پیمان برادری میان مسلمانان

این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.

محتوای فعلی بخشی از یک کتاب متناسب با عنوان است.

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

کلیدواژه: ابوعبيده، زيد بن حارثه، عتبان بن مالك، قبيله خزرج، پيمان برادرى

دولت اسلامى از آغاز هجرت شروع به نمو كرد و رشد اين دولت در تاريخ بشرى تنها نمونه اى است كه وجود داشته است. ما پيش از اسلام هيچ دولتى را سراغ نداريم كه بر اساس برادرى، نشات گرفته از ايمان به وحدانيت آفريدگار و عدالت او، ايمان به روز جزا، برابرى همه مردم در پيشگاه خدا و برترى نداشتن هيچ كس بر ديگرى جز به تقوا و بطلان هر نوع امتياز خانوادگى،قومى و يا قبيله اى-كه سنت عدالت الهى آن را پذيرا نيست-بر پا شده باشد.و نيز پيش از اسلام هيچ دولتى را سراغ نداريم، كه پيدايش آن نتيجه توجه مجموعه مشتركى از مردم با ايمان به اين مبانى و اصول برجسته باشد.

مضافا بر اين كه، اين برادرى فراگير، اگر نمونه عينى نداشت، به صورت يك انديشه مجرد باقى مى ماند. ولى پيامبر خواست كه به عموم مسلمانان نمونه اى محسوس در شكل برادري هاى خصوصى بدهد كه قوام هر كدام از آن ها بر دو تن از پيروانش استوار باشد.

دو برادر خوانده برادرى خود را براى خدا در آن نوع اخوت به صورت عملى آغاز مى كنند. پس،هر يك از آن دو نفر بدان گونه با ديگرى رفتار مى كند كه با برادر پدر و مادريش. اين برادري هاى ويژه را پيامبر پس از هجرت ايجاد و اعلان فرمود.

از ميان آن برادري ها، برادريى بود كه تاريخ به وجود آمدنش به ده سال قبل از هجرت برمى گردد،پيامبر صلی الله و علیه و آله تصميم گرفت كه آن را پس از اين كه در مكه به هاشميون اعلان كرده بود به مسلمانان نيز اعلان عمومى كند. آن همان اخوتى بود كه پيامبر صلی الله و علیه و آله در روز انجمن منزل بين خود و على ايجاد كرد.

در سيره حلبى آمده است: «پيامبر پس از هجرت،بين ابوبكر و عمر، بين ابى بكر و خارجة بن زيد، بين عمر و عتبان بن مالك، بين ابى رويم خثعمى و بلال، بين اسيد بن حضير و زيد بن حارثه، بين ابو عبيده و سعد بن معاذ و بين عبد الرحمان بن عوف با سعد بن ربيع...عقد اخوت بست، سپس دست على بن ابى طالب را گرفت (و گفت): اين برادر من است! پس على و رسول الله دو برادر بودند...».

و ابن هشام در السيرة النبويه، مطلب ذيل را نقل مى كند: «رسول خدا صلی الله و علیه و آله بين اصحاب خود از مهاجران و انصار عقد اخوت بست، و گفت: براى خدا دو نفر دو نفر برادر خوانده شويد! سپس،دست على بن ابى طالب را گرفت و گفت: اين برادر من است! پس، رسول خدا سيد رسولان و پيشواى پرهيزگاران و فرستاده پروردگار جهانيان - كه كسى از بندگان خدا به عظمت او و همانند او نيست - با على بن ابى طالب برادر است.

«حمزة بن عبد المطلب شير خدا و شير رسول خدا و عموى رسول الله با زيد بن حارثه خادم رسول خدا برادرند. ابو بكر صديق فرزند ابى قحافه و خارجة بن زهير برادر بلحارث از قبيله خزرج برادرند، عمر بن خطاب و عتبان بن مالك برادر بنى سالم بن عوف بن عمر بن عوف از قبيله خزرج برادر، مى باشند...».

البته برادرى از اين نوع ممكن است دو نتيجه در پى داشته باشد:

1) جايگزين كردن ملاك نزديكى به خدا به جاى همخونى.جايى كه هيچ قرابت همخونى وجود ندارد مثل اين كه دو نفر از دو قبيله يا از دو شهر و دو قبيله باشند كه قرب به مبدا و ايمان آنان به دين اسلام به منزله همخونى باشد.در اين نوع قرابت انگيزه اى نهفته است كه دو برادر در راه خدا را براى همكارى در راه خدمت به اين مبدا آماده مى سازد. چنان كه پيدايش اين نوع از قرابت روحى و تربيتى هر يك از دو برادر را نسبت به ديگرى - اگر چه ميان يكى از آن دو با خويشاوند ديگرش چيزى كه منجر به سوء تفاهم و يا عداوتى شود - بركنار دارد.

گذشته از اين، برادرى ميان دو شخص از دو قبيله، باعث دوستى هر يك از ايشان با افراد قبيله ديگر مى گردد. براستى هر يك از آن دو نفر، ديگرى را با انگيزه اخوت اسلامى جديد دوست مى دارد. هر كدام از آنان خويشان نسبى دارند كه او را دوست مى دارند و او نيز آنان را دوست مى دارد، آنان نسبت به او فداكارى مى كند و او نيز براى ايشان فداكارى مى كند. ميان اين خويشاوندان و كسى كه با خويشاوندشان رابطه روحى دارد بزودى پيوندى محكم ايجاد مى شود. به اين ترتيب، برادرى روحى در رديف خويشاوندى نسبى قرار مى گيرد. هم چنان كه خويشاوندى خونى كمك براى قرابت روحى مى گردد.

