جعفر طیار: تفاوت بین نسخه‌ها
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | + | جعفر بن ابی‌طالب، كنیه‌اش ابوعبداللّه پسرعموی پیامبر صلی اللّه علیه و آله و سلم، برادر حضرت علی علیه‌السلام و از شهدای بزرگ صدر اسلام است. او یکى از چهره‌هاى تابان و شخصیت هاى برجسته و الگوى [[ایمان]] و عمل و [[اخلاص]] و جهاد و [[شهادت]] است. | |
| − | |||
| − | == خاندان جعفر بن ابی طالب == | + | ==خاندان جعفر بن ابی طالب== |
| − | مادرش، فاطمه بنت اسد بن‌هاشم، نخستین زن هاشمی بود كه با مردی | + | مادرش، فاطمه بنت اسد بن‌هاشم، نخستین زن هاشمی بود كه با مردی هاشمی یعنی ابوطالب، ازدواج كرد<ref>خلیفه بن خیاط، 1967، ص4؛ ابن‌حبیب، ص457.</ref> و به ترتیب چهار پسر به نامهای طالب، عقیل، جعفر و علی به دنیا آورد كه فاصله زمانی میان هر كدام ده سال بود.<ref>ابوالفرج اصفهانی، ص 3؛ ابن‌اثیر، ج1، ص342.</ref> |
| − | + | جعفر بن ابی‌طالب بیست سال پیش از بعثت پیامبر و بیست سال پس از عام‌الفیل <ref>570 میلادی</ref> در مكه به دنیا آمد <ref>بهادلی، ص235.</ref> و در آن دوران جاهلیت و فساد اخلاقى و اعتقادى، پاک زیست و با شرافت ماند. هنگامی كه در مكه خشكسالی شد و ابوطالب دچار مضیقه مالی گردید، به پیشنهاد پیامبر؛ عباس بن عبدالمطلب نزد برادرش ابوطالب رفت و جعفر را به خانه خود برد و كفالتش را بر عهده گرفت. جعفر همچنان نزد عمویش ماند تا این كه اسلام آورد و بعد از وی بی‌نیاز شد.<ref>ابن‌هشام، ج1، ص263؛ طبری، ج2، ص313.</ref> | |
| − | بر اساس روایتی، او در همان سال اول بعثت، اندكی پس از برادرش علی علیه‌السلام <ref>رجوع کنید به ابوالفرج اصفهانی، | + | بر اساس روایتی، او در همان سال اول بعثت، اندكی پس از برادرش علی علیه‌السلام <ref>رجوع کنید به ابوالفرج اصفهانی، ص8؛ ابن‌اثیر، ج1، ص341؛ یك روز یا كمتر پس از برادرش علی علیه‌السلام رجوع کنید به امین، ج 4، ص 119.</ref> اسلام آورد. روایت شده است كه ابوطالب وقتی دید حضرت علی علیه‌السلام در سمت راست پیامبر اكرم به نماز ایستاده به جعفر گفت برو و در سمت چپ پیامبر بایست و نماز بگزار و او نیز چنین كرد و این نخستین نماز جماعتی بود كه در اسلام برپا گردید.<ref>ابن‌عساكر، ج72، ص125ـ126؛ ابن‌اثیر، همانجا؛ مدنی، ص 69.</ref> |
| − | بر اساس برخی روایات، | + | بر اساس برخی روایات، جعفر بن ابی‌طالب سومین یا بیست و ششمین یا سی و دومین نفر <ref>رجوع کنید به ابن‌عساكر، ج72، ص125؛ ابن‌حجر عسقلانی، ج1، ص237.</ref> و یا اجمالاً جزو آن عده بود كه پیش از آنكه پیامبر وارد خانه ارقم شود،<ref>ابن‌سعد، همانجا.</ref> ایمان آورد. |
| − | == جوانی جعفر طیار == | + | ==جوانی جعفر طیار== |
