بقعه چهار امامزاده قم: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
جز (Heidariyan47 صفحهٔ چهار امامزاده معروف به امامزاده"ملا آقابابا" (عليه السلام) را به [[چهار امامزاده معروف به امامزاده"ملا آقابابا" (عليه السلام)...)
 
(یک نسخهٔ میانیِ همین کاربر نمایش داده نشده است)
سطر ۱: سطر ۱:
بقعه مورد نظر مدفن چهار امامزاده در بلوار 15 خرداد واقع است كه قبلا به اين منطقه اراضى جمر و سعدآباد مى گفتند، و مدتى اين بقعه را بنام چهار امامزاده و زماني بنام امامزاده ملا‌ آقابابا(به اسم خادم آنجا) مى خواندند كه در رديف خاكفرج و گنبدهاى شاهزاده ابو احمد بن محمد حنفيه و شاهزاده سيد على واقع مى باشد.
+
[[پرونده:چهار امامزاده.jpg|بندانگشتی|بقعه چهار امامزاده در قم]]
 +
بقعه «چهار امامزاده» مدفن چهار تن از نوادگان [[امام سجاد علیه السلام|امام زین العابدین]] (علیه‌السلام) در بلوار ۱۵ خرداد شهر [[قم]] واقع است. مدتى این بقعه را بنام «چهار امامزاده» و زمانی بنام امامزاده «ملا‌ آقابابا» (به اسم خادم آنجا) مى خواندند. بنای اصلی این بقعه مربوط به قبل از دوره [[صفویه|صفویه]] می باشد.
  
دراين بقعه بحكايت نامش چهار امامزاده مدفونند و مدفونين بنا بنوشته كتيبه ايكه در عكس هم مشاهده مى شود به اسامى شاهزاده حسن و شاهزاده حسين و شاهزاده ابراهيم و شاهزاده جعفر از اولاد حضرت سيد الساجدين امام زين العابدين(عليه السلام) هستند.
 
  
ولي بايد به جرأت گفت كه بطور تحقيق نميتوان تعيين كرد كه اين چهار شاهزاده مدفون در اين بقعه چه كسانى مى باشند، اما چون شيوه نگارنده اين كتاب در اينست كه ابتداءا گفته ها و احتمالات نويسندگان و مورخين را نوشته و پس از آن مختار يك تن از علماي انساب را كه در اين زمينه نظر داده اند را بررسى نموده و اگر هم تحقيقات نگارنده خلاف اقوال هر يك از احتمالات داده شده باشد با مدارك متقن و مستند بيان مى نمايد و آنگاه به حالات خود مدفونين پرداخته و اگر از زندگانى آنها مطالبى در دست نبود پاره اى از حالات پدر و اجدادشان را متذكر خواهد شد، از اينروست كه احتمالات داده شده در مورد مدفونين در اين بقعه را ذيلا اشاره مى كنيم و قول اقرب بصواب را انتخاب و در حالات همان بحث خواهيم كرد.
+
==مدفونین در بقعه چهار امامزاده==
  
بنابراين بايد گفت كه مرحوم ناصرالشريعه در كتاب(1)خود چند احتمال ذكر نموده اند كه بشرح زير است.
+
در این بقعه بحکایت نامش، چهار امامزاده مدفونند و مدفونین بنا بنوشته کتیبه ای که در آن است به اسامى شاهزاده حسن و شاهزاده حسین و شاهزاده ابراهیم و شاهزاده جعفر، از اولاد [[امام سجاد علیه السلام|امام زین العابدین]] (علیه السلام) هستند.
  
1ـ احتمال دارد كه شاهزاده حسين جناب حسين بن حسن بن حسين بن حسن افطس بن على بن امام زين العابدين(عليه السلام) باشد و شايد هم حسن والد همين امامزاده حسين باشد.
+
ولی بطور تحقیق نمی توان تعیین کرد که این چهار شاهزاده مدفون در این بقعه چه کسانى مى باشند، اما چون شیوه نگارنده این کتاب در اینست که ابتداءاً گفته ها و احتمالات نویسندگان و مورخین را نوشته و پس از آن مختار یک تن از علمای انساب را که در این زمینه نظر داده اند را بررسى نموده و اگر هم تحقیقات نگارنده خلاف اقوال هر یک از احتمالات داده شده باشد، با مدارک متقن و مستند بیان مى نماید و آنگاه به حالات خود مدفونین پرداخته و اگر از زندگانى آنها مطالبى در دست نبود پاره اى از حالات پدر و اجدادشان را متذکر خواهد شد، از اینروست که احتمالات داده شده در مورد مدفونین در این بقعه را ذیلا اشاره مى کنیم و قول اقرب بصواب را انتخاب و در حالات همان بحث خواهیم کرد.
  
