شرح صدر: تفاوت بین نسخهها
(←آثار شرح صدر) |
|||
| (۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشده) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
{{منبع الکترونیکی معتبر|ماخذ=پایگاه}} | {{منبع الکترونیکی معتبر|ماخذ=پایگاه}} | ||
| − | + | "شرح" در لغت به معنای بسط و گسترش دادن<ref>مفردات، راغب اصفهانی، مادة «شرح» و ماده «صدر»</ref> و "صدر" به معنای سینه می باشد و مقصود از "شرح صدر" گشادگی سینه [روح] با [[نور]]، آرامش و رحمت الهی است. شرح صدر معنایی کنایی دارد و بیشتر به نوعی تحمل و مدارای بالا و قوی در مسئولیت های سنگین و دشوار بکار میرود. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | "شرح" در لغت به | ||
| − | |||
==شرح صدر در قرآن== | ==شرح صدر در قرآن== | ||
| − | + | [[خدای متعال|خدای متعال]] از "شرح صدر" در [[قرآن]] به عنوان موهبت عظیم به [[پیامبر اسلام|پیامبر]] خود، یادآوری میکند: {{متن قرآن|«{{آیه|94|1}}»}}<ref>[[آیه 1 سوره شرح|سوره انشراح، آیه ۱.]]</ref>؛ آیا سینه تو را وسیع و گشاده نساختیم؟! | |
| − | مراد از "شرح صدر" [[رسول خدا]] صلی الله علیه و آله | + | مراد از "شرح صدر" [[رسول خدا]] صلی الله علیه و آله گستردگی و وسعت نظر وی است به طوری که ظرفیت تلقی [[وحی]] و نیز نیروی تبلیغ آن و تحمل ناملایماتی را که در این راه میبیند، داشته باشد و به عبارتی دیگر [[نفس]] شریف آن بزرگوار را طوری نیرومند کند که نهایت درجه استعداد را برای قبول افاضات الهی پیدا کند.<ref>طباطبایی، محمدحسین؛ المیزان، ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی، انتشارات اسلامی جامعه مدرسین ۱۳۷۴، ج ۷، ص ۴۷۱.</ref> |
| − | حضرت | + | [[حضرت موسی علیه السلام|حضرت موسی]] علیه السلام در وادی مقدس "شرح صدر" را از خدای سبحان درخواست میکند و دعایش به اجابت میرسد؛ {{متن قرآن|«{{آیه|20|25}}»}}<ref>[[آیه 25 سوره طه|سوره طاها، آیه ۲۵.]]</ref>؛ موسی گفت: پروردگارا! سینهام را گشاده کن. |
| − | این جمله، استعاره به | + | این جمله، استعاره به کنایه است، چون "شرح" به معنای گشاده کردن و بازکردن است، گویا سینه انسان را که قلب در آن جای دارد ظرفی فرض کرده که آنچه از طریق مشاهده و ادراک در آن وارد میشود، جای میگیرد و در آن انباشته میشود.<ref> همان، ج ۲۰، ص ۵۴۰.</ref> |
| − | = | + | {{متن قرآن|«فَمَنْ يُرِدِ اللَّهُ أَنْ يَهْدِيَهُ يَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَامِ وَمَنْ يُرِدْ أَنْ يُضِلَّهُ يَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَيِّقًا حَرَجًا كَأَنَّمَا يَصَّعَّدُ فِي السَّمَاءِ ...»}}<ref name=":۰۰۰۰">[[آیه 125 سوره انعام|سوره انعام، آیه ۱۲۵.]]</ref>؛ آن کس را که خدا بخواهد هدایت کند، سینهاش را برای (پذیرش) اسلام گشاده میسازد و آن کس را که (بخاطر اعمال خلافش) بخواهد گمراه سازد، سینهاش را آنچنان تنگ میکند که گویا میخواهد به آسمان بالا رود... . |
| − | + | کسی که خداوند سینهاش را برای قبول [[اسلام]] - که همان [[تسلیم|تسلیم]] بودن است - گشاده کرده باشد، در حقیقت سینهاش را برای تسلیم در برابر اعتقادات صحیح و [[عمل صالح]] وسعت داده به طوری که هیچ مطلب [[حق]] و صحیحی به او پیشنهاد نمیشود مگر آن که آن را میپذیرد و این نیست مگر بخاطر این که چشم بصیرتش، نوری دارد که همیشه به اعتقاد و عمل صحیح میتابد. | |
