تعاون: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
(۱۴ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
{{نیازمند ویراستاری}}
+
{{عالی}}
{{مقاله از یک نشریه}}
+
«تعاون» به معنای همکاری و یاری کردن یکدیگر آمده است.<ref>علی اکبر دهخدا، لغت نامه دهخدا، ذیل واژه تعاون.</ref> [[قرآن]] و [[ائمه اطهار|ائمه معصومین]] علیهم السلام بر همدلی و تعاون مؤمنان با یکدیگر تأکید نموده اند.
==تعاون و همکاری==
 
به معناي «يکديگر را ياري کردن» يا «ياري کردن برخي، برخي ديگر را» آمده است.<ref>دهخدا، علي اكبر؛ لغت نامه دهخدا، تهران، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، 1379 هـ.ش، ذیل واژه تعاون</ref>لازم است در ابتدا به این نکته اشاره کنیم که تعاون و همدلی بر پایه خودآگاهی بنا می­شود، یعنی هر قدر نسبت به شناخت احساسات خودمان آگاه­تر باشیم، در دریافتن احساسات دیگران و یاری کردن آنها نیز ماهرتر خواهیم بود. از این رو آنهایی که هیچ ایده­ای نسبت به احساسات خودشان ندارند، در شناخت احساسات دیگران کاملا عاجزند و دچار بهت و سردرگمی می­شوند.<ref>گلمن، دانیل؛ هوش هیجانی، ترجمه پارسا، نسرین؛ تهران، انتشارات رشد، 1383، چاپ سوم، ص139</ref>
 
  
 
==تعاون و همدلی در آیات==
 
==تعاون و همدلی در آیات==
تعاون یکی از اصول اخلاقی مهم است که در قرآن با صیغه امر به آن اشاره شده و همین امر نشانگر اهمیت و ارزشمندی آن است. خداوند در سوره مائده می­فرماید:
 
  
« و (همواره) در راه نیکی و پرهیزگاری با هم تعاون کنید. و (هرگز) در راه گناه و تعدی همکاری ننمایید.»<ref>مائده، آیه2</ref>
+
خداوند در [[سوره مائده]] می­ فرماید: {{متن قرآن|«وَتَعَاوَنُواْ عَلَى الْبرِّ وَالتَّقْوَى وَلاَ تَعَاوَنُواْ عَلَى الإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ»}}؛ و (همواره) در راه نیکی و پرهیزگاری با هم تعاون کنید و (هرگز) در راه گناه و تعدی همکاری ننمایید.<ref>[[سوره مائده]]، ۲.</ref>
  
در این آیه هم جنبه مثبت قضیه و هم جنبه منفی آن بیان شده است و این اشاره به این دارد که تعاون و همکاری باید هم در دعوت به نيکيها و هم در مبارزه با بديها انجام گيرد.
+
در آیه دیگری مصادیق «بِرّ» را شمرده شده است: {{متن قرآن|«لَیسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَکمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلکنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْیوْمِ الْآخِرِ وَالْمَلائِکةِ وَالْکتابِ وَالنَّبِیینَ وَ آتَى الْمالَ عَلى‌ حُبِّهِ ذَوِی الْقُرْبى‌ وَالْیتامى‌ وَالْمَساکینَ وَابْنَ السَّبِیلِ وَالسَّائِلِینَ وَ فِی الرِّقابِ وَ أَقامَ الصَّلاةَ وَ آتَى الزَّکاةَ وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذا عاهَدُوا وَالصَّابِرِینَ فِی الْبَأْساءِ وَالضَّرَّاءِ وَ حِینَ الْبَأْسِ أُولئِک الَّذِینَ صَدَقُوا وَ أُولئِک هُمُ الْمُتَّقُونَ»}}؛ نیکى آن نیست که روى خود را به طرف مشرق کنید (که چون مسیحى هستید) و یا به طرف مغرب (که چون یهودى هستید) بلکه نیکى براى کسى است که به خدا و روز آخرت و ملائکه و کتاب آسمانى و پیغمبران [[ایمان]] داشته باشد و مال خود را با آن که دوستش مى‌دارد به خویشاوندان و یتیمان و مسکینان و راه ماندگان و دریوزگان و بردگان بدهد و نماز را بپا دارد و [[زکات]] بدهد و کسانی اند که به عهد خود وقتى عهدى مى‌بندند، وفا مى‌کنند و از فقر و بیمارى و جنگ، خویشتن دارند. اینان هستند که راست گفتند و همینهایند که تقوى دارند.<ref>[[سوره بقره]]، ۱۷۷.</ref>
  
==تعاون و همدلی در روایات==
+
لیکن آنچه در این آیه گفته شده مصادیق بارز «برّ» است و برّ و نیکوکاری به اصطلاح فقهاء عنوانی اولی است، مانند معروف و [[احسان]] و [[تقوا|تقوی]] هرگاه عقل تشخیص دهد. کاری برّ و معروف و احسان است که خداوند بدان امر کرده است و هر عملی که در عقل قبیح و منکر و اثم و فحشا باشد از آن نهی کرده است.<ref>علامه شعرانی، نثر طوبی، ذیل واژه «برّ».</ref>
روايات نيز با عناوين مختلفي مسلمانان را به ياري يکديگر فرا خوانده و در بعضي از امور، آن را واجب و ضروري دانسته است.
 
