بالغ امره (اسم الله): تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
سطر ۱: سطر ۱:
 
{{مدخل دائرة المعارف|[[دائرة المعارف قرآن کریم]]}}
 
{{مدخل دائرة المعارف|[[دائرة المعارف قرآن کریم]]}}
 +
واژه «بالغ» اسم فاعل از مصدر بلوغ به معناى وصول و رسیدن است.<ref>الصحاح، ج‌۴، ص‌۱۳۱۶؛ لسان العرب، ج‌۸‌، ص‌۴۱۹؛ تاج‌العروس، ج‌۶‌، ص‌۴، «بلغ».</ref> برخى حقیقت معناى بلوغ را رسیدن به حدّ اعلا و مرتبه نهایى مقصد دانسته<ref>مفردات، ص‌۱۴۴؛ التحقیق، ج‌۱، ص‌۳۳۳، «بلغ».</ref> و بدین ترتیب میان آن و «وصول» فرق گذاشته‌اند.<ref>التحقیق، ج‌۱، ص‌۳۳۳، «بلغ».</ref>
  
'''بالغ: تحقق بخش مراد خويش، از اسما و صفات الهى'''
+
«بالغ» به معنای تحقق بخش مراد خویش، از اسماء و صفات [[الله|خدای تعالی]] بوده و در [[قرآن کریم]] تنها یک بار به کار رفته است: {{متن قرآن|«... وَمَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بَالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِكُلِّ شَيْءٍ قَدْرًا»}}. ([[سوره طلاق]]، ۳) بر اساس بیشتر قرائات (بالغٌ أمرَه و بالغُ أمرِه) «أمر» در این آیه مفعول «بالغ» و «بالغ» از اوصاف خداوند است.<ref>مجمع البیان، ج‌۱۰، ص‌۴۵۵‌ـ‌۴۵۶؛ روح‌المعانى، مج‌۱۵، ج‌۲۸، ص‌۲۰۱؛ فتح القدیر، ج‌۵‌، ص‌۲۴۲.</ref> ولى طبق قرائتى شاذ (بالغٌ أمرُه)<ref>مجمع البیان، ج‌۱۰، ص‌۴۵۵.</ref> «بالغ» وصف [[امر الهی|امر الهى]] و به معناى نافذ بودن امر خدا خواهد بود،<ref>فتح‌القدیر، ج۵‌، ص۲۴۲؛ الکشاف، ج۴، ص۵۵۶‌.</ref> در حالى که در صورت نخست آیه بدین معناست که خداوند به امر خویش مى‌رسد.
  
بالغ اسم فاعل از مصدر بلوغ به معناى وصول و رسيدن است.<ref>الصحاح، ج‌4، ص‌1316؛ لسان العرب، ج‌8‌، ص‌419؛ تاج‌العروس، ج‌6‌، ص‌4، «بلغ».</ref> برخى حقيقت معناى بلوغ را رسيدن به حدّ اعلا و مرتبه نهايى مقصد دانسته<ref>مفردات، ص‌144؛ التحقيق، ج‌1، ص‌333، «بلغ».</ref> و بدين ترتيب ميان آن و «وصول» فرق گذاشته‌اند.<ref>التحقيق، ج‌1، ص‌333، «بلغ».</ref>
+
مفسران «أمر» را در این [[آیه]] تکوینى دانسته و در توضیح این بخش از آیه گفته‌اند: خداوند به آنچه اراده کرده مى‌رسد و از محقق ساختن هیچ مطلوبى عاجز نیست و هیچ کس نمى‌تواند او را از تحقق آنچه اراده کرده، باز دارد،<ref>الکشاف، ج‌۴، ص‌۵۵۶‌؛ مجمع البیان، ج‌۱۰، ص‌۴۶۱؛ المنیر، ج‌۲۸، ص‌۲۷۲.</ref> زیرا هر شأنى از شئون صنع و ایجاد از مصادیق امر الهى است و خداوند بر امر خویش غالب و آن امر مغلوب خداست و گزیرى جز اطاعت از او ندارد: {{متن قرآن|«واللّهُ غالِبٌ عَلى اَمرِه»}} ([[سوره یوسف]]، ۲۱؛<ref>المیزان، ج‌۱۱، ص‌۱۱۱.</ref> و نیز [[سوره بقره]]، ۱۱۷؛ [[سوره آل‌ عمران]]، ۴۷؛ [[سوره انفال]]، ۴۲؛ [[سوره مریم]]، ۳۵ و...) بنابراین خداوند به هر چیزى که مشیت و اراده‌اش به آن تعلق گیرد، دست‌مى‌یابد. گرچه راههاى عادى و اسباب شناخته شده نزد ما براى آن موجود نباشد.
  