| − | دوران نوجوانى و جوانى جعفر، دور از آلودگى‌هاى آن روزگار سپرى شد. وى با آن که در آن محیط فاسد می‌‌زیست و سرزمین جزیرة العرب آلوده به فساد اخلاقى و انحرافات اعتقادى بود، شرافت خانوادگى و کرامت خویش را حفظ کرد و هرگز به می‌‌گسارى، روابط نامشروع، بت پرستى و [[دروغ]] آلوده نگشت و همین‌ها چهار صفتِ ارزشمند بود که بر اساس | + | دوران نوجوانى و جوانى جعفر، دور از آلودگى‌هاى آن روزگار سپرى شد. وى با آن که در آن محیط فاسد می‌‌زیست و سرزمین جزیرة العرب آلوده به فساد اخلاقى و انحرافات اعتقادى بود، شرافت خانوادگى و کرامت خویش را حفظ کرد و هرگز به می‌‌گسارى، روابط نامشروع، بت پرستى و [[دروغ]] آلوده نگشت و همین‌ها چهار صفتِ ارزشمند بود که بر اساس حدیثى سبب شده بود خداوند متعال از جعفر تقدیر کند. |
| + | <ref>همان، ج 22، ص 272.</ref> | ||
جعفر بن ابى طالب علیه السلام در جوانى به [[اسلام]] گروید و پس از على بن ابى طالب علیه السلام دومین مردى بود که به دعوت حضرت رسول صلی الله علیه و آله پاسخ مثبت داد. | جعفر بن ابى طالب علیه السلام در جوانى به [[اسلام]] گروید و پس از على بن ابى طالب علیه السلام دومین مردى بود که به دعوت حضرت رسول صلی الله علیه و آله پاسخ مثبت داد. | ||
| سطر ۵۷: | سطر ۵۷: | ||
جعفر در میدان نبرد آن قدر جنگید تا دست راست او قطع شد. پرچم را به دست چپ گرفت و نبرد را ادامه داد تا آن که دست چپش هم از پیکر افتاد. اما او از تاب و تب نیفتاد و همچنان تا واپسین لحظه مقاومت کرد، در حالى که پرچم را به سینه فشرده بود تا نیفتد. این صحنه و فداکردن دو دست در راه جهاد، یک بار هم در [[کربلا]] در مورد علم‌دار جبهه حسینى، حضرت قمر بنى‌هاشم تکرار شد و این دو قهرمان، اسوه ایثار رزمندگان [[اسلام]] و جانبازان راه حق شدند. | جعفر در میدان نبرد آن قدر جنگید تا دست راست او قطع شد. پرچم را به دست چپ گرفت و نبرد را ادامه داد تا آن که دست چپش هم از پیکر افتاد. اما او از تاب و تب نیفتاد و همچنان تا واپسین لحظه مقاومت کرد، در حالى که پرچم را به سینه فشرده بود تا نیفتد. این صحنه و فداکردن دو دست در راه جهاد، یک بار هم در [[کربلا]] در مورد علم‌دار جبهه حسینى، حضرت قمر بنى‌هاشم تکرار شد و این دو قهرمان، اسوه ایثار رزمندگان [[اسلام]] و جانبازان راه حق شدند. | ||
| − | |||
| − | |||
| − | در پیروى ز خط علم دار کربلاست | + | {{بیت|چون اقتدا به جعفر طیار کرده‌ایم|پرواز ماست با پرِ جان در فضاى دوست}} |
| + | {{بیت|در پیروى ز خط علم دار کربلاست|دستى که داده‌ایم به راه رضاى دوست}} | ||
| + | {{بیت|دین خدا عزیزتر است از وجود ما|این دست و پا و چشم و سر و جان فداى دوست.<ref>جواد محدثى، برگ و بار، ص 179.</ref>}} | ||
| − | |||
| − | |||
'''جعفر طیار، شهید موته''' | '''جعفر طیار، شهید موته''' | ||
| سطر ۷۶: | سطر ۷۴: | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