2ـ احتمال دارد كه شاهزاده حسن جانب حسن بن عباس بن عبدالله الشهيد ابن حسن افطس بن على بن امام زين العابدين(عليه السلام)باشد.
+
الف). باید گفت که مرحوم ناصرالشریعه در کتاب خود «تاریخ قم» چند احتمال ذکر نموده اند که بشرح زیر است:
  
3ـ و بنابر احتمالى حسين جناب حسين بن على بن عمر بن حسن افطس بن على بن امام زين العابدين(عليه السلام) باشد.
+
۱. احتمال دارد که شاهزاده حسین جناب حسین بن حسن بن حسین بن حسن افطس بن على بن [[امام سجاد علیه السلام|امام زین العابدین]](علیه السلام) باشد و شاید هم حسن والد همین امامزاده حسین باشد.
  
اما مرحوم ناصر الشريعه براى احتمالات فوق خود هيچ دليلى را مبذول نداشتند، كه شايد نظر نامبرده از گفتار صاحب كتاب انوار المشعشعين بوده باشد كه جواب آن از نگارنده اين كتاب چنين است كه هيچ يك از علماى انساب ورود حسن بن حسين بن حسن افطس را به قم ثبت ننموده چه رسد كه پدر و پسر را در اين بقعه مدفون بدانيم، وانگهى مجرد ورود يك شخص در جائى دليل بر مدفون بودن وى نخواهد بود، پس بنابراين احتمال اول مرحوم ناصرالشريعه مردود مى باشد.
+
۲. احتمال دارد که شاهزاده حسن جناب حسن بن عباس بن عبدالله الشهید ابن حسن افطس بن على بن امام زین العابدین(علیه السلام) باشد.
  
در جواب ا حتمال دوم هم بايد گفت كه در كتب انساب براى عباس بن عبدالله الشهيد ابن حسن افطس فقط يك عقب بنام عبدالله ابو محمد الابيض ثبت نموده اند(2)و اگر هم فرزندى بنام حسن داشته كه از وى حسين بدنيا آمده است و منقرض گشته بود يقينا مى بايستى ذكرى از آن در كتب انساب و تاريخ مي شد، لذا عدم نقل مورخين و سكوت علماء انساب، خود اقوى دليل برنداشتن فرزنى بنام حسن مى باشد و اگر هم بگوئيم كه حسن بن عباس طبق قول صاحب تاريخ قم وجود خارجي داشته، لابد اشتباهى در نقل قول صورت گرفته چونكه هيچ دليلى بر مدفون بودن حسن بن عباس در اين بقعه موجود نيست و مجرد اسكان شخصى در يك شهر را نمى توان دليل بر مدفون بودن آن در يكى از بقاع دانست خصوصا دلائلى در دست است كه چهار تن از فرزندان على بن عمر بن حسن افطس در اين بقعه مدفون مى باشند كه مرحوم علامه نسابه عباس فيض بر آن تصريح كرده و داستان هجرتشان و اولاد وى را با ذكر مدفنشان ذكر نموده است كه خواهد آمد.
+
۳. و بنابر احتمالى حسین جناب حسین بن على بن عمر بن حسن افطس بن على بن امام زین العابدین(علیه السلام) باشد.
  