«بالغ» از اسماى الهى و در [[قرآن كريم]] تنها '''يك بار''' به كار رفته است: {{متن قرآن|«...اِنَّ اللّهَ بلِغُ اَمرِه»}}. ([[سوره طلاق]]/65‌، 3) بر اساس بيشتر قرائات (بالغٌ أمرَه و بالغُ أمرِه) «أمر» در اين آيه مفعول «بالغ» و «بالغ» از اوصاف خداوند است.<ref>مجمع البيان، ج‌10، ص‌455‌ـ‌456؛ روح‌المعانى، مج‌15، ج‌28، ص‌201؛ فتح القدير، ج‌5‌، ص‌242.</ref>؛ ولى طبق قرائتى شاذ (بالغٌ أمرُه) <ref>مجمع البيان، ج‌10، ص‌455.</ref> «بالغ» وصف امر الهى و به معناى نافذ بودن امر خدا خواهد بود،<ref>فتح‌القدير، ج5‌، ص242؛ الكشاف، ج4، ص556‌.</ref> در حالى كه در صورت نخست آيه بدين معناست كه خداوند به امر خويش مى‌رسد.
+
البته این بدان معنا نیست که خداوند به حادثه مورد نظر بدون سببى طبیعى و تنها با مجرد اراده دست مى‌یابد، زیرا پایان آیه‌ ۳ [[سوره طلاق]] دلالت دارد که خداوند براى همه مسبّبات، اعم از این که اسباب عادى اقتضاى آنها را داشته باشد یا نه، اندازه‌اى خاص قرار داده و میان آنها با دیگر موجودات، پیوندهایى وجودى برقرار کرده است، بنابراین خداوند مى‌تواند از طریق این پیوندها به آنچه اراده کرده، دست یابد. گرچه اسباب عادى با آن رابطه‌اى نداشته باشد: {{متن قرآن|«...قَد جَعَلَ اللّهُ لِکلِّ شَىء قَدرا»}} ([[سوره طلاق]]، ۳).<ref>المیزان، ج‌۱، ص‌۷۷.</ref> بر این اساس، بالغ بودن خداوند قانون علیت و سببیت میان اشیا را نفى نمى‌کند بلکه آن را مبتنى بر مشیت و [[اراده الهی|اراده الهى]] مى‌داند که گاهى برخلاف چیزى است که ما بر حسب عادت میان ظواهر موجودات مى‌یابیم<ref>المیزان، ج‌۱، ص‌۷۷.</ref> زیرا خداوند خود سببى در عرض اسباب دیگر نیست بلکه او بر هر چیزى احاطه دارد و مى‌تواند با اسبابى که نزد ما مجهول است به مراد خود دست یابد.<ref>همان، ج‌۸‌، ص‌۱۹۷‌ـ‌۱۹۸.</ref>
  
مفسران امر را در اين آيه تكوينى دانسته و در توضيح اين بخش از آيه گفته‌اند: خداوند به آنچه اراده كرده مى‌رسد و از محقق ساختن هيچ مطلوبى عاجز نيست و هيچ كس نمى‌تواند او را از تحقق آنچه اراده كرده، باز دارد،<ref>الكشاف، ج‌4، ص‌556‌؛ مجمع البيان، ج‌10، ص‌461؛ المنير، ج‌28، ص‌272.</ref> زيرا هر شأنى از شئون صنع و ايجاد از مصاديق امر الهى است و خداوند بر امر خويش غالب و آن امر مغلوب خداست و گزيرى جز اطاعت از او ندارد: {{متن قرآن|«واللّهُ غالِبٌ عَلى اَمرِه»}} ([[سوره يوسف]]/12، 21 <ref>الميزان، ج‌11، ص‌111.</ref> و نيز [[سوره بقره]]/2، 117؛ [[سوره آل‌ عمران]]/3، 47؛ [[سوره انفال]]/8‌، 42؛ [[سوره مريم]]/19، 35 و...) بنابراين خداوند به هر چيزى كه مشيت و اراده‌اش به آن تعلق گيرد، دست‌مى‌يابد. گرچه راههاى عادى و اسباب شناخته شده نزد ما براى آن موجود نباشد.
+
بالغ بودن خداوند مى‌تواند مظهر داشته باشد، از این‌ رو هر کس که به امر و اراده الهى عمل کند و اراده‌اش در اراده حق فانى باشد، مظهر بالغ بودن خداست و او نیز غالب خواهد بود، پس [[فرشتگان]] که تنها به امر الهى عمل کرده، از آن سر باز نمى‌زنند ([[سوره انبیاء]]، ۲۷؛ [[سوره تحریم]]، ۶) هیچگاه مغلوب نخواهند شد.<ref>همان، ج‌۱۷، ص‌۱۲‌ـ‌۱۳.</ref>
 