| − | {{متن قرآن| | + | صاحب [[مجمع البیان (کتاب)|مجمع البیان]] مینویسد، در [[حدیث صحیح|روایت صحیح]] وارد شده است که وقتی آیه؛ {{متن قرآن|«فَمَنْ يُرِدِ اللَّهُ أَنْ يَهْدِيَهُ يَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَامِ ...»}}<ref>همان.</ref> نازل شد، از [[پیامبر اسلام|پیامبر اکرم]] پرسیدند: منظور از شرح صدر چیست؟ فرمود: {{متن حدیث|«نورٌ یقْذِفَهُ اللهُ فی قَلبِ مَنْ یشاء فَینشَرِحُ له صَدرَهُ و ینفَضح»}}<ref>التحریر والتقریر، ابن عاشور، ج ۷، ص ۴۵، البرهان فی تفسیر القرآن، سید هاشم بحرانی، تهران، ۱۴۱۶ ق، مقدمه ص ۹.</ref>؛ «نوری است که خدا در دل [[مومن|مؤمن]] میافکند و سینهاش را بوسیله آن گشایش و روشنی میبخشد». |
| − | + | پرسیدند: آیا این نور نشانهای دارد؟ فرمود: {{متن حدیث|«نَعَمْ، الإنابَةُ إلی دارِ الخُلُودِ والتّجافی عَنْ دارِالغُرُور والإستعدادِ لِلْمَوتِ قَبْلَ نُزُولِ الموت»}}<ref>طبرسی، مجمع البیان، انتشارات ناصرخسرو، تهران، ۱۳۷۲، ج ۴، ص ۵۶۱.</ref>؛ آری، (نشانه آن) توجه بسرای جاویدان و دامن برچیدن از زرق و برق دنیا و آماده شدن برای [[مرگ]] است پیش از آن که فرارسد. | |
| − | + | ==آثار شرح صدر == | |
| + | برخی آثار و نتایج شرح صدر که در [[قرآن]] ذکر شده عبارتند از:<ref>فرهنگ قرآن، اکبر هاشمی رفسنجانی و محققان مرکز فرهنگ قرآن و معارف قرآن بوستان کتاب، قم، ج ۱۶، ص ۶۴۰.</ref> | ||
| − | + | '''الف) آسانی امور:''' | |
| − | + | شرح صدر رهبران الهی، مایه آسانی امور سخت و تکالیف بر آنان: {{متن قرآن|«{{آیه|20|24}} 💠<ref>[[آیه 24 سوره طه|سوره طاها، آیه ۲۴.]]</ref> {{آیه|20|25}} <ref>[[آیه 25 سوره طه|همان، آیه ۲۵.]]</ref>»}}؛ اینک به سوی [[فرعون]] برو، که او طغیان کرده است ([[حضرت موسی علیه السلام|موسی]] گفت:) پروردگارا: سینهام را گشاده کن. | |
| − | + | در حدیثی از [[امام علی علیه السلام|امیرمؤمنان علی]] علیه السلام میخوانیم: {{متن حدیث|«آلَةُ الرِیاسَةِ سعةُ الصدر»}}<ref>[https://ahlolbait.com/content/17781/%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%85%D9%87-%D9%88-%D8%B4%D8%B1%D8%AD-%D8%AD%DA%A9%D9%85%D8%AA-176-%D9%86%D9%87%D8%AC-%D8%A7%D9%84%D8%A8%D9%84%D8%A7%D8%BA%D9%87-%D8%B3%D8%B9%D9%87-%D8%B5%D8%AF%D8%B1%D8%8C-%D9%84%D8%A7%D8%B2%D9%85%DB%80-%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%AA نهج البلاغه؛ حکمة ۱۷۶.]</ref>؛ وسیله رهبری و ریاست، سینه گشاده است». | |
| − | + | '''ب) تسلیم خدا:''' | |
| − | = | + | [[تسلیم|تسلیم]] در برابر خدا، نتیجه شرح صدر و باز بودن سینه است: {{متن قرآن|«فَمَنْ يُرِدِ اللَّهُ أَنْ يَهْدِيَهُ يَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَامِ ...»}}<ref name=":۰۰۰۰" />؛ آن کس را که خدا بخواهد هدایت کند، سینهاش را برای اسلام گشاده میسازد. |
| − | + | اسلام در این [[آیه|آیه]] به معنای لغوی «تسلیم»<ref>ترجمه المیزان، ج ۷، ص ۳۴۲، همان.</ref> است. | |
| − | + | '''ج) قبولی اسلام:''' | |