  
امام علی(ع) در این باره می­فرماید: «بر شماست که یکدیگر را نصیحت کنید و نیکو همکاری نمایید. درست است که هیچ کس نمی­تواند حق اطاعت خداوندی را چنان که باید بگذارد. لکن باید به قدر توان، حقوق الهی را رعایت کند که یکی از واجبات الهی، یکدیگر را به اندازه توان نصیحت کردن، و برپا داشتن حق، و یاری دادن به یکدیگر است.»<ref>دشتی، محمد؛ نهج البلاغه، قم، موسسه فرهنگی تحقیقاتی امیرالمومنین، پاییز1381، خطبه216</ref>
+
و " تقوا" مراقب امر و نهى خداست، با این توضیح تعاون و تقوی به معنای اجتماع بر ایمان و عمل صالح بر اساس تقوای الهی است و این صلاح و تقواى اجتماعى است، و در مقابل آن، تعاون بر [[گناه]] - یعنى عمل زشت که موجب عقب افتادگى از زندگى سعیده است - و بر "عدوان" که تعدى بر حقوق حقه مردم و سلب امنیت از جان و مال و ناموس آنان است، قرار مى‌گیرد؛<ref>تفسیر المیزان، علامه طباطبائی، ج‌۵، ص۱۶۳.</ref> که خدا از آن نهی فرموده است.
  
از سویی تعاون و همکاری در کارهای زشت، مورد نفرت اسلام است تا جايی که مرتکب آن را به دوزخ تهديد کرده و گفته شده اينان در روز قيامت مشمول عذاب خدا خواهند بود. تا خدا تکليف ساير بندگان را تعيين فرمايد و سپس به کيفر آنان رسيدگی کند.
+
==تعاون و همدلی در روایات==
 
 
امام صادق(ع) می­فرمايد: «روز قيامت، دستياران ستمگران، در سراپرده­ای آتشين جای می­گيرند تا خداوند ميان بندگان داوری کند.»<ref>کلینی، محمد بن یعقوب؛ فروع کافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1365ه.ق، ج5، ص107 </ref>
 
 
 
==فضیلت همدلی و تعاون==
 
آیات و روایات فراوانی وجود دارد که به فضیلت و اهمیت همدلی و تعاون اشاره کرده و فضیلت آن را از بسیاری عبادات  بیشتر شمرده است. در اینجا به برخی از آنها اشاره می­کنیم:
 
 
 
1. پیامبر اکرم(ص) می­فرماید: رفع گرفتاری و همدلی با مردم بهتر از روزه و اعتکاف یک ماه است.<ref>حر عاملی، محمد بن حسن؛ وسائل الشیعه، بیروت-لبنان، احیاء تراث عربی، 1370، ج11، ص566</ref>
 
 
 
2. امیرالمونین(ع) می­فرماید از پیامبر(ص) شنیدم که فرمود: کسی که یک مشکل از مومن رفع کند، مثل کسی است که تمام عمرش را عبادت کرده است.<ref>همان، ج11، ص578</ref>
 
 
 
3. امام صادق(ع) می­فرماید: قضای حاجت مومن از آزادی هزار بنده و از هزار اسب سواری که به جنگ می­روند فضیلتش بیشتر است.<ref>همان، ج11 ص580</ref>
 
 
 
با توجه به روایاتی که در فضیلت همدلی و تعاون ذکر شد، در می­یابیم که این صفت فضیله از جمله صفاتی است که مورد توجه و تاکید بسیاری از طرف ائمه معصومین(ع) بوده است؛ چرا که یاری رساندن به مومن از جمله عباداتی است که مورد رضایت خداوند است، به همین دلیل از بسیاری عبادات با فضیلت­تر و مهم تر شمرده شده است.
 
 
 
==مصادیق همدلی و تعاون==
 
1. هدیه دادن:
 
 
 
هدیه دادن به برادر مومن، جهت اظهار دوستی و محبت و تأکید دوستی یکی از مصادیق همدلی و تعاون است. چرا که از این طریق انس و الفتی بین قلب­های آنها ایجاد می­شود که در گرفتاری ها و مشکلات بعدی آن ها را به یکدیگر نزدیک­تر می­کند.
 