| + | * جواد محدثى، معارف اسلامی، تیر و مرداد و شهریور 1386، شماره 68. | ||
| + | * [http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=4695 جعفر بن ابی طالب، ستار عودی، دانشنامه جهان اسلام، ج10]. | ||
| − | |||
| − | |||
[[رده:اصحاب پیامبر]] | [[رده:اصحاب پیامبر]] | ||
[[رده:وابستگان پیامبر]] | [[رده:وابستگان پیامبر]] | ||
[[رده:وابستگان امام علی علیه السلام]] | [[رده:وابستگان امام علی علیه السلام]] | ||
[[رده:اصحاب اهل البیت علیهم السلام]] | [[رده:اصحاب اهل البیت علیهم السلام]] | ||
نسخهٔ ۲۰ فوریهٔ ۲۰۱۴، ساعت ۰۸:۴۷
جعفر بن ابی‌طالب، كنیه‌اش ابوعبداللّه پسرعموی پیامبر صلی اللّه علیه و آله و سلم، برادر حضرت علی علیه‌السلام و از شهدای بزرگ صدر اسلام است. او یکى از چهره‌هاى تابان و شخصیت هاى برجسته و الگوى ایمان و عمل و اخلاص و جهاد و شهادت است.
خاندان جعفر بن ابی طالب
مادرش، فاطمه بنت اسد بن‌هاشم، نخستین زن هاشمی بود كه با مردی هاشمی یعنی ابوطالب، ازدواج كرد[۱] و به ترتیب چهار پسر به نامهای طالب، عقیل، جعفر و علی به دنیا آورد كه فاصله زمانی میان هر كدام ده سال بود.[۲]
جعفر بن ابی‌طالب بیست سال پیش از بعثت پیامبر و بیست سال پس از عام‌الفیل [۳] در مكه به دنیا آمد [۴] و در آن دوران جاهلیت و فساد اخلاقى و اعتقادى، پاک زیست و با شرافت ماند. هنگامی كه در مكه خشكسالی شد و ابوطالب دچار مضیقه مالی گردید، به پیشنهاد پیامبر؛ عباس بن عبدالمطلب نزد برادرش ابوطالب رفت و جعفر را به خانه خود برد و كفالتش را بر عهده گرفت. جعفر همچنان نزد عمویش ماند تا این كه اسلام آورد و بعد از وی بی‌نیاز شد.[۵]
بر اساس روایتی، او در همان سال اول بعثت، اندكی پس از برادرش علی علیه‌السلام [۶] اسلام آورد. روایت شده است كه ابوطالب وقتی دید حضرت علی علیه‌السلام در سمت راست پیامبر اكرم به نماز ایستاده به جعفر گفت برو و در سمت چپ پیامبر بایست و نماز بگزار و او نیز چنین كرد و این نخستین نماز جماعتی بود كه در اسلام برپا گردید.[۷]
بر اساس برخی روایات، جعفر بن ابی‌طالب سومین یا بیست و ششمین یا سی و دومین نفر [۸] و یا اجمالاً جزو آن عده بود كه پیش از آنكه پیامبر وارد خانه ارقم شود،[۹] ایمان آورد.
جوانی جعفر طیار
دوران نوجوانى و جوانى جعفر، دور از آلودگى‌هاى آن روزگار سپرى شد. وى با آن که در آن محیط فاسد می‌‌زیست و سرزمین جزیرة العرب آلوده به فساد اخلاقى و انحرافات اعتقادى بود، شرافت خانوادگى و کرامت خویش را حفظ کرد و هرگز به می‌‌گسارى، روابط نامشروع، بت پرستى و دروغ آلوده نگشت و همین‌ها چهار صفتِ ارزشمند بود که بر اساس حدیثى سبب شده بود خداوند متعال از جعفر تقدیر کند. [۱۰]
جعفر بن ابى طالب علیه السلام در جوانى به اسلام گروید و پس از على بن ابى طالب علیه السلام دومین مردى بود که به دعوت حضرت رسول صلی الله علیه و آله پاسخ مثبت داد.
