مسجد

یکی ار مکان‌های مقدس اسلامی، مسجد است.

معنای لغوی مسجد

مسجد، به معنای محل سجده، برگرفته از سجود به معنای به خاک افتادن و خضوع و کرنش کردن است.

معنای اصطلاحی مسجد

در اصطلاح، مسجد به محلی اطلاق می‌شود که جایگاه عبادت و خضوع در برابر حق تعالی است. کاربرد واژه مسجد یکی در مورد، چهاردیواری خاصی است که برای عبادت ساخته می‌شود و دیگر این‌که بر اساس روایت رسول خدا(صلی الله علیه وآله)مسجد بر سراسر زمین اطلاق می گردد. چرا که همه سطح کره خاکی می‌تواند سجده‌گاه انسان مسلمان باشد. این دومین کاربرد که اطلاق عام مسجد است، از اختصاصات امت اسلامی است.

محل سجده در ادیان

سایر ادیان، تنها در اماکن خاصی در برابر خداوند سجده می‌کنند و نماز می‌خوانند؛ اما در اسلام همه زمین پاک بوده و سجده‌گاه و مسجد است. رسول خدا(صلی الله علیه وآله)پس از بیان فضیلت مسجد الحرام و مسجد الاقصی برای ابوذر، به وی فرمودند: «حَیْثُما أَدْرکتک الصّلاة فصلِّ وَالأرض لَکَ مَسْجد؛ هر کجا وقت نمازت رسید، همانجا نماز بخوان که زمین برای تو مسجد است.»

واژه مسجد در قرآن

واژه مسجد در ۲۸ جای قرآن به کار رفته و در بیشتر موارد، اشاره به مسجد الحرام است. مسجدالحرام همان محیط اطراف خانه کعبه می‌باشد که سجده‌گاه بوده است.

نقش مسجد در جامعه اسلامی

مهمترین نقش مسجد، مرکزیت بخشی به عبادت مسلمانان در زمینی پاک و مطهّر و تعریف شده برای خداوند است. محیطی که انسان ناپاک نباید وارد آن شود و فضا و زمینش بایستی از هر گونه پلیدی مصون باشد. مسجد، علاوه بر مرکزیت عبادی، مرکز جماعت نیز هست. این جماعت، هم برای عبادت است و هم برای یک‌پارچگی امّت و تمسّک جمعی آنان به حبل‌الله.

اقسام مساجد

به طور کلی چهار نوع مسجد برای یک مسلمان قابل تصور است: ۱. مسجد محله. ۲. مسجد مرکزی در شهر برای نمازگزاران شهر با عنوان مسجد جامع. ۳. مصلاّیی برای مراسم نماز عید برای تمامی مردم یک منطقه. ۴. مسجد الحرام برای حضور همه مسلمانان.

جایگاه مسجد در صدر اسلام

مسجد در عصر آغازین اسلام، افزون بر عبادت، مرکزی برای اداره حکومت نیز بود. پس از آن، به عنوان مدرسه نیز مورد استفاده قرار گرفت. بعدها وقتی دارالحکومه و مدرسه ساختند، مسجد به عبادت اختصاص داده شد؛ گرچه گه‌گاه از آن به عنوان مدرسه نیز استفاده می‌شده است. در واقع، مسجد تکیه‌گاه تمامی مسلمانان در اتکال به خدای واحد قهّار و سمبل قداست، پاکی، تقوا و وحدت جامعه اسلامی است.

نخستین مسجد روی زمین

نخستین خانه‌ای که برای مردم ساخته شد تا در آن به عبادت خدا بپردازند، بیت ‌الله الحرام است. بنابراین، باید مسجدالحرام و کعبه را قدیمی‌ترین محل عبادت دانست. قرآن علاوه بر مسجدالحرام از مسجدالأقصی نیز یاد کرده است. این‌ها مساجدی است که پیش از اسلام نیز وجود داشت. به‌علاوه، اهل کتاب نیز مراکز عبادت خاص خود را داشته‌اند.

نخستین مساجد در اسلام

در واقع، نخستین مسجدی که در اسلام بر پایه تقوا ساخته شد، مسجد قبا بود که در سال نخست هجری، بلافاصله پس از هجرت رسول خدا(صلی الله علیه وآله) به یثرب و وارد شدن ایشان به محله قبا ساخته شد. و گفتنی است نخستین کسی که مسجد ساخت، عمار یاسر بود که در تأسیس مسجد قبا نقش اول را داشت. پس از آن، مسجد النبی در یثرب یا مدینة النبی(صلی الله علیه وآله) ساخته شد.

علاقه به ساخت مساجد در صدر اسلام

به دنبال آن، هریک از طوایف عرب در ناحیه خود مسجدی ساختند. آنان از رسول خدا(صلی الله علیه وآله) می‌خواستند تا در نقطه‌ای که برای مسجد انتخاب کرده بودند، نماز بگزارد. سپس محل نماز رسول خدا(صلی الله علیه وآله) را به عنوان مسجد محله خود بنا می‌کردند. حتی اگر در آغاز قصد ساختن مسجد نداشتند، محل نماز رسول خدا(صلی الله علیه وآله) را به عنوان مسجد و نماز خانه انتخاب می کردند. ابن شَبّه فهرستی از مساجدی که رسول خدا(صلی الله علیه وآله) در آنها نماز خوانده به دست داده است.

منبع

رسول جعفریان ،آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۱۹۹.