 
البته اين بدان معنا نيست كه خداوند به حادثه مورد نظر بدون سببى طبيعى و تنها با مجرد اراده دست مى‌يابد، زيرا پايان آيه‌ 3 [[سوره طلاق]]/65 دلالت دارد كه خداوند براى همه مسبّبات، اعم از اين كه اسباب عادى اقتضاى آنها را داشته باشد يا نه اندازه‌اى خاص قرار داده و ميان آنها با ديگر موجودات، پيوندهايى وجودى برقرار كرده است بنابراين خداوند مى‌تواند از طريق اين پيوندها به آنچه اراده كرده، دست يابد. گرچه اسباب عادى با آن رابطه‌اى نداشته باشد: {{متن قرآن|«...قَد جَعَلَ اللّهُ لِكُلِّ شَىء قَدرا»}} ([[سوره طلاق]]/65‌، 3)<ref>الميزان، ج‌1، ص‌77.</ref> بر اين اساس بالغ بودن خداوند قانون عليت و سببيت ميان اشيا را نفى نمى‌كند بلكه آن را مبتنى بر اراده و مشيت الهى مى‌داند كه گاهى برخلاف چيزى است كه ما بر حسب عادت ميان ظواهر موجودات مى‌يابيم <ref>الميزان، ج‌1، ص‌77.</ref> زيرا خداوند خود سببى در عرض اسباب ديگر نيست بلكه او بر هر چيزى احاطه دارد و مى‌تواند با اسبابى كه نزد ما مجهول است به مراد خود دست يابد.<ref>همان، ج‌8‌، ص‌197‌ـ‌198.</ref>
 
 
 
بالغ بودن خداوند مى‌تواند مظهر داشته باشد، از اين‌ رو هر كس كه به امر و اراده الهى عمل كند و اراده‌اش در اراده حق فانى باشد، مظهر بالغ بودن خداست و او نيز غالب خواهد بود پس [[فرشتگان]] كه تنها به امر الهى عمل كرده، از آن سر باز نمى‌زنند ([[سوره انبياء]]/21، 27؛ [[سوره تحريم]]/66‌، 6) هيچگاه مغلوب نخواهند شد.<ref>همان، ج‌17، ص‌12‌ـ‌13.</ref>
 
 
 