2) براستى در اين نوع برادرى خصوصيتى است كه حكايت از تشابه روحى بين دو شخص دارد، بويژه آن كه اين برادرى از جانب رسول خدا صلی الله و علیه و آله يعنى آشناترين فرد به اصحاب خود، تعيين شده باشد، چه آن كه هيچ دو نفرى از اصحاب پيامبر صلی الله و علیه و آله به شباهت هاى روحى خود - به اندازه پيامبر صلی الله و علیه و آله - شناخت ندارد. بدان وسيله است كه برادرى عاملى براى كمك به آن دو به نفع اسلام و مسلمانان - به اندازه اخلاص آنان به اصول اسلامى - مى باشد.

مقصود از برادرى ميان پيامبر و على چيست؟

هرگاه برادرى ميان رسول خدا و على را - پيش از هجرت و بعد از هجرت - مورد توجه قرار دهيم مى بينيم كه برادرى ما بين آن دو، اولين هدف را كه عبارت از نزديك شدن دو قبيله از يك شهر و يا از دو شهر است، تعقيب نمى كند. چه آن كه پيامبر و على نه از دو شهر بودند و نه از دو قبيله، بلكه دو پسر عمو از درجه اول بودند.

بدان وسيله نتيجه مى گيريم كه انگيزه براى برادرى بين پيامبر و على همان تشابه روحى آنان است. در عين حال خود همان اخوت، تثبيت و تاكيدى است براى پيمانى كه پيامبر با على ده سال پيش از هجرت بسته بود، آن روزى بود كه پيامبر خدا صلی الله و علیه و آله بستگان نزديك خود راگرد آورد و از آنان درخواست كمك كرد و به شخص كمك كننده وعده داد كه برادر، وصى و جانشين او در ميان آنان خواهد بود. على تنها فردى بود كه به پيامبر گفت: «يا رسول الله من مددكار تو خواهم بود.»

مى خواهم بگويم كه پيامبر انتظار دارد برادرى كه پيامبر براى خود انتخاب مى كند، از همه مردم به او از نظر خلق و خوى، علم و اخلاص شبيه تر باشد. براستى برادر تو كه از يك پدر و مادر به دنيا آمده ايد، برادرى است كه تو انتخاب و اختيار نكرده اى و براى برادرى خود برنگزيده اى بلكه به عنوان برادر تو متولد شده است. گاهى بين تو و او نه تنها اخوت روحى نيست بلكه صميميت و صداقتى هم وجود ندارد.اگر تو در باره او مخير باشى اى بسا كه او را به برادرى خود انتخاب نكنى!

چه بسيار خردمند دانايى كه خويشاوندى، او را به برادرى فرد نادانى ملزم ساخته است و چه زيادند افراد پرهيزكار صالحى كه خويشاوندى آنان را مجبور به برادرى شخصى بدبخت و بدكار كرده است. دو برادر از يك پدر و مادر زمانى خوشبخت و كامياب مى شوند كه تشابه روحى داشته، از نظر بينش و اخلاق همگون باشند.

اما برادرى را كه تو براى خود - در دوران شكل پذيرى عقل و مردانگى - انتخاب مى كنى بيشتر اوقات از نظر روانى شبيه ترين و از جهت استعداد، نزديكترين فرد به تو است.

هر گاه آن كسى كه براى خود، برادر انتخاب مى كند، فرستاده خدا و پيامبر باشد، ترديدى نيست كه اين همگونى ميان او و برادرش امرى حتمى است. بدون شك برادر او شبيه ترين مردم به او از نظر خصلت، دانش و اخلاص خواهد بود. برادرى پيامبر با على در تاريخ امر مشخصى است و اين خبرى متواتر است.البته اين برادرى در قلب پيامبر معنا و اهميت خاص خود را داشت.حاكم در مستدرك خود به دو طريق صحيح از پيامبر خدا آورده است كه او به على فرمود: «تو در دنيا و آخرت برادر منى!» پيامبر خدا روزى-در حالى كه چهره اش مى درخشيد - از منزل بيرون شد، عبد الرحمان بن عوف علت را پرسيد، پيامبر فرمود: «از جانب پروردگارم مژده اى درباره برادر و پسر عمويم و دخترم رسيده است مبنى بر اين كه خدا على را همسر فاطمه گردانيده است.پيامبر به على فرمود: «تو در بهشت برادر، همراه و رفيق منى».

پيامبر روزى على را در موردى كه مربوط به او و برادرش جعفر و زيد بن حارثه بود، مخاطب قرار داده، فرمود:«...و اما تو يا على برادر و همراه منى...!».

روزى پيامبر با على عهدى بسته و به او گفت: «تو برادر و وزير منى، قرضم را ادا مى كنى و به وعده من عمل مى كنى و مرا بريئ الذمه مى سازى...».

چون زفاف فاطمه با على برگزار شد، پيامبر خدا به ام ايمن فرمود: «برادرم على را نزد من بطلب!» ام ايمن (به شوخى) گفت: او برادر توست و در عين حال (دخترت را) به ازدواج او در مى آورى؟ پيامبر فرمود: آرى اى ام ايمن! پس، على را نزد او طلبيد و او آمد...».

منابع

محمدجواد شرى، اميرالمؤمنين علیه السلام اسوه وحدت، ص 154.