 
 
پیامبر اکرم(ص) می­فرماید: با هم دوستی کنید و هدیه به بگدیگر بفرستید که آن کینه ها را برطرف می­کند.<ref> همان، ص360</ref>
 
 
 
2.  رفع غم از چهره مومن و سیر و سیراب کردن او:
 
 
 
امام صادق(ع) می­فرماید: «هر کس که غصه و اندوه قلب مومنی را مرتفع کند، خداوند، اندوه آخرت را از او برطرف خواهد فرمود وبا دل خشنود و قلب مسرور از قبر بر خواهد خاست و هر آن کس که مومن گرسنه­ای را خوراک دهد، خداوند از میوه های بهشتی به او خواهد خورانید و هر کس که مومنی را به جرعه آبی سیراب کند، خدایش از رحیق مختوم سیراب خواهد کرد.»<ref>مقدادی اصفهانی، علی؛ نشان از بی نشان ها، تهران، انتشارات جمهوری، چاپ دوازدهم، 1377، ص338</ref>
 
 
 
3. عیادت در وقت بیماری:<ref>فیض کاشانی، ملامحسن؛ راه نجات، ترجمه رجب زاده، رضا، منهاج النجات، تهران، انتشارات پیام آزادی، چاپ دوم، 1365، ص122</ref>
 
 
 
یکی از مصادیق همدلی بین مومنان عیادت در وقت بیماری است. چرا که انسان بیمار بیشتر از اوقات دیگر نیاز به مراقبت و همدلی دیگران دارد، لذا وقتی برادر مومنش در آن وقت او را ملاقات کند و کنار او حضور یابد، انس و الفتی بین آنها ایجاد می­کند که در مهلکه های بعدی یکدیگر را یاری می­کنند.
 
 
 
4. کوشش برای صلح و آشتی:
 
 
 
خداوند در قرآن می­فرماید:
 
 
 
«مومنان برادر یکدیگرند، پس دو برادر خود را صلح و آشتی دهید و تقوای الهی پیشه کنید، باشد که مشمول رحمت الهی واقع شوید.»<ref>حجرات، آیه10</ref>
 
 
 
5.  خوشحال نمودن دیگران:
 
 
 
پیامبر(ص) می­فرماید: کسی که مومنی را خوشحال کند من را خوشحال کرده و هر کس من را خوشحال کند خدا را خشنود کرده است.<ref>حر عاملی، محمدبن حسن؛ پیشین، ج11، ص569</ref>
 
 
 
6. امر به معروف و نهی از منکر:
 
 
 
یکی از نمونه های تعاون و همدلی در عرصه اجتماع، امر به معروف و نهی از منکر است. زیرا از نظر اسلام سرنوشت جامعه و فرد به هم  پیوند می­خورد، از این رو دین اسلام برای دور ماندن جامعه از سقوط و تباهی مومنان را به برقراری فریضه امر به معروف و نهی از منکر سفارش می­کند.
 
 
 
کسی که امر به معروف و نهی از منکر می­کند، در حقیقت در انجام گرفتن کارهای نیک و ترک اعمال زشت و ناپسند با دیگران همکاری می­کنند.<ref>نراقی، احمد؛ معراج السعاده، قم، موسسه فرهنگی انتشاراتی طوبای محبت، چاپ اول، 1385،ص427 تا 435</ref>
 
 
 
7.  شرکت در نماز جمعه:
 
 
 
یکی دیگر  از مصادیق تعاون و همدلی در اجتماع، شرکت در نماز جمعه و آگاهی از امور جامعه اسلام و مردم مسلمان جهان است.
 
 
 
8.  شرکت در انتخابات و رأی گیری­ها:
 
 
 
از مصادیق همدلی و تعاون در عرصه سیاست نیز، می­توان به شرکت کردن مردم در انتخابات اشاره کرد. شرکت کردن مردم در انتخابات و تصمیم گیری در مورد مسائلی که مربوط به خودشان است، موجب عمیق­تر شدن روابط مردم و مسئولین می­شود.
 
 
 
==روحیه همکاری در معصومین(ع):==
 
ائمه معصومین(ع) که دست پرورده مکتب وحی­اند روحیه همکاری و تعاون را در حد اعلی دارا بودند و تا آنجا که از دست و زبانشان بر می­آمد، هیچگاه دریغ نمی­کردند.
 
