امامزاده صالح اردبیل

آستان مقدس حضرت صالح ابن موسی الکاظم (امامزاده صالح)

حضرت صالح بن موسی بن موسی الکاظم بنابر قول مشهور و با استناد به کتب ریاض الانساب، کنزالانساب، ناسخ التواریخ، حیاه الامام موسی بن جعفر (ع) و بسیاری دیگر از کتاب‌های تاریخی فرزند امام هفتم حضرت امام موسی کاظم (ع) و برادر امام علی بن موسی الرضا (ع) محسوب می‌شود.

امامزاده صالح نام زیارتگاهی در شهرستان شمیرانات تجریش است. آن‌گونه که از کتیبه بالای سردر صحن برمی‌آید و بر اساس کتب بحرالانساب و کنز الانساب، از پسران امام موسی کاظم و برادران امام هشتم شیعیان علی پسر موسی (رضا)است. بنای امامزاده از سال ۱۳۵۱ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته و به شماره ۹۰۹ ثبت گردیده‌است. تعداد زائران این امامزاده در حدود ۳۰ هزار تن در روز برآورد شده‌است. نسب امامزاده صالح:  

در کتاب کنز الانساب درباره نسب امامزاده صالح آمده‌است: «امامزاده صالح فرزند امام موسی کاظم است؛ که به شهرری آمده و در تجریش ایشان را به قتل رسانده‌اند.» در زیارت‌نامه وی نیز بدین موضوع اشاره شده‌است. همچنین کتیبه قدیمی ای که در گذشته بر سردر ورودی رواق نصب بوده‌است، این نکته را مورد تأکید قرار می‌دهد.  

طبق اسناد موجود در کتب تاریخی علم انساب این امامزاده در اردبیل می‌زیسته ‌است که پس از شهادت سر مبارک ایشان از تن جدا و برای حاکم ری فرستاده می‌شود و شیعیان و دوستداران خاندان عصمت و طهارت سر مبارک این امامزاده را در روستایی نزدیک ری (میدان تجریش امروزی) به خاک سپرده و همینک این امامزاده دارای دو زیارتگاه می‌باشند.  

گفته شده‌است که فرزندان وی نیز به همراه او به ری آمده‌اند و بدین‌جهت برخی بقعه‌ها در تهران به ایشان منصوب است.    

تاریخچه بقعه:  

بنای بقعه اصلی شامل ساختمان چهارگوش بزرگ و مستحکمی با دیوارهای قطور است و فضای درونی آن تقریباً ۵٫۶ متر مربع مساحت دارد. وضع طاق ‌نماها و معماری ساختمان و پوشش آن از معماری بناهای سده هفتم و هشتم است. بنا به شواهد در امامزاده صالح کتیبه‌ای به سال ۷۰۰ ق وجود داشته که ظاهراً در تعمیرات و تغییر مدخل بنا از میان رفته‌است که بنا بر آن هم ‌زمان با پادشاهی غازان خان بوده‌است.در داخل حریم وسیع امامزاده صالح صندوقی چوبین وجود دارد که احتمالاً به دوران اواخر صفوی یا افشار تعلق دارد و ضریح ممتاز نقره‌ای آن که اضلاع شرقی و شمال شرقی و غربی آن دارای محفظه مشبک مزین به نقره و ضلع جنوبی آن مشبک چوبی است از وقفیات مرحوم آقای میرزا سعیدخان وزیر امور خارجه اواخر قاجار است. در توسعه اول در حدود ۱۲۰۰ ق مسجد، حسینیه و حمام در صحن شمالی و در زمین‌هایی که توسط شجاع السلطنه، پسر ششم فتح‌علی‌شاه وقف امامزاده شد ساخته شده‌است.  

ایوان ورودی و رواق در سمت شمال حرم واقع است و بالای حرم در رواق، لوح مستطیل خشتی کاشی‌کاری شده‌است که تاریخ ۱۲۱۰ هجری قمری را بر خود دارد و نام فتح ‌علی‌شاه بر آن حک شده‌است. هلاکو میرزا فرزند فتح‌ علی ‌شاه قاجار در سال ۱۲۱۰ ق، بانی بازسازی و آذین‌کاری آن بوده‌است. وی گنبد را با کاشی پوشاند و در ورودی را از غرب به شمال که حیاط موقوفه پدرش بود بازگرداند. کتیبه‌ای بدین مضمون در بالای ورودی حرم نصب شد که اکنون موجود نیست.  

با این حال، وجود درخت چنار کهنسالی که در محوطه آن کاشته شده است و سنگ قبرهای قدیمی نشانگر قدمت این آستانه، به قرن هفتم یا هشتم هجری قمری می باشد. این بقعه دارای صحن، ایوان، رواق، مسجد، ضریح مرقد و گنبد است. این آرامگاه را منسوب به صالح پسر امام موسی کاظم می‌دانند. صحن و حیاط این بقعه، گورستان عمومی بود و در بیست سال اخیر اثر گورها را از بین برده‌اند و فقط تعداد محدودی از سنگ قبرها از جمله سنگ قبر محمدولی خان تنکابنی (سپهسالار اعظم) را باقی گذاشته‌اند. گفته می‌شود که سر این امامزاده در این آرامگاه مدفون است و بدن وی نیز در آرامگاهی با نام مشابه (واقع در میدان عالی قاپو اردبیل) آرمیده است.

=

در میدان عالی‌قاپو، روبروی مسجد ملامؤمن شهر اردبیل و در جوار بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی واقع شده است.

