نضد القواعد الفقهیة علی مذهب الامامیة (کتاب)

نویسنده	فاضل مقداد
موضوع	قواعد فقهی
زبان	عربی
تعداد جلد	۱
تحقیق	سید عبداللطیف كوه‌كمرى
نضد القواعد الفقهية على مذهب الامامية

«نضد القواعد الفقهیة علی مذهب الإمامیة» تألیف فاضل مقداد (متوفای ۸۲۶ ق) در موضوع قواعد فقهی است. وی كتاب استادش شهید اول یعنی «القواعد و الفوائد» را با ترتیب و نظم خاصى تجديد نگارش کرده است.

مؤلف کتاب

«مقداد بن عبداللّه سيورى حلّى» معروف به «فاضل مقداد» (متوفای ۸۲۶ ق)، فقیه، متکلّم و مفسّر نامدار شیعه در قرن نهم هجرى و از شاگردان شهید اول و فخرالمحققین حلی است.

وی جامع علوم عقلی و نقلی بود و در رشته‌های مختلف علوم اسلامی، مثل: کلام، فقه، تفسیر، اصول، حدیث متبحر بود و ادبیات تألیفاتی ارزشمند از خود به یادگار گذاشته که مشهورترین آنها عبارتند از: کنز العرفان فی فقه القرآن، نضد القواعد الفقهية، الانوار الجلالیه فی شرح الفصول النصیریه، تجوید البراعه فی شرح تجرید البلاغه، تفسیر مغمضات القرآن، التنقیح الرائع من المختصر الشرائع، جامع الفوائد فی تلخیص القواعد، اللوامع الالهیه فی المباحث الکلامیه.

معرفی کتاب

فاضل مقداد، كتاب «القواعد و الفوائد» استادش شهید اول را با ترتیب و نظمى خاص نوشته است.

این کتاب در تنقيح، ترتيب، تنظيم و تجديد نگارش كتاب «القواعد و الفوائد» نگارش يافته؛ بى‌آنكه مؤلف، چيزى بر اصل كتاب بيفزايد، مگر در مسئله قسمت كه آن را در آخر كتاب آورده است.

نویسنده، نخست كتاب شهيد اول را با حذف زوايد و مكررات، پيراسته كرده و نامش را «جامع الفوائد فى تلخيص القواعد» گذاشته است و بعد از آن، كتاب را به ترتيب فروع فقهى، مرتب كرده و نام حاضر را بر آن نهاده است.

محتواى كتاب

كتاب «نضد القواعد الفقهية»، مشتمل بر مقدمه محقق، يك مدخل، يك مقدمه و دو قطب، به شرح زیر است:

• الف. مقدمه: در بیان امور كلى قواعد فقهی است؛ مؤلف در مقدمه، پس از تعريف اصطلاحى و موضوعى فقه و آنچه كه متعلق به آن است، به اثبات واجب بودن افعال بر طبق مصالح عباد پرداخته و اقسام خطابات شرعيه را توضيح داده است.

• ب. قطب اول: در قواعد عام و قواعد اصولى و مبادى كل احكام؛ که در بر دارنده پنج مطلب است:

1. تفصيل اقسام حكم؛ اين مطلب، داراى دو فصل است: الف) درباره اقتضاء، که مشتمل بر اين مباحث است: واجب؛ خطاب شارع، گاهى به جزيى تعلق مى‌گيرد و گاهى به كلى؛ امر تخييرى، به قدر مشترك بين واجبات تعلق مى‌گيرد؛ واجب، به فورى و غير فورى تقسيم مى‌شود؛ سنت، گاهى مترادف با مستحب استعمال مى‌شود و... . ب) درباره اقسام وضع، که شامل اين مباحث می شود: سبب، يا معنوى است يا وقتى؛ علت، بايد با حكمى كه مترتب بر آن شده، مناسبت داشته باشد؛ سبب، گاهى قولى است، مانند عقود و... و گاهى فعلى، مانند صيد، حيازت و...؛ سبب و مسبب، به اعتبار زمان مقارنت و عدم آن، تقسيمات گوناگونى دارند؛ سبب و مسبب، گاهى متحد و گاهى متعددند و در صورت تعدد، گاهى با يكديگر تداخل مى‌كنند؛ تعريف و اقسام شرط؛ تعريف و اقسام مانع و... .
2. مقاصد و وسايل؛ اين مطلب شامل اين مباحث است: متعلقات احكام، عبارتند از مقاصد بالذات كه فى نفسها، متضمن مصالح و مفاسدند و وسايل، كه طريق به مصالح و مفاسد مى‌باشند؛ اقسام وسايل(اجماع بر منع آن وجود دارد مثل حفر چاه در مسير مردم، اجماع بر جواز آن است مثل كاشتن درخت انگور و اختلافى است مثل بيع انگور به خمار)؛ وسايل، به پنج بخش تقسيم مى‌شوند و... .
3. آنچه بر قواعد پنج‌گانه (قاعده يقين، قاعده نيت، قاعده سبب يسر بودن مشقت، قاعده نفى ضرر و قاعده معتبر بودن دو مرتبه تكرار در عادت حيض)، مترتب است.
4. پاره‌اى از قواعد اين باب، شامل: قاعده لفظ، يا دال بر كلى است يا دال بر كل، قاعده اصل، در لفظ، حمل آن بر حقيقت واحده است، قاعده لفظ صريح، در غير بابش به كار نمى‌رود مگر با قرينه، لفظ واحد، بر معناى حقيقى و مجازي اش باهم حمل نمى‌شود، قاعده داخل نبودن مجاز در منصوص و قاعده آمدن صفت گاهى براى تخصيص و گاهى براى توضيح.
5. قواعد و احكام متعدد و پراكنده، شامل اقسام مطلق و مقيد، تأويل در ظواهر است نه در نصوص، گاهى حكم، بر خلاف دليل ثابت مى‌شود، به خاطر معارضه با دليلى قوى‌تر و... .

• ج. قطب دوم: در قواعد عبادات و معاملات و سایر ابواب فقه مختلف، به ترتیب مشهور در كتب فقهى؛ برخى از مطالب آن عبارت است از: بررسى معناى عبادت به قول مطلق؛ وجوب دورى از ريا در عبادت؛ عبادات مشهوره؛ بعضى از احكام حيض؛ وجوب نماز در صورت دخول وقت؛ تعارض خاص و عام؛ معنی «الصوم لى و أنا أجزى به»؛ تقيه و توابع آن؛ اقسام حقوق؛ اقسام يمين؛ عدم جواز جمع بين عوض و معوض؛ احكام چيزى كه به‌صورت قهرى در ملك انسان وارد مى‌شود و... .

منابع

• نرم افزار جامع فقه اهل‌بیت علیهم‌السلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
• کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی، محمدرضا ضمیری.