 
 
امام صادق(ع) در مورد پیامبر(ص) می­فرماید: رسول خدا اینگونه بود که هیچ کس چیزی از او نمی­خواست مگر اینکه به او عطا می­فرمود.<ref>مجلسی، محمدباقر؛ بحارالانوار، تهران، انتشارات اسلامیه، 1364، ج16، ص271</ref>در اینجا به برخی از نمونه های آن اشاره می­کنیم:
 
 
 
==تعاون در خانه:==
 
اولين قدم همکاري، در محيط خانواده برداشته می­شود. به همین دلیل معصومین(ع) با اعضای خانواده خود کمال همکاری را داشتند. روزي رسول اکرم(ص) وارد منزل اميرمؤمنان(ع) شد. او و حضرت زهرا(س) مشغول آسياب کردن غله هستند، پرسید: کدام يک از شما خسته است؟ حضرت علی(ع) پاسخ داد: ای پيامبر! فاطمه خسته است. حضرت به او فرمود: دخترم! برخيز. او برخاست و پيامبر(ص) به جای او به آسياب کردن پرداخت.<ref>همان، ج43، ص50</ref>
 
 
 
==تعاون در جامعه==
 
پس از خانواده نوبت به اجتماع می­رسد که اين گونه همکاريها بيشتر در قالب کمک رسانی فردی، اجتماعی، سياسی، نظامی، اقتصادی انجام می­گیرد.
 
 
 
1.  تعاون فردی:
 
 
 
درباره رسول اکرم(ص) نقل شده است: هر کس برای هر کاری به حضورش می رسيد، برده بود يا آزاد، برمی­خاست و حاجتش را روا می ساخت.<ref>فیض کاشانی، محسن؛ محجه البیضاء فی تهذیب الحیا، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به حوزه علمیه قم، بی­جا، 4، ص 129</ref>
 
 
 
2.  تعاون اجتماعی:
 
 
 
ائمه معصومين(ع) در کارهای نيک اجتماعي و دسته جمعي نيز شرکت فعال داشتند و به آن اهميت می­دادند. ايشان علاوه بر رهبری و کارهايی از قبيل زراعت، تجارت، دامداري و غيره، مردم را در کارهای گروهی نيز ياری مي­دادند. به عنوان مثال: امام سجاد(ع) بطور ناشناس در کاروانها شرکت می­کرد و نيازمنديهای کاروانيان را برآورده می ساخت.<ref>مجلسی، محمدباقر؛ پیشین، ج46، ص 69</ref>
 
 
 
3.  تعاون فرهنگی:
 
 
 
پرداختن به امور فرهنگی و پاسخگويی به عطش معنوی جامعه نيز همکاری معصومين(ع) را طلب می­کرد و چنين کاری جز از عهده برگزيدگان الهی بر نمی­آمد. ايشان با تمام وجودشان فقر فرهنگی و معنوی و بسياری از مشکلات اجتماعی مردم را درک کرده و با ايثار و از جان گذشتگی در رفع آن می­کوشيدند و به مردم، مدد می­رساندند.
 
 
 
4.  تعاون نظامي:
 
 
 
مبارزه و نبرد، يک حرکت دسته جمعی است که بدون همکاری افراد، سود چندانی نخواهد داشت. رسول خدا و امامان(ع) در اين کارها نيز همکاري­های لازم را با همرزمان خويش داشتند.
 
 
 
5. تعاون اقتصادی:
 
 
 
ائمه معصومین(ع) همواره خواهان رفاه و آسایش مردم بودند به همین دلیل بخش مهمی از همکاری معصومین(ع) با آنها در امور اقتصادی صورت می­گرفت. امام صادق(ع) می­فرماید: مومنی که بمیرد و بدهکار باشد، ما وامش را می­پردازیم و خانواده­اش را اداره می­کنیم.<ref>کلینی، محمدبن یعقوب؛ پیشین، ج7، ص168</ref>
 
 
 
==آثار همدلی و تعاون:==
 
1.  قرب به خداوند:
 
 
 
یکی از ثمرات مهم تعاون و همکاری نزدیکی به خداوند و مردم است. همانطور که پیامبر اکرم(ص) می­فرماید: بخشنده هم به خدا نزدیک می­شود و هم به مردم.<ref>همان، ج71، ص355</ref>
 
 
 
2.  آقایی در دنیا:
 
 
 
امام علی(ع) می­فرماید: سرور مردم در دنیا افراد بخشنده هستند و بخشندگی از ثمرات همدلی است.<ref>مجلسی، محمدباقر؛ پیشین، ج71، ص350</ref>
 
 
 
3.  زیاد شدن روزی:
 
 
 
امام صادق(ع) از پیامبر اکرم(ص) نقل می­کند: اطعام طعام، برّنده­تر و فوری­تر است از چاقو در کوهان شتر.<ref>حر عاملی، محمد بن حسن؛ پیشین، ج11، ص555</ref>
 
 
 
4.  محبوب­ترین فرد نزد خداوند:
 
 
 
امام صادق(ع) از پیامبر(ص) نقل می­کند: مردم عیال خدا هستند، محبوب ترین مردم نزد خدا کسی است که به خانواده خدا نفع برساند و خوشی وارد کند.<ref>همان، ج11، ص563</ref>
 
 
 
5.  ناراحتی شیطان:
 
 
 