در [[سوره طلاق]]/65 پيش از بيان بالغ بودن خداوند به صورت مطلق وعده داده شده كه هر كس تقواى الهى پيشه كند خداوند براى او راه خروج از مشكلات قرار داده. او را از طريقى كه گمان نمى‌برد، روزى مى‌دهد و هر كس بر خدا توكل كند خدا او را كفايت خواهد كرد. سپس در مقام بيان علت اين اطلاق به اسم بالغ الهى اشاره شده است،<ref>همان، ج‌1، ص‌76‌ـ‌77.</ref> زيرا خداوند هرگاه وعده‌اى دهد آن را اراده كرده است و هرگاه امرى را اراده كند، اسباب آن را مهيا مى‌سازد:<ref>التحرير والتنوير، ج‌28، ص‌313.</ref> {{متن قرآن|«...و مَن يَتَّقِ‌اللّهَ يَجعَل لَهُ مَخرَجـا × و يَرزُقهُ مِن حَيثُ لايَحتَسِبُ ومَن يَتَوَكَّل عَلَى اللّهِ فَهُوَ حَسبُهُ اِنَّ اللّهَ بلِغُ اَمرِه»}}. ([[سوره طلاق]]/65‌، 2‌ـ‌3) بنابراين عبارت {{متن قرآن|«اِنَّ اللّهَ بالِغُ اَمرِه»}} انسان را به توكل بر خدا تشويق مى‌كند،<ref>تفسير ثعالبى، ج‌3، ص‌347.</ref> زيرا هرگاه انسان بداند كه بر خدا توكل كند يا نكند در هر صورت امر الهى درباره وى نافذ است ولى در صورت توكل گناهانش پوشيده و اجرش عظيم مى‌گردد<ref>جامع البيان، مج‌14، ج‌28، ص‌178؛ تفسير قرطبى، ج‌18، ص‌107؛ فتح القدير، ج‌5‌، ص‌244.</ref> و به راحتى و بركت دست مى‌يابد و خدا او را كفايت مى‌كند.<ref>تفسير ثعالبى، ج‌3، ص‌347.</ref> و در صورت نداشتن توكل دچار خشم الهى شده، خدا او را به خود وامى‌گذارد.<ref>تفسير ثعالبى، ج‌3، ص‌347.</ref> توكل بر خدا را ترجيح خواهد داد.
 
  
 +
در [[سوره طلاق]] پیش از بیان بالغ بودن خداوند، به صورت مطلق وعده داده شده که هر کس [[تقوا|تقواى الهى]] پیشه کند خداوند براى او راه خروج از مشکلات قرار داده و او را از طریقى که گمان نمى‌برد، [[رزق|روزى]] مى‌دهد و هر کس بر خدا [[توکل]] کند خدا او را کفایت خواهد کرد. سپس در مقام بیان علت این اطلاق به اسم بالغ الهى اشاره شده است،<ref>همان، ج‌۱، ص‌۷۶‌ـ‌۷۷.</ref> زیرا خداوند هرگاه وعده‌اى دهد آن را اراده کرده است و هرگاه امرى را اراده کند، اسباب آن را مهیا مى‌سازد:<ref>التحریر والتنویر، ج‌۲۸، ص‌۳۱۳.</ref> {{متن قرآن|«...و مَن یتَّقِ‌اللّهَ یجعَل لَهُ مَخرَجـا * و یرزُقهُ مِن حَیثُ لایحتَسِبُ ومَن یتَوَکل عَلَى اللّهِ فَهُوَ حَسبُهُ اِنَّ اللّهَ بلِغُ اَمرِه»}}. ([[سوره طلاق]]، ۲‌ـ‌۳) بنابراین عبارت {{متن قرآن|«اِنَّ اللّهَ بالِغُ اَمرِه»}} انسان را به توکل بر خدا تشویق مى‌کند،<ref>تفسیر ثعالبى، ج‌۳، ص‌۳۴۷.</ref> زیرا هرگاه [[انسان]] بداند که بر خدا توکل کند یا نکند، در هر صورت [[امر الهی|امر الهى]] درباره وى نافذ است، ولى در صورت توکل گناهانش پوشیده و اجرش عظیم مى‌گردد<ref>جامع البیان، مج‌۱۴، ج‌۲۸، ص‌۱۷۸؛ تفسیر قرطبى، ج‌۱۸، ص‌۱۰۷؛ فتح القدیر، ج‌۵‌، ص‌۲۴۴.</ref> و به راحتى و [[برکت|برکت]] دست مى‌یابد و خدا او را کفایت مى‌کند.<ref>تفسیر ثعالبى، ج‌۳، ص‌۳۴۷.</ref> اما در صورت نداشتن توکل، دچار خشم الهى شده، خدا او را به خود وامى‌گذارد،<ref>تفسیر ثعالبى، ج‌۳، ص‌۳۴۷.</ref> پس توکل بر خدا را ترجیح خواهد داد.
 
==پانویس==
 
==پانویس==
 
{{پانویس}}
 
{{پانویس}}
 
 
==منابع==
 
==منابع==
دائرة المعارف قرآن كريم، جلد پنجم، ذیل مدخل ''بالغ'' از احمد جمالی.
+
* دائرةالمعارف قرآن کریم، جلد ۵‌، ذیل مدخل "بالغ" از احمد جمالی.
 
