکستان مانند ازبکستان آثار تاریخی بسیاری را در خود جای داده است. پنج کنت یکی از مهمترین مراکز باستانی آسیای مرکزی است که از نفوذ هنر ایرانی حکایت می کند. مهمترین محل تاریخی تاجیکستان، آرامگاه رودکی در قریه پنج رودک از توابع سمرقند است. یکی دیگر از آثار تاریخی تاجیکستان، بقایای شهر باستانی حصار واقع در پنج کیلومتری شمال غربی دوشنبه است از این شهر فقط یک دروازه با دو برج دیده بانی که در بین دو کوه ساخته شده باقی مانده است.

اوضاع اقتصادی

اوضاع اقتصادی تاجیکستان تا قبل از استقلال مبتنی بر برنامه ریزی متمرکز از مسکو بوده و در واقع نقش محدودی در اقتصاد شوروی داشته است تاجیکستان فقیرترین جمهوری شوروی به شمار می آمد. تاجیکستان به شدت به بودجه اتحادیه وابسته بود و بعد از قطع شدن آن در سال 1991 و همچنین جنگهای داخلی که منجر به مهاجرت گروهی از متخصصین روسی و متوقف شدن فعالیت واحدهای تولیدی صنعتی و کشاورزی شد، صدمات زیادی دید. جنگ داخلی سبب شد کشاورزی که رکن اقتصادی این جمهوری را تشکیل می داد با افت شدید محصولات روبرو شود. از عوامل دیگر نابسامانی اقتصادی و تورم، سیستم پولی این کشور بود که به واسطه افزایش بی رویه روبل های خارج شده از گردش در روسیه و سایر جمهوری های آسیای مرکزی با مشکل روبه رو شده بود

منبع

نگاهی به موقعیت مسلمانان تاچیکستان، خبرگزاری مهر یکشنبه سوم تیر ماه 1386