امام صادق(ع) به اسحاق بن عمار می­فرماید: هر چه می­توانی به محبین من نیکی کن، پس هر چه مومن به مومن احسان کند صورت شیطان را خراش می­دهد و قلب او را مجروح می­سازد.<ref>همان، ج11، ص591</ref>
 
 
 
6.  ورود به بهشت:
 
  
امام صادق(ع) می­فرماید: وقتی برادر دینی حاجتی نزد مومن آورد، و چیزی پیش او نیست که به او بدهد ولی قلبا با او همدلی می­کند، خداوند او را بخاطر همدلی او به بهشت می­برد.<ref>همان، ج11، ص576</ref>
+
روایات با عناوین مختلفی مسلمانان را به یاری یکدیگر فراخوانده و در بعضی از امور، آن را [[واجب]] و ضروری دانسته است. [[امام علی]] علیه السلام در این باره می­ فرماید: «بر شماست که یکدیگر را نصیحت کنید و نیکو همکاری نمایید. درست است که هیچ کس نمی تواند حق اطاعت خداوندی را چنان که باید بگذارد، لکن باید به قدر توان، حقوق الهی را رعایت کند که یکی از واجبات الهی، یکدیگر را به اندازه توان نصیحت کردن و برپا داشتن حق و یاری دادن به یکدیگر است».<ref>دشتی، محمد؛ نهج البلاغه، قم، موسسه فرهنگی تحقیقاتی امیرالمومنین، پاییز۱۳۸۱، خطبه۲۱۶.</ref>
  
7رفع حوائج شخص در قیامت:
+
[[امام صادق]] علیه السلام در خصوص پیوند خویشاوندی می فرماید: اگر خویشاوندان همگى سه چیز را رعایت نکنند زندگیشان در معرض گسیختگى و شماتت دشمن قرار گیرد: بر یکدیگر حسد نبرند تا دودستگى پدید نیاید و رشته کارها از هم نگسلد؛ با هم پیوند (و رفت و آمد) داشته باشند تا الفتها محفوظ ماند؛ با همدیگر همکارى کنند تا همه از عزت (و قدرت) برخوردار باشند.<ref>تحف العقول عن آل الرسول علیهم‏ السلام، ابن ‏شعبه حرانی، ترجمه احمد جنتی،‏ ص۳۲۳</ref>
  
از امام صادق(ع) نقل شده که فرمودند: کسی که رفع گرفتاری از برادر مومن کند، خداوند روز قیامت 100 هزار حاجت از او برطرف می­کند که اولین آن بهشت است برای او و برای تمام خویشاوندان و آشنایان و برادرانش بعد از اینکه لیاقت دخول در بهشت را نداشتند.<ref>همان، ج11، ص576</ref>
+
از سویی تعاون و همکاری در کارهای زشت، مورد نفرت [[اسلام]] است تا جایی که مرتکب آن را به [[دوزخ]] تهدید کرده و گفته شده اینان در روز [[قیامت]] مشمول [[عذاب]] خدا خواهند بود. تا خدا تکلیف سایر بندگان را تعیین فرماید و سپس به کیفر آنان رسیدگی کند.
  
8. رفع عذاب شدید:
+
از [[امام صادق]] علیه السلام روایت شده است که: «روز قیامت، دستیاران ستمگران در سراپرده­ای آتشین جای می ­گیرند تا خداوند میان بندگان داوری کند».<ref>کلینی، محمد بن یعقوب؛ فروع کافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ه.ق، ج۵، ص۱۰۷.</ref> و فرمود: «هر که اعانت کند ظالمى را در ظلمى که مى‏ کند، خدا ظالمى را بر او مسلّط مى‏ سازد که او را [[ظلم]] کند و او هر چه دعا کند به اجابت نرسد و بر ظلمى که بر او مى ‏شود اجرى از براى او نباشد».<ref>معراج السعادة، ملا احمد نراقی، ص ۴۸۴</ref>
  
از پیامبر اکرم(ص) نقل شده است که به پسر حاتم طائی در مورد پدرش فرمود: عذاب شدید بخاطر سخای شدید از او دفع شده است.<ref> مجلسی، محمدباقر؛ پیشین، ج71، ص354</ref>
+
==حکم فقهی تعاون==
 +
[[علامه شعرانی]] در این مورد می گوید: فقهای عهد ما در معنی اعانت و فروع آن سخن بسیار گفته اند که ذکر آن مناسب نیست، به آنچه به نظر ما صحیحتر و موافق قول بزرگان علمای [[شیعه]] است اکتفا می کنیم: هر عمل که بدانی به [[گناه]] منتهی می شود مانند آن که کارد را به دست قاتل دهی هنگامی که می خواهد کسی را بکشد، اعانت بر گناه است و [[حرام]] و اگر دانی منتهی به عمل خیر و [[ثواب]] دارد مانند دادن مصحف و کتاب دعا به کسی که می خواهد قرائت کند؛ و هر عمل که ندانی به چه منتهی خواهد شد و احتمال هر دو دارد مانند تجارت و خرید و فروش انگور و چوب که ندانی خریدار با آنها چه می سازد، شاید منبر بسازند یا طنبور و شاید سرکه کنند یا خمر، [[حلال]] یا حرام بودن خرید و فروش بسته به [[نیت]] است.
  