 
 
[[رده:اسماء و صفات الهی]]
 
[[رده:اسماء و صفات الهی]]
 
[[رده:واژگان قرآنی]]
 
[[رده:واژگان قرآنی]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۵ ژانویهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۱:۲۷

Icon-encycolopedia.jpg

این صفحه مدخلی از دائرة المعارف قرآن کریم است

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

واژه «بالغ» اسم فاعل از مصدر بلوغ به معناى وصول و رسیدن است.[۱] برخى حقیقت معناى بلوغ را رسیدن به حدّ اعلا و مرتبه نهایى مقصد دانسته[۲] و بدین ترتیب میان آن و «وصول» فرق گذاشته‌اند.[۳]

«بالغ» به معنای تحقق بخش مراد خویش، از اسماء و صفات خدای تعالی بوده و در قرآن کریم تنها یک بار به کار رفته است: «... وَمَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بَالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِكُلِّ شَيْءٍ قَدْرًا». (سوره طلاق، ۳) بر اساس بیشتر قرائات (بالغٌ أمرَه و بالغُ أمرِه) «أمر» در این آیه مفعول «بالغ» و «بالغ» از اوصاف خداوند است.[۴] ولى طبق قرائتى شاذ (بالغٌ أمرُه)[۵] «بالغ» وصف امر الهى و به معناى نافذ بودن امر خدا خواهد بود،[۶] در حالى که در صورت نخست آیه بدین معناست که خداوند به امر خویش مى‌رسد.

مفسران «أمر» را در این آیه تکوینى دانسته و در توضیح این بخش از آیه گفته‌اند: خداوند به آنچه اراده کرده مى‌رسد و از محقق ساختن هیچ مطلوبى عاجز نیست و هیچ کس نمى‌تواند او را از تحقق آنچه اراده کرده، باز دارد،[۷] زیرا هر شأنى از شئون صنع و ایجاد از مصادیق امر الهى است و خداوند بر امر خویش غالب و آن امر مغلوب خداست و گزیرى جز اطاعت از او ندارد: «واللّهُ غالِبٌ عَلى اَمرِه» (سوره یوسف، ۲۱؛[۸] و نیز سوره بقره، ۱۱۷؛ سوره آل‌ عمران، ۴۷؛ سوره انفال، ۴۲؛ سوره مریم، ۳۵ و...) بنابراین خداوند به هر چیزى که مشیت و اراده‌اش به آن تعلق گیرد، دست‌مى‌یابد. گرچه راههاى عادى و اسباب شناخته شده نزد ما براى آن موجود نباشد.

البته این بدان معنا نیست که خداوند به حادثه مورد نظر بدون سببى طبیعى و تنها با مجرد اراده دست مى‌یابد، زیرا پایان آیه‌ ۳ سوره طلاق دلالت دارد که خداوند براى همه مسبّبات، اعم از این که اسباب عادى اقتضاى آنها را داشته باشد یا نه، اندازه‌اى خاص قرار داده و میان آنها با دیگر موجودات، پیوندهایى وجودى برقرار کرده است، بنابراین خداوند مى‌تواند از طریق این پیوندها به آنچه اراده کرده، دست یابد. گرچه اسباب عادى با آن رابطه‌اى نداشته باشد: «...قَد جَعَلَ اللّهُ لِکلِّ شَىء قَدرا» (سوره طلاق، ۳).[۹] بر این اساس، بالغ بودن خداوند قانون علیت و سببیت میان اشیا را نفى نمى‌کند بلکه آن را مبتنى بر مشیت و اراده الهى مى‌داند که گاهى برخلاف چیزى است که ما بر حسب عادت میان ظواهر موجودات مى‌یابیم[۱۰] زیرا خداوند خود سببى در عرض اسباب دیگر نیست بلکه او بر هر چیزى احاطه دارد و مى‌تواند با اسبابى که نزد ما مجهول است به مراد خود دست یابد.[۱۱]

بالغ بودن خداوند مى‌تواند مظهر داشته باشد، از این‌ رو هر کس که به امر و اراده الهى عمل کند و اراده‌اش در اراده حق فانى باشد، مظهر بالغ بودن خداست و او نیز غالب خواهد بود، پس فرشتگان که تنها به امر الهى عمل کرده، از آن سر باز نمى‌زنند (سوره انبیاء، ۲۷؛ سوره تحریم، ۶) هیچگاه مغلوب نخواهند شد.[۱۲]

