امام جمعه

«نماز جمعه» یکی از نمازهایی است که به صورت جماعت در روز جمعه برپا می‌شود و به امام جماعت آن «امام جمعه» می‌گویند. همه شرایطی که در امام جماعت لازم است، باید در امام جمعه هم باشد، مانند: عقل، ایمان و عدالت.

منصب امامت جمعه

منصب امامت نماز جمعه در زمان حضور امام معصوم علیه‌السلام، براى امام و یا نایب منصوب از جانب ایشان است و در جواز، وجوب یا حرمت اقامه نماز جمعه در زمان غیبت براى دیگران اختلاف است. همچنین جواز اقامه آن در زمان غیبت براى غیرمجتهد جامع الشرایط محل خلاف است. برخى از معاصران، تصدى منصب امامت جمعه در زمان حکومت اسلامى را منوط به اذن ولى فقیه دانسته‌اند.

امامت جمعه در جهان شیعه و ایران سابقه طولانی دارد و بعضی از علما و مراجع که آن را از نظر فقهی واجب می دانستند، بطور غیررسمی بعنوان امام جمعه، به اقامه آن می پرداختند. اما امامت رسمی آن از ناحیه حکومت های وقت بوده است که نمونه بارز آن، بعد از انقلاب اسلامی است که افرادی بعنوان امام جمعه از سوی ولی فقیه در شهرها، متولی این امر می شوند.

شرایط امام جمعه

همه شرایطی که در امام جماعت لازم است، باید در امام جمعه هم باشد مانند: عقل، ایمان، حلال زادگی و عدالت. ولی امامت کودکان و زنان در نماز جمعه جایز نیست، اگر چه در نمازهای دیگر برای خودشان جایز باشد.

وظایف امام جمعه

امام جمعه که متصدی اقامه نماز جمعه است، لازم است به نکاتی توجه کند که برخی از آن نکات واجب و بعضی دیگر مستحب است.

واجبات:

۱- نماز جمعه داری دو خطبه است‌ که توسط امام جمعه ایراد می شود و این دو خطبه مانند اصل نماز واجب مى‌باشد و بدون آنها، نماز جمعه منعقد نمى‌گردد.

۲- حمد خدا در هر یک از دو خطبه: در مورد وجوب حمد الهی در خطبه ها، امام خمینی (ره) معتقدند: خدا را حمد کردن در هر یک از دو خطبه واجب است، و احتیاط آن است که پس از آن خداى تعالى را ثنا گوید (و مدح کند) و احتیاط آن است که حمد خدا با لفظ جلاله «اللّه» باشد.

۳- خطیب، ایستاده باشد. و باید خطیب و امام یکى باشد؛ پس اگر خطیب نتواند بایستد، باید دیگرى خطبه بخواند و امامت نماز جمعه را خود به عهده بگیرد و اگر غیر از همین شخصى که از ایستادن عاجز است کس دیگرى نباشد، ظاهر این است وظیفه‌شان به نماز ظهر منتقل مى‌شود.

۴- واجب است که هر دو خطبه، قبل از نماز جمعه باشند، پس اگر نماز را قبل از خطبه‌ها بخواند، باطل است.

مستحبات:

۱ - خطبه‌ هاى نماز جمعه، طولانى نباشد. پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله فرمودند: بعد از شما اقوامى مى‌آیند که خطبه‌ها را طولانى و نماز را کوتاه مى‌خوانند: «سیأتى بعدکم اقوام یطیلون الخطب و یقصرون الصلوة». اما شما نماز را طولانى بخوانید و خطبه‌ها را کوتاه کنید: «اطیلوا الصلوة و اقصروا الخطبة».

۲- هنگامى که امام جمعه از منبر بالا مى‌رود و رو به مردم مى‌ایستد به مردم سلام کند؛ «من السّنة اذا صعد الامام المنبر ان یُسلّم اذا استقبل الناس».

۳- خواندن سوره جمعه و سوره منافقون در نماز جمعه. پیامبر اکرم‌ صلى الله علیه وآله در نماز جمعه سوره جمعه و سوره منافقون را قرائت مى‌فرمودند؛ سوره جمعه را براى بشارت دادن به مؤمنان و برحذر داشتن آنان از دنیا و سوره منافقون را براى مأیوس کردن و توبیخ منافقان.

۴- آگاه نمودن مردم را به مسائل روز. امام رضا علیه السلام فرمود: نماز جمعه یک گردهمایى عمومى است تا امام جمعه مردم را به عبادت و اطاعت ترغیب کند و از گناه پرهیز دهد و آنان را از آنچه در اطراف آنها روى مى‌دهد و از آنچه برایشان مفید و یا مضّر است، آگاه کند. «و یخبرهم بما ورد علیهم من الآفاق و من الاهوال التى لهم فیها المضرّة و المنفعة. در خصوص این وظیفه، امام خمینی(ره) معتقد است: براى امام جمعه که خطبه مى‌خواند سزاوار است در ضمن خطبه‌اش آنچه را که از مصالح دینى و دنیایى مسلمین است بیان کند، و آنها را از حوادث و اخبارى که در کشورهاى مسلمان و جهان مى‌گذرد، از مسائل دیگرى که در آنها نفع و ضرر مسلمین مطرح است آگاه نماید و مطالبى را که مسلمانان در زندگى دنیا و آخرت و در شئون سیاسى و اقتصادى به آن نیازمندند، از امورى که در استقلال و شخصیت آنها و در کیفیت روابط و رفتار آنها با سایر ملل مؤثر است، بازگو کند و مسلمین را از دخالت دولت‌هاى ظالم استعمارگر در امور مسلمین، مخصوصا در امور سیاسى و اقتصادى آنها که به استعمار و استثمارشان کشانده مى‌شود بترساند.

۵- امام جمعه علاوه بر مسائل و احکام دینی، باید بر احکام سیاسی و اجتماعی وقت جامعه تسلط داشته باشد، چرا که باید در نماز جمعه دو خطبه بخواند که یکی درباره مسائل اجتماعی و دیگری در مورد مسائل روز و سیاسی جامعه است.

۶- مستحب است امام جمعه از صفات بلاغت، شجاعت، مواظبت بر اوقات نماز برخوردار بوده و عامل به سخنان خود باشد.

منابع

• تحریر الوسیله، امام خمينى، ترجمه على اسلامى، دفتر انتشارات اسلامى، قم، ۱۴۲۵ ق.
• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، جمعى از پژوهشگران زیر نظر سید محمود شاهرودى، ج۱، ص۶۴۸.
• فتاوای آیات عظام: امام، فاضل، تبریزی، نوری، مکارم: نماز جمعه، پورتال انهار.