== موانع تعاون==
+
و این سخن در تمام نظائر آن جاری است مثلاً قتل مؤمن حرام است و دو احتمال ندارد و قتل [[کفر|کافر]] حربی در جنگ جائز است و یک احتمال بیش نیست. اما برداشتن مال مؤمن و بیرون بردن از محل خطر اگر به نیت سرقت باشد، حرام است و اگر برای حفظ باشد مباح است و آوازی که هم ممکن باشد در لهو خواند و هم در غیر لهو اگر به نیت لهو باشد حرام است وگرنه حلال؛ و امثله این بسیار است حتی در تعلیم [[فقه]] نیز اگر بدانی خواننده آن را در باطل بکار می برد، حرام است و اگر ندانی جائز.<ref>علامه شعرانی، نثر طوبی، ذیل واژه «برّ».</ref>
1. حسد
 
  
حسد به معنای طلب کردن زوال نعمتی از برادر مسلمان است. کسی که به این صفت رذیله دچار می­شود، آرزوی زوال نعمت از برادر دینی خود را دارد، لذا از جراحت و مصیبت­هایی که بر او وارد می­شود خشنود خواهد شد و اگر او در مرحله­ای نیاز به یاری کردن داشته باشد، به سبب حسدی که از در او وجود دارد او را یاری نخواهد کرد.
+
==موانع تعاون==
 +
'''۱. حسد:'''
  
2. عجب و خود بزرگ بینی:
+
[[حسد]] به معنای طلب کردن زوال نعمتی از برادر مسلمان است. کسی که به این صفت رذیله دچار می­ شود، آرزوی زوال نعمت از برادر دینی خود را دارد لذا از جراحت و مصیبت­هایی که بر او وارد می­ شود خشنود خواهد شد و اگر او در مرحله ­ای نیاز به یاری کردن داشته باشد به سبب حسدی که در او وجود دارد او را یاری نخواهد کرد.
  
عجب به معنای آن است که آدمی خود را به علت صفتی که در او هست و یا نیست بزرگ­تر بشمارد، این صفت رذیله موجب می­شود انسان خود را از بقیه جدا و بالاتر ببیند و به سبب آن از مردم فاصله بگیرد و اگر دست نیازی به سمت او دراز شد، رد کند.
+
'''۲. عجب و خود بزرگ بینی:'''
  
3. عداوت و دشمنی
+
[[عجب|عُجب]] به معنای آن است که آدمی خود را به علت صفتی که در او هست و یا نیست بزرگ­تر بشمارد، این صفت رذیله موجب می ­شود انسان خود را از بقیه جدا و بالاتر ببیند و به سبب آن از مردم فاصله بگیرد و اگر دست نیازی به سمت او دراز شد، رد کند.
  
یکی از موانع تعاون و همکاری، عداوت و دشمنی است، این صفت خبیثه که منجر به کینه و در ادامه موجب انتقام می­شود سبب می­شود شخص هیچ تمایل و علاقه­ای به یاری کردن برادر دینی­اش نداشته باشد و سعی می­نماید از این طریق کینه و عداوتی که با او داشته را تلافی کند.<ref>نراقی، احمد؛ پیشین، ص253 تا 255</ref>
+
'''۳. عداوت و دشمنی:'''
  
==پانویس ==
+
یکی از موانع تعاون و همکاری، عداوت و دشمنی است، این صفت خبیثه که منجر به [[کینه]] و در ادامه موجب انتقام می­ شود سبب می ­شود شخص هیچ تمایل و علاقه ­ای به یاری کردن برادر دینی­ اش نداشته باشد و سعی می­ نماید از این طریق کینه و عداوتی که با او داشته را تلافی کند.<ref>نراقی، احمد؛ معراج السعاده، ص۲۵۳ تا ۲۵۵.</ref>
 +
==پانویس==
 
<references />
 
<references />
 +
==منابع==
 +
*"تعاون (همدلی، همکاری)"، سیده معصومه جوادی زاویه، [http://www.pajoohe.com پژوهشکده باقرالعلوم علیه السلام].
 +
*تفسیر المیزان، علامه طباطبائی.
 +
*نثر طوبی، علامه شعرانی.
  
== منبع ==
+
[[رده:اخلاق اجتماعی]]
تعاون (همدلي، همكاري)، سيده معصومه جوادي زاويه،[http://www.pajoohe.com پژوهشكده باقر العلوم(ع)]
 

نسخهٔ کنونی تا ‏۹ اوت ۲۰۲۲، ساعت ۰۹:۲۹

«تعاون» به معنای همکاری و یاری کردن یکدیگر آمده است.[۱] قرآن و ائمه معصومین علیهم السلام بر همدلی و تعاون مؤمنان با یکدیگر تأکید نموده اند.