فضیلت‌هاى جعفر
جعفر بن ابى طالب، از پیشگامان اسلام و از مسلمانان نخستین بود و پیامبر صلی الله علیه و آله علاقه‌اى شدید به او داشت. ستایش‌هاى متعدد پیامبر از وى، جایگاه والاى او را نشان می‌‌دهد. یک بار آن حضرت فرمود: مردم از ریشه‌ها و تبارهاى مختلفى‌اند، اما من و جعفر از یک درخت و ریشه‌ایم.[۱۱] یک بار هم فرمود: اى جعفر! تو در خلقت و اخلاق، شبیه منى.[۱۲]
نیز از کلمات دیگرش درباره جعفر این است: بهترین مردم، على، جعفر و حمزه سیدالشهدا هستند. وى از کسانى بود که دو بار هجرت کرد؛ یک بار به حبشه و بار دیگر به مدینه.
جعفر، فردى مردم دوست و بخشنده بود و به دیگران احسان می‌‌کرد و به دلیل همین خصلت جوان مردانه‌اش، رسول خدا صلی الله علیه و آله به او لقب «ابوالمساکین» (پدر بینوایان) داده بود.[۱۳]
هجرت به حبشه
با سخت شدن شرایط زندگى براى مسلمانان در مکه و افزایش شکنجه‌هاى قریش، رسول خدا صلی الله علیه و آله در سال پنجم بعثت دستور داد عده‌اى از مسلمانان به حبشه (در شرق آفریقا) هجرت کنند. مردم آن جا مسیحى بودند و پادشاهشان به نام «نجاشى» رفتار خوبى با آنان داشت. یک گروه 83 نفرى از مسلمانان که عده‌اى زن و عده‌اى مرد بودند، به آن سرزمین هجرت کردند. پیامبر صلی الله علیه و آله جعفر بن ابى طالب را سرپرست این گروه انتخاب کرد. مهاجران به حبشه رفتند و مدتى در آسایش بودند، اما مشرکان مکه در تعقیب آنان و با قصد برگرداندن مهاجران، دو نفر از نیروهاى خود را به دربار نجاشى فرستادند؛ آن دو نفر «عمروعاص» و «عبدالله بن ربیعه» بودند.
فرستادگان قریش، همراه با هدایایى به حبشه رسیدند و ضمن تقدیم آن‌ها به پادشاه، درخواستِ خود را در مورد اخراج مهاجران مطرح کردند. پادشاه خردمند آن جا پیش از هر اقدامى، گفت: من باید سخنان آنان و انگیزه آمدنشان را بدانم. مهاجران را به دربار طلبید. سخنگوى این جمع، جعفر بود.
وى درباره علت دست کشیدن از آیین قریش و گرویدن به اسلام و سفر به حبشه، سخنان مفصلى گفت که خلاصه‌اش چنین است: «اى شهریار! مردم در دوران جاهلیت، بت می‌‌پرستیدند، مردار می‌‌خوردند و به کارهاى زشت آلوده بودند. خداوند بر ما منت نهاد و از میان ما مردى را به پیامبرى برگزید که دودمان و نسبت او را می‌‌شناختیم. ما را به یکتاپرستى، راست‌گویى، امانت‌دارى، پیوند با خویشاوندان، پرهیز از فحشا و زشتکارى و ترک دروغ و بهتان فراخواند. چون راست گویى و امانت او را باور داشتیم، به او و خداى یکتا و دین و قرآن او ایمان آوردیم. هموطنان ما که مشرک بودند، به دشمنى و آزار ما پرداختند و ما را شکنجه کردند تا از آیین خود دست برداریم و به بت‌پرستى برگردیم، چون عرصه را بر ما تنگ کردند، به کشور شما آمدیم و به حمایت شما امید بستیم و امیدواریم که در کنار شما به ما ظلم نشود...».