| − | + | برخورداری از شرح صدر، زمینه پذیرش [[اسلام]]: {{متن قرآن|«أَفَمَنْ شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَامِ فَهُوَ عَلَىٰ نُورٍ مِنْ رَبِّهِ ...»}}<ref>[[آیه 22 سوره زمر|سوره زمر، آیه ۲۲.]]</ref>؛ آیا کسی که خدا سینهاش را برای اسلام گشوده است و بر فراز مرکبی از نور الهی قرار گرفته (همچون کوردلان گمراه است؟!)... . | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
| − | <references/> | + | <references /> |
| − | |||
==منابع== | ==منابع== | ||
| − | کاظم احمدزاده، شرح صدر، [http://www.pajoohe.ir | + | * کاظم احمدزاده، شرح صدر، [http://www.pajoohe.ir دانشنامه پژوهه]، تاریخ بازیابی: ۱ خرداد ۱۳۹۱. |
[[رده:اخلاق فردی]] | [[رده:اخلاق فردی]] | ||
[[رده:صفات پسندیده]] | [[رده:صفات پسندیده]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۳۱ مهٔ ۲۰۲۵، ساعت ۱۶:۱۷
این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.
(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)
"شرح" در لغت به معنای بسط و گسترش دادن[۱] و "صدر" به معنای سینه می باشد و مقصود از "شرح صدر" گشادگی سینه [روح] با نور، آرامش و رحمت الهی است. شرح صدر معنایی کنایی دارد و بیشتر به نوعی تحمل و مدارای بالا و قوی در مسئولیت های سنگین و دشوار بکار میرود.
شرح صدر در قرآن
خدای متعال از "شرح صدر" در قرآن به عنوان موهبت عظیم به پیامبر خود، یادآوری میکند: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ أَلَمْ نَشْرَحْ لَكَ صَدْرَكَ»[۲]؛ آیا سینه تو را وسیع و گشاده نساختیم؟!
مراد از "شرح صدر" رسول خدا صلی الله علیه و آله گستردگی و وسعت نظر وی است به طوری که ظرفیت تلقی وحی و نیز نیروی تبلیغ آن و تحمل ناملایماتی را که در این راه میبیند، داشته باشد و به عبارتی دیگر نفس شریف آن بزرگوار را طوری نیرومند کند که نهایت درجه استعداد را برای قبول افاضات الهی پیدا کند.[۳]
حضرت موسی علیه السلام در وادی مقدس "شرح صدر" را از خدای سبحان درخواست میکند و دعایش به اجابت میرسد؛ «قَالَ رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي»[۴]؛ موسی گفت: پروردگارا! سینهام را گشاده کن.
این جمله، استعاره به کنایه است، چون "شرح" به معنای گشاده کردن و بازکردن است، گویا سینه انسان را که قلب در آن جای دارد ظرفی فرض کرده که آنچه از طریق مشاهده و ادراک در آن وارد میشود، جای میگیرد و در آن انباشته میشود.[۵]
«فَمَنْ يُرِدِ اللَّهُ أَنْ يَهْدِيَهُ يَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَامِ وَمَنْ يُرِدْ أَنْ يُضِلَّهُ يَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَيِّقًا حَرَجًا كَأَنَّمَا يَصَّعَّدُ فِي السَّمَاءِ ...»[۶]؛ آن کس را که خدا بخواهد هدایت کند، سینهاش را برای (پذیرش) اسلام گشاده میسازد و آن کس را که (بخاطر اعمال خلافش) بخواهد گمراه سازد، سینهاش را آنچنان تنگ میکند که گویا میخواهد به آسمان بالا رود... .
کسی که خداوند سینهاش را برای قبول اسلام - که همان تسلیم بودن است - گشاده کرده باشد، در حقیقت سینهاش را برای تسلیم در برابر اعتقادات صحیح و عمل صالح وسعت داده به طوری که هیچ مطلب حق و صحیحی به او پیشنهاد نمیشود مگر آن که آن را میپذیرد و این نیست مگر بخاطر این که چشم بصیرتش، نوری دارد که همیشه به اعتقاد و عمل صحیح میتابد.