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از اردبیل، نسب امامزاده صـالح(ع) به حضرت امام موسی کاظم(ع) و در بعضی کتب مانند کتاب «اختران تابناک» به حضرت امام حسن مجتبی(ع) می‌رسد.

مزار شریف ایشان از دوران‌های گذشته مورد توجه خاص و عام بوده و خاندان جلیل القدر صفویه نسبت به آن حضرت ارادت ویژه داشتند. بنا بر قول مشهور و با استناد به کتب  «ریاض الانساب»، «کنزالانساب»، «ناسخ التواریخ»، «حیاه الامام موسی بن جعفر(ع)» و بسیاری دیگرازکتب تاریخی فرزند بلا فصل امام هفتم شیعیان حضرت امام موسی الکاظم(ع) و برادر امام علی ابن موسی الرضا(ع) به شمار می‌رود.

این بزرگوار همانند جناب امامزاده سیدصدرالدین(ع)، در نیمه اول قرن سوم هجری به اردبیل تشریف آورده اند و بنا به نظر صاحب «بحرالانساب» یکی از سه اولاد بلافصل امام موسی کاظم(ع) می باشد که به این منطقه آمده اند.

امامزاده صالح(ع) از جمله سادات عالی رتبه و از امام زادگان صحیح النسبی است که بعد از شنیدن خبر و لیعهدی امام رضا(ع) و در اواخر قرن دوم از عراق به سمت ایران کوچ می کند و مقبره وی در محله ملا مؤمن به نام مقبره امامزاده صالح یا «اوغلان امامزاده ‌سى» شهرت داشته است.

یکی از برادران دیگر وی نیز به نام سید عبدالعزیز(ع) درمحله نیار به خاک سپرده شده است، این حضور فرزندان اهل بیت(ع)، سیمای شهر مذهبی اردبیل را جلا وعظمت خاصی بخشیده است.

تاریخ ولادت و وفات آن حضرت مشخص نیست.

طبق اسناد موجود در کتب تاریخی علم انساب این امامزاده در اردبیل می زیسته است که پس از شهادت سر مبارک ایشان از تن جدا و برای حاکم ری فرستاده می شود و شیعیان و دوستداران خاندان عصمت و طهارت سر مبارک این امامزاده عظیم الشان را در روستایی نزدیک ری( میدان تجریش امروزی) به خاک سپردند. از این رو در واقع این امام زاده دو مقبره  و دو زیارت گاه را دارا می باشد که یکی در تهران و دیگری در استان اردبیل قرار دارد.

به نقل از کتاب بحرالانساب تاریخچه ساخت بنای این امامزاده در دوره صفویه بوده است.مالکیت اثر با توجه به اینکه بنا یک مکان زیارتی (امامزاده) است، وقفی بوده و هم‌اکنون در اختیار اداره کل اوقاف و امور خیریه استان اردبیل است. این بنا شامل رواق – حرم و صحن است. تنها قسمت باقیمانده از بنای قدیمی یک ساختمان هشت ضلعی است که ضریح در آن قرار دارد.براساس اشعارى که روى کاشى‌هاى ایوان ورودى نوشته شده، بنا در زمان شاه‌عباس اول به سال ۱۱۳۰ هجرى ساخته شده است.

بنای امامزاده صالح شهر تهران در سال 1351 به ثبت آثار ملی رسیده و به عنوان یکی از جاذبه های تاریخی و دیدنی شناخته می شود.

بقعه امامزاده صالح(ع) در میدان عالی‌قاپوی اردبیل قرار دارد که امامزاده صالح(ع) یا ‏اوغلان امامزاده‌ سی نام دارد که مالکیت اثر وقفی بوده و هم اکنون در اختیار اداره‌کل اوقاف و امور خیریه استان اردبیل و هیئت امنای مسجد است.

این بنا شامل رواق حرم صحن و مسجد بوده که نمای جنوبی آن مرکب از ایوانی با تاق نیم گنبد و تزئینات کاشی‌کاری است، تنها قسمت باقیمانده از بنای قدیمی یک ساختمان هشت ضلعی است که ضریح در آن قرار دارد و تاریخچه ساخت این بنا به دوره صفویه برمی‌گردد که البته یک بنای نوساز مستطیل شکل نیز در ‏سال‌های اخیر ‏به حرم اضافه شده است.

بر اساس اشعاری که روی کاشی‌های ایوان ورودی نوشته شده بنا در زمان شاه عباس اول به سال ۱۱۳۰ هجری ساخته شده است.

در آن کاشی‌ها اشعار و تاریخ ساختمان یا تعمیر بنا به این شرح نوشته شده است:

به عهد دولت عباس شاه دین پرور

که هست بنده اولاد خاندان علی‏

اساس روضه شهزاده صالح از سر صدق‏

بنا گذاشت حسن، چاکر، ولی علی‏

رقم زدم پی تاریخ آن، خرد گفتا:

مبارکست ز حب بنای حُسن علی

مصرع آخر که ماده تاریخ است به حساب ابجد ۱۰۳۱ می‌شود

نسب امامزاده صالح به حضرت امام موسي كاظم (عليه السلام)مي رسد كه از برادران ديگر وي به نام سيد عبدالعزيز درمحله نيار به خاك سپرده شده است. اين حضور از بقاع متبركه اهل بيت حضرت موسي كاظم، سيماي شهر مذهبي اردبيل را جلا وعظمت خاصي بخشيده است.

منابع

"معرفی آستان مقدس امامزاده صالح(ع) اردبیل"، سایت ایکنا.

"آستان مقدس حضرت صالح ابن موسی الکاظم (امامزاده صالح)"، شورای اسلامی شهر تهران.

سایت حرم یار