تعاون و همدلی در آیات

خداوند در سوره مائده می­ فرماید: «وَتَعَاوَنُواْ عَلَى الْبرِّ وَالتَّقْوَى وَلاَ تَعَاوَنُواْ عَلَى الإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ»؛ و (همواره) در راه نیکی و پرهیزگاری با هم تعاون کنید و (هرگز) در راه گناه و تعدی همکاری ننمایید.[۲]

در آیه دیگری مصادیق «بِرّ» را شمرده شده است: «لَیسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَکمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلکنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْیوْمِ الْآخِرِ وَالْمَلائِکةِ وَالْکتابِ وَالنَّبِیینَ وَ آتَى الْمالَ عَلى‌ حُبِّهِ ذَوِی الْقُرْبى‌ وَالْیتامى‌ وَالْمَساکینَ وَابْنَ السَّبِیلِ وَالسَّائِلِینَ وَ فِی الرِّقابِ وَ أَقامَ الصَّلاةَ وَ آتَى الزَّکاةَ وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذا عاهَدُوا وَالصَّابِرِینَ فِی الْبَأْساءِ وَالضَّرَّاءِ وَ حِینَ الْبَأْسِ أُولئِک الَّذِینَ صَدَقُوا وَ أُولئِک هُمُ الْمُتَّقُونَ»؛ نیکى آن نیست که روى خود را به طرف مشرق کنید (که چون مسیحى هستید) و یا به طرف مغرب (که چون یهودى هستید) بلکه نیکى براى کسى است که به خدا و روز آخرت و ملائکه و کتاب آسمانى و پیغمبران ایمان داشته باشد و مال خود را با آن که دوستش مى‌دارد به خویشاوندان و یتیمان و مسکینان و راه ماندگان و دریوزگان و بردگان بدهد و نماز را بپا دارد و زکات بدهد و کسانی اند که به عهد خود وقتى عهدى مى‌بندند، وفا مى‌کنند و از فقر و بیمارى و جنگ، خویشتن دارند. اینان هستند که راست گفتند و همینهایند که تقوى دارند.[۳]

لیکن آنچه در این آیه گفته شده مصادیق بارز «برّ» است و برّ و نیکوکاری به اصطلاح فقهاء عنوانی اولی است، مانند معروف و احسان و تقوی هرگاه عقل تشخیص دهد. کاری برّ و معروف و احسان است که خداوند بدان امر کرده است و هر عملی که در عقل قبیح و منکر و اثم و فحشا باشد از آن نهی کرده است.[۴]

و " تقوا" مراقب امر و نهى خداست، با این توضیح تعاون و تقوی به معنای اجتماع بر ایمان و عمل صالح بر اساس تقوای الهی است و این صلاح و تقواى اجتماعى است، و در مقابل آن، تعاون بر گناه - یعنى عمل زشت که موجب عقب افتادگى از زندگى سعیده است - و بر "عدوان" که تعدى بر حقوق حقه مردم و سلب امنیت از جان و مال و ناموس آنان است، قرار مى‌گیرد؛[۵] که خدا از آن نهی فرموده است.

تعاون و همدلی در روایات

روایات با عناوین مختلفی مسلمانان را به یاری یکدیگر فراخوانده و در بعضی از امور، آن را واجب و ضروری دانسته است. امام علی علیه السلام در این باره می­ فرماید: «بر شماست که یکدیگر را نصیحت کنید و نیکو همکاری نمایید. درست است که هیچ کس نمی تواند حق اطاعت خداوندی را چنان که باید بگذارد، لکن باید به قدر توان، حقوق الهی را رعایت کند که یکی از واجبات الهی، یکدیگر را به اندازه توان نصیحت کردن و برپا داشتن حق و یاری دادن به یکدیگر است».[۶]

امام صادق علیه السلام در خصوص پیوند خویشاوندی می فرماید: اگر خویشاوندان همگى سه چیز را رعایت نکنند زندگیشان در معرض گسیختگى و شماتت دشمن قرار گیرد: بر یکدیگر حسد نبرند تا دودستگى پدید نیاید و رشته کارها از هم نگسلد؛ با هم پیوند (و رفت و آمد) داشته باشند تا الفتها محفوظ ماند؛ با همدیگر همکارى کنند تا همه از عزت (و قدرت) برخوردار باشند.[۷]

از سویی تعاون و همکاری در کارهای زشت، مورد نفرت اسلام است تا جایی که مرتکب آن را به دوزخ تهدید کرده و گفته شده اینان در روز قیامت مشمول عذاب خدا خواهند بود. تا خدا تکلیف سایر بندگان را تعیین فرماید و سپس به کیفر آنان رسیدگی کند.