صاحب مجمع البیان مینویسد، در روایت صحیح وارد شده است که وقتی آیه؛ «فَمَنْ يُرِدِ اللَّهُ أَنْ يَهْدِيَهُ يَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَامِ ...»[۷] نازل شد، از پیامبر اکرم پرسیدند: منظور از شرح صدر چیست؟ فرمود: «نورٌ یقْذِفَهُ اللهُ فی قَلبِ مَنْ یشاء فَینشَرِحُ له صَدرَهُ و ینفَضح»[۸]؛ «نوری است که خدا در دل مؤمن میافکند و سینهاش را بوسیله آن گشایش و روشنی میبخشد».
پرسیدند: آیا این نور نشانهای دارد؟ فرمود: «نَعَمْ، الإنابَةُ إلی دارِ الخُلُودِ والتّجافی عَنْ دارِالغُرُور والإستعدادِ لِلْمَوتِ قَبْلَ نُزُولِ الموت»[۹]؛ آری، (نشانه آن) توجه بسرای جاویدان و دامن برچیدن از زرق و برق دنیا و آماده شدن برای مرگ است پیش از آن که فرارسد.
آثار شرح صدر
برخی آثار و نتایج شرح صدر که در قرآن ذکر شده عبارتند از:[۱۰]
الف) آسانی امور:
شرح صدر رهبران الهی، مایه آسانی امور سخت و تکالیف بر آنان: «اذْهَبْ إِلَىٰ فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغَىٰ 💠[۱۱] قَالَ رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي [۱۲]»؛ اینک به سوی فرعون برو، که او طغیان کرده است (موسی گفت:) پروردگارا: سینهام را گشاده کن.
در حدیثی از امیرمؤمنان علی علیه السلام میخوانیم: «آلَةُ الرِیاسَةِ سعةُ الصدر»[۱۳]؛ وسیله رهبری و ریاست، سینه گشاده است».
ب) تسلیم خدا:
تسلیم در برابر خدا، نتیجه شرح صدر و باز بودن سینه است: «فَمَنْ يُرِدِ اللَّهُ أَنْ يَهْدِيَهُ يَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَامِ ...»[۶]؛ آن کس را که خدا بخواهد هدایت کند، سینهاش را برای اسلام گشاده میسازد.
اسلام در این آیه به معنای لغوی «تسلیم»[۱۴] است.
ج) قبولی اسلام:
برخورداری از شرح صدر، زمینه پذیرش اسلام: «أَفَمَنْ شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَامِ فَهُوَ عَلَىٰ نُورٍ مِنْ رَبِّهِ ...»[۱۵]؛ آیا کسی که خدا سینهاش را برای اسلام گشوده است و بر فراز مرکبی از نور الهی قرار گرفته (همچون کوردلان گمراه است؟!)... .
پانویس
- ↑ مفردات، راغب اصفهانی، مادة «شرح» و ماده «صدر»
- ↑ سوره انشراح، آیه ۱.
- ↑ طباطبایی، محمدحسین؛ المیزان، ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی، انتشارات اسلامی جامعه مدرسین ۱۳۷۴، ج ۷، ص ۴۷۱.
- ↑ سوره طاها، آیه ۲۵.
- ↑ همان، ج ۲۰، ص ۵۴۰.
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ سوره انعام، آیه ۱۲۵.
- ↑ همان.
- ↑ التحریر والتقریر، ابن عاشور، ج ۷، ص ۴۵، البرهان فی تفسیر القرآن، سید هاشم بحرانی، تهران، ۱۴۱۶ ق، مقدمه ص ۹.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، انتشارات ناصرخسرو، تهران، ۱۳۷۲، ج ۴، ص ۵۶۱.
- ↑ فرهنگ قرآن، اکبر هاشمی رفسنجانی و محققان مرکز فرهنگ قرآن و معارف قرآن بوستان کتاب، قم، ج ۱۶، ص ۶۴۰.
- ↑ سوره طاها، آیه ۲۴.
- ↑ همان، آیه ۲۵.
- ↑ نهج البلاغه؛ حکمة ۱۷۶.
- ↑ ترجمه المیزان، ج ۷، ص ۳۴۲، همان.
- ↑ سوره زمر، آیه ۲۲.
منابع
- کاظم احمدزاده، شرح صدر، دانشنامه پژوهه، تاریخ بازیابی: ۱ خرداد ۱۳۹۱.