سخنان جعفر بر دل نجاشى نشست. پرسید: از آن چه به نام قرآن بر پیامبر شما نازل شده است چیزى در یاد دارید؟ جعفر از سوره مریم، آیاتى را که درباره حضرت عیسى علیه السلام و نبوت او و درباره مادر پاکش حضرت مریم بود، تلاوت کرد. نجاشى و همراهانش مطمئن شدند که این ها کلام خداست و حضرت محمد صلی الله علیه و آله فرستاده اوست. آن گاه به فرستادگان قریش گفت: بروید، من هرگز اینان را به شما تحویل نخواهم داد. آنان رسوا شدند و دست خالى برگشتند. جعفر و مسلمانان مهاجر، سال‌ها در حبشه در کمال آزادى و عزت ماندند و با درایت و هدایت شایسته جعفر، توانستند دین و عزت خود را حفظ کنند و از گزند کفار در امان باشند.[۱۴]
بازگشت مهاجران
چند سال از هجرت گروهى از مسلمانان به حبشه گذشته بود. با افزایش دشمنى‌هاى قریش با مسلمانان و تصمیم آنان براى کشتن پیامبر خدا صلی الله علیه و آله، آن حضرت تصمیم گرفت به مدینه مهاجرت کند. پیشتر با گروهى از مردم مدینه (یثرب) که به اسلام گرویده بودند، در ایام حج دیدار کرد و با آنان پیمان دفاعى بست و قرار گذاشتند که در صورت فراهم شدن زمینه، به مدینه برود.
پیامبر و مسلمانان به مدینه هجرت کردند و آن حضرت در آن شهر، حکومتى اسلامی تشکیل داد. مشرکان بارها به مدینه لشکرکشى کردند، ولى شکست خوردند. قدرت اسلام روز به روز بیشتر می‌‌شد و مردم بیشترى به اسلام می‌‌گرویدند. یکى از نبردهاى سرنوشت ساز و پیروزمند مسلمانان، فتح قلعه‌هاى یهودیان در خیبر بود. آن حادثه در سال ششم هجرى اتفاق افتاد. در همان روزها مسلمانان مهاجر از حبشه برگشتند و به مدینه وارد شدند. رسول خدا صلی الله علیه و آله شاهد دو پیروزى مهم بود؛ یکى، غلبه بر یهودیان پیمان شکن و کینه‌توز خیبر و دیگرى، بازگشت مهاجران به آغوش مسلمانان.
این بود که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله به استقبال مهاجران آمد و جعفر را در آغوش گرفت و خوشحال شد و فرمود: به خدا قسم، نمی‌‌دانم به کدام یک بیشتر خوشحال باشم؛ به فتحِ خیبر یا آمدن جعفر؟ آن گاه رسول خدا او را در یکى از خانه‌هاى اطراف مسجد مدینه منزل داد و کار جعفر بن ابى طالب را در سرپرستى شایسته مسلمانان در طول مدت هجرت چند ساله، ستایش کرد و از غنایم خیبر به او هم سهمی داد.[۱۵]
این ها همه جلوه‌هایى از ایمان ژرف، صبر و مقاومت در راه عقیده، دفاع جانانه و محکم از اعتقادات دینى، درایت و هوشمندى در مدیریت مهاجران و شجاعت او در صحنه‌هاى مختلف بود که براى هر مسلمانى می‌‌تواند الگوى شایسته‌اى باشد.