از امام صادق علیه السلام روایت شده است که: «روز قیامت، دستیاران ستمگران در سراپرده­ای آتشین جای می ­گیرند تا خداوند میان بندگان داوری کند».[۸] و فرمود: «هر که اعانت کند ظالمى را در ظلمى که مى‏ کند، خدا ظالمى را بر او مسلّط مى‏ سازد که او را ظلم کند و او هر چه دعا کند به اجابت نرسد و بر ظلمى که بر او مى ‏شود اجرى از براى او نباشد».[۹]

حکم فقهی تعاون

علامه شعرانی در این مورد می گوید: فقهای عهد ما در معنی اعانت و فروع آن سخن بسیار گفته اند که ذکر آن مناسب نیست، به آنچه به نظر ما صحیحتر و موافق قول بزرگان علمای شیعه است اکتفا می کنیم: هر عمل که بدانی به گناه منتهی می شود مانند آن که کارد را به دست قاتل دهی هنگامی که می خواهد کسی را بکشد، اعانت بر گناه است و حرام و اگر دانی منتهی به عمل خیر و ثواب دارد مانند دادن مصحف و کتاب دعا به کسی که می خواهد قرائت کند؛ و هر عمل که ندانی به چه منتهی خواهد شد و احتمال هر دو دارد مانند تجارت و خرید و فروش انگور و چوب که ندانی خریدار با آنها چه می سازد، شاید منبر بسازند یا طنبور و شاید سرکه کنند یا خمر، حلال یا حرام بودن خرید و فروش بسته به نیت است.

و این سخن در تمام نظائر آن جاری است مثلاً قتل مؤمن حرام است و دو احتمال ندارد و قتل کافر حربی در جنگ جائز است و یک احتمال بیش نیست. اما برداشتن مال مؤمن و بیرون بردن از محل خطر اگر به نیت سرقت باشد، حرام است و اگر برای حفظ باشد مباح است و آوازی که هم ممکن باشد در لهو خواند و هم در غیر لهو اگر به نیت لهو باشد حرام است وگرنه حلال؛ و امثله این بسیار است حتی در تعلیم فقه نیز اگر بدانی خواننده آن را در باطل بکار می برد، حرام است و اگر ندانی جائز.[۱۰]

موانع تعاون

۱. حسد:

حسد به معنای طلب کردن زوال نعمتی از برادر مسلمان است. کسی که به این صفت رذیله دچار می­ شود، آرزوی زوال نعمت از برادر دینی خود را دارد لذا از جراحت و مصیبت­هایی که بر او وارد می­ شود خشنود خواهد شد و اگر او در مرحله ­ای نیاز به یاری کردن داشته باشد به سبب حسدی که در او وجود دارد او را یاری نخواهد کرد.

۲. عجب و خود بزرگ بینی:

عُجب به معنای آن است که آدمی خود را به علت صفتی که در او هست و یا نیست بزرگ­تر بشمارد، این صفت رذیله موجب می ­شود انسان خود را از بقیه جدا و بالاتر ببیند و به سبب آن از مردم فاصله بگیرد و اگر دست نیازی به سمت او دراز شد، رد کند.

۳. عداوت و دشمنی:

یکی از موانع تعاون و همکاری، عداوت و دشمنی است، این صفت خبیثه که منجر به کینه و در ادامه موجب انتقام می­ شود سبب می ­شود شخص هیچ تمایل و علاقه ­ای به یاری کردن برادر دینی­ اش نداشته باشد و سعی می­ نماید از این طریق کینه و عداوتی که با او داشته را تلافی کند.[۱۱]

پانویس

  1. علی اکبر دهخدا، لغت نامه دهخدا، ذیل واژه تعاون.
  2. سوره مائده، ۲.
  3. سوره بقره، ۱۷۷.
  4. علامه شعرانی، نثر طوبی، ذیل واژه «برّ».
  5. تفسیر المیزان، علامه طباطبائی، ج‌۵، ص۱۶۳.
  6. دشتی، محمد؛ نهج البلاغه، قم، موسسه فرهنگی تحقیقاتی امیرالمومنین، پاییز۱۳۸۱، خطبه۲۱۶.
  7. تحف العقول عن آل الرسول علیهم‏ السلام، ابن ‏شعبه حرانی، ترجمه احمد جنتی،‏ ص۳۲۳
  8. کلینی، محمد بن یعقوب؛ فروع کافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ه.ق، ج۵، ص۱۰۷.
  9. معراج السعادة، ملا احمد نراقی، ص ۴۸۴
  10. علامه شعرانی، نثر طوبی، ذیل واژه «برّ».
  11. نراقی، احمد؛ معراج السعاده، ص۲۵۳ تا ۲۵۵.

منابع