در سوره طلاق پیش از بیان بالغ بودن خداوند، به صورت مطلق وعده داده شده که هر کس تقواى الهى پیشه کند خداوند براى او راه خروج از مشکلات قرار داده و او را از طریقى که گمان نمى‌برد، روزى مى‌دهد و هر کس بر خدا توکل کند خدا او را کفایت خواهد کرد. سپس در مقام بیان علت این اطلاق به اسم بالغ الهى اشاره شده است،[۱۳] زیرا خداوند هرگاه وعده‌اى دهد آن را اراده کرده است و هرگاه امرى را اراده کند، اسباب آن را مهیا مى‌سازد:[۱۴] «...و مَن یتَّقِ‌اللّهَ یجعَل لَهُ مَخرَجـا * و یرزُقهُ مِن حَیثُ لایحتَسِبُ ومَن یتَوَکل عَلَى اللّهِ فَهُوَ حَسبُهُ اِنَّ اللّهَ بلِغُ اَمرِه». (سوره طلاق، ۲‌ـ‌۳) بنابراین عبارت «اِنَّ اللّهَ بالِغُ اَمرِه» انسان را به توکل بر خدا تشویق مى‌کند،[۱۵] زیرا هرگاه انسان بداند که بر خدا توکل کند یا نکند، در هر صورت امر الهى درباره وى نافذ است، ولى در صورت توکل گناهانش پوشیده و اجرش عظیم مى‌گردد[۱۶] و به راحتى و برکت دست مى‌یابد و خدا او را کفایت مى‌کند.[۱۷] اما در صورت نداشتن توکل، دچار خشم الهى شده، خدا او را به خود وامى‌گذارد،[۱۸] پس توکل بر خدا را ترجیح خواهد داد.

پانویس

  1. الصحاح، ج‌۴، ص‌۱۳۱۶؛ لسان العرب، ج‌۸‌، ص‌۴۱۹؛ تاج‌العروس، ج‌۶‌، ص‌۴، «بلغ».
  2. مفردات، ص‌۱۴۴؛ التحقیق، ج‌۱، ص‌۳۳۳، «بلغ».
  3. التحقیق، ج‌۱، ص‌۳۳۳، «بلغ».
  4. مجمع البیان، ج‌۱۰، ص‌۴۵۵‌ـ‌۴۵۶؛ روح‌المعانى، مج‌۱۵، ج‌۲۸، ص‌۲۰۱؛ فتح القدیر، ج‌۵‌، ص‌۲۴۲.
  5. مجمع البیان، ج‌۱۰، ص‌۴۵۵.
  6. فتح‌القدیر، ج۵‌، ص۲۴۲؛ الکشاف، ج۴، ص۵۵۶‌.
  7. الکشاف، ج‌۴، ص‌۵۵۶‌؛ مجمع البیان، ج‌۱۰، ص‌۴۶۱؛ المنیر، ج‌۲۸، ص‌۲۷۲.
  8. المیزان، ج‌۱۱، ص‌۱۱۱.
  9. المیزان، ج‌۱، ص‌۷۷.
  10. المیزان، ج‌۱، ص‌۷۷.
  11. همان، ج‌۸‌، ص‌۱۹۷‌ـ‌۱۹۸.
  12. همان، ج‌۱۷، ص‌۱۲‌ـ‌۱۳.
  13. همان، ج‌۱، ص‌۷۶‌ـ‌۷۷.
  14. التحریر والتنویر، ج‌۲۸، ص‌۳۱۳.
  15. تفسیر ثعالبى، ج‌۳، ص‌۳۴۷.
  16. جامع البیان، مج‌۱۴، ج‌۲۸، ص‌۱۷۸؛ تفسیر قرطبى، ج‌۱۸، ص‌۱۰۷؛ فتح القدیر، ج‌۵‌، ص‌۲۴۴.
  17. تفسیر ثعالبى، ج‌۳، ص‌۳۴۷.
  18. تفسیر ثعالبى، ج‌۳، ص‌۳۴۷.

منابع

  • دائرةالمعارف قرآن کریم، جلد ۵‌، ذیل مدخل "بالغ" از احمد جمالی.