فرمانده سپاه
جعفر بن ابى طالب پس از بازگشت از حبشه، در کنار آن حضرت و در جمع یاران رسول خدا صلی الله علیه و آله آماده هر گونه فداکارى در راه اسلام بود. یکى دو سال گذشت. نمایندگانى را که پیامبر براى دعوت و تبلیغ اسلام به منطقه «موته» در شمال حجاز و در مرز شام فرستاده بود، در دو نوبت مورد هجوم مخالفان قرار گرفتند و با وضعى فجیع به شهادت رسیدند. یکى از آنان که جان سالم به در برده بود، خود را به مدینه رساند و اخبار را به پیامبر گزارش داد. رسول خدا صلی الله علیه و آله آماده باش داد و هزاران نفر براى جهاد آماده شدند. جنگ موته در سال هشتم هجرى رخ داد.
پیامبر صلی الله علیه و آله در این اعزام، جعفر بن ابى طالب را فرمانده اول تعیین کرد و از همه خواست که تحت فرمان او باشند و از وى اطاعت کنند و اگر شهید شد، «زید بن حارثه» فرمانده باشد، و اگر او هم شهید شد، «عبدالله بن رواحه». مسلمانان مجاهد، تحت فرمان جعفر به منطقه نبرد اعزام شدند. نبرد سختى میان مسلمانان و دشمنان پیش آمد؛ نبردى که تجلى‌گاه ایمان و اخلاص و شجاعت مردان الهى بود. جعفر بن ابى طالب، هم فرماندهى می‌‌کرد و هم می‌‌جنگید. از جمله رجزها و شعارهاى رزمی او در نبرد این بود: «خوشحالم که بهشت موعود و پرنعمت و پاکیزه برایم نزدیک شده و عذاب مردم روم هم نزدیک گشته است؛ مردمی کافر و فرومایه. مصمم هستم که در نبرد با آنان، ضربت‌هاى خود را بر آن‌ها فرود آورم».[۱۶]
صحنه حماسه و نبرد، گرم بود و جعفر سخت مبارزه می‌‌کرد. سرانجام چون خود را در آستانه شهادت دید، از اسب پیاده شد و با تیغ بُرّان پیاده به جنگ با سپاه دشمن پرداخت و همه تلاش وى آن بود که پرچم را افراشته بدارد و انسجام نیروهاى خود را حفظ کند.
رزمنده سرافراز
جعفر در میدان نبرد آن قدر جنگید تا دست راست او قطع شد. پرچم را به دست چپ گرفت و نبرد را ادامه داد تا آن که دست چپش هم از پیکر افتاد. اما او از تاب و تب نیفتاد و همچنان تا واپسین لحظه مقاومت کرد، در حالى که پرچم را به سینه فشرده بود تا نیفتد. این صحنه و فداکردن دو دست در راه جهاد، یک بار هم در کربلا در مورد علم‌دار جبهه حسینى، حضرت قمر بنى‌هاشم تکرار شد و این دو قهرمان، اسوه ایثار رزمندگان اسلام و جانبازان راه حق شدند.
چون اقتدا به جعفر طیار کرده‌ایم پرواز ماست با پرِ جان در فضاى دوست
در پیروى ز خط علم دار کربلاست دستى که داده‌ایم به راه رضاى دوست
دین خدا عزیزتر است از وجود ما این دست و پا و چشم و سر و جان فداى دوست.[۱۷]
جعفر طیار، شهید موته
جعفر بن ابى طالب، با تقدیم کردن دو دست خویش در جبهه نبرد، سرانجام با پیکرى خونین و با بیش از هفتاد زخم به شهادت رسید. خداوند به جاى آن دو دستِ قطع شده، دو بال به او عطا کرد که با آن‌ها در بهشت پرواز می‌‌کند و از این رو به او جعفر طیار می‌‌گویند. این سخنى است از رسول خدا صلی الله علیه و آله درباره این شهید والاقدر.
نبرد موته پایان یافت. هر سه فرمانده که پیامبر تعیین کرده بود، به شهادت رسیدند و فرمانده بعدى به نحوى شایسته سپاه اسلام را از مهلکه نجات داد. رسول خدا صلی الله علیه و آله پیشتر از شهادت جعفر آگاه شده بود. نزد «اسماء بنت عمیس»، همسر جعفر رفت و فرمود: «فرزندان جعفر کجایند؟ وى آنان را نزد پیامبر آورد. رسول خدا صلی الله علیه و آله آن‌ها را به سینه چسبانید و بویید و نوازش کرد، آن گاه چشمان حضرت پر از اشک شد و گریست. اسماء پرسید: آیا از جعفر خبرى دارید؟ فرمود: آرى، او به شهادت رسید. صداى گریه از همسر جعفر و زنان هاشمی برخاست. پیامبر صلی الله علیه و آله فرزندان جعفر را نوازش کرد و دلدارى داد، به زنان هم فرمود که صبور باشند. آن گاه به همسر آن شهید بزرگوار فرمود: اى اسماء! آیا می‌‌خواهى مژده‌اى به تو بدهم؟ گفت: آرى. فرمود: خداوند به جاى آن دو دستى که از جعفر قطع شد، دو بال به او عطا کرد که با آن‌ها در بهشت پرواز می‌‌کند. پس از آن، پیامبر صلی الله علیه و آله به مسجد رفت و بر فراز منبر، خبر شهادت جعفر و دو بال بهشتى او را به مردم رساند. سپس به خانه شهید رفت و کنار فرزندان او بر سر سفره نشست.[۱۸]
جعفر طیار، هنگام شهادت 41 سال داشت. جعفر و زید بن حارثه و عبدالله بن رواحه، هر سه در یک قبر به خاک سپرده شدند و حماسه جاوید آنان، درسى براى همه پروردگانِ دامن قرآن و اسلام شد تا در پاسدارى از عقیده حق و مبارزه با باطل، تا سر حد شهادت پیش روند و جان خود را با خداوند معامله کنند تا به بهشت ابدى نایل آیند.
پانویس
- ↑ خلیفه بن خیاط، 1967، ص4؛ ابن‌حبیب، ص457.
- ↑ ابوالفرج اصفهانی، ص 3؛ ابن‌اثیر، ج1، ص342.
- ↑ 570 میلادی
- ↑ بهادلی، ص235.
- ↑ ابن‌هشام، ج1، ص263؛ طبری، ج2، ص313.
- ↑ رجوع کنید به ابوالفرج اصفهانی، ص8؛ ابن‌اثیر، ج1، ص341؛ یك روز یا كمتر پس از برادرش علی علیه‌السلام رجوع کنید به امین، ج 4، ص 119.
- ↑ ابن‌عساكر، ج72، ص125ـ126؛ ابن‌اثیر، همانجا؛ مدنی، ص 69.
- ↑ رجوع کنید به ابن‌عساكر، ج72، ص125؛ ابن‌حجر عسقلانی، ج1، ص237.
- ↑ ابن‌سعد، همانجا.
- ↑ همان، ج 22، ص 272.
- ↑ سفینة البحار، ج 1، ص 158.
- ↑ بحارالانوار، ج 22، ص 276.
- ↑ اعیان الشیعه، ج 4، ص 120.
- ↑ همان، ص 123، با تلخیص.
- ↑ اسدالغابه، ج 1، ص 287؛ اعیان الشیعه، ج 4، ص 120.
- ↑ سیره ابن هشام، ج 2، ص 378؛ اعیان الشیعه، ج 4، ص 124.
- ↑ جواد محدثى، برگ و بار، ص 179.
- ↑ اعیان الشیعه، ج 4، ص 124.
منابع
- جواد محدثى، معارف اسلامی، تیر و مرداد و شهریور 1386، شماره 68.
- جعفر بن ابی طالب، ستار عودی، دانشنامه جهان اسلام، ج10.