صاحب كتاب(انوار المشعشعين)(3)هم مدفونين در اين بقعه را از احفاد حضرت امام سجاد(عليه السلام) به اسامى امامزاده حسين، امامزاده محمد، امامزاده احمد، امامزاده حسن كه مطابق مشهور بين مردم و موافق لوح مزارشان بوده است تعيين نموده و بيانات خود را بزيات نامه ايكه در بقعه نامبرده موجود بود متكى نموده ولى پس از آن هرچه نوشته با قيد احتمال و مدرك قرار دادن گفتار مؤلف تاريخ قم است، كه مى نويسد:
+
اما مرحوم ناصر الشریعه براى احتمالات فوق خود هیچ دلیلى را مبذول نداشتند، که شاید نظر نامبرده از گفتار صاحب کتاب انوار المشعشعین بوده باشد که جواب آن از نگارنده این کتاب چنین است که هیچ یک از علماى انساب ورود حسن بن حسین بن حسن افطس را به [[قم]] ثبت ننموده چه رسد که پدر و پسر را در این بقعه مدفون بدانیم، وانگهى مجرد ورود یک شخص در جائى دلیل بر مدفون بودن وى نخواهد بود، پس بنابراین احتمال اول مرحوم ناصرالشریعه مردود مى باشد.
  
"محتمل است حسين مدفون دراين بقعه همان ابوالفضل حسين بن حسن باشد كه حالاتش در قسمت شاهزاده ابراهيم(4)قرب مشهد على بن جعفر(عليه السلام) گفته شد و محمد را هم كه فرزند وى است، هر دو تن جد و پدر ابو العباس احمد مى باشند در اين بقعه مدفون دانست، وى در جاى ديگر مى نويسد كه ممكن است حسن مدفون در اين بقعه هم حسن بن عباس بن عبدالله الشهيد بن حسن افطس برادر عبدالله ابيض مدفون در رى و محمد هم فرزند او باشد و سومى آنها هم احمد فرزند عباس بن عبد الله ابيض(5)باشد كه قبلا جواب اين احتمال بطور مبسوط از نگارنده اين كتاب داده شد، ولى دلائل صاحب كتاب انوار المشعشعين چنين است:
+
در جواب ا حتمال دوم هم باید گفت که در کتب انساب براى عباس بن عبدالله الشهید ابن حسن افطس فقط یک عقب بنام عبدالله ابو محمد الابیض ثبت نموده اند و اگر هم فرزندى بنام حسن داشته که از وى حسین بدنیا آمده است و منقرض گشته بود یقینا مى بایستى ذکرى از آن در کتب انساب و تاریخ می شد، لذا عدم نقل مورخین و سکوت علماء انساب، خود اقوى دلیل برنداشتن فرزدنى بنام حسن مى باشد و اگر هم بگوئیم که حسن بن عباس طبق قول صاحب تاریخ قم وجود خارجی داشته، لابد اشتباهى در نقل قول صورت گرفته چونکه هیچ دلیلى بر مدفون بودن حسن بن عباس در این بقعه موجود نیست و مجرد اسکان شخصى در یک شهر را نمى توان دلیل بر مدفون بودن آن در یکى از بقاع دانست خصوصا دلائلى در دست است که چهار تن از فرزندان على بن عمر بن حسن افطس در این بقعه مدفون مى باشند که مرحوم علامه نسابه عباس فیض بر آن تصریح کرده و داستان هجرتشان و اولاد وى را با ذکر مدفنشان ذکر نموده است که خواهد آمد.
  
وي در كتاب خود بنقل از(تاريخ قم)(6)مى نويسد كه؛"ديگر از امامزاده هائيكه بقم آمدند عبدالله بن عباس بن عبدالله الشهيد بن حسن افطس بن على بن امام زين العابدين(عليه السلام) بود كه از بصره بقم آمد و او با على بن محمد علوى صاحب زنج در بصره بود و چون صاحب زنج را در بصره بقتل رسانيدند عبد الله بن عباس با برادرش حسن بن عباس از بصره بقم گريخته و در آنجا متوطن شدند و از عبد الله بن عباس رد قم دو پسر به اسامى ابوالفضل عباس و ابو عبدالله حسين ملقب به ابيض و سه دختر به وجود آمدند و....
+
ب). صاحب کتاب «انوار المشعشعین» هم مدفونین در این بقعه را از احفاد [[امام سجاد علیه السلام|امام سجاد]](علیه السلام) به اسامى امامزاده حسین، امامزاده محمد، امامزاده احمد، امامزاده حسن که مطابق مشهور بین مردم و موافق لوح مزارشان بوده است تعیین نموده و بیانات خود را به زیارت نامه ای که در بقعه نامبرده موجود بود متکى نموده ولى پس از آن هرچه نوشته با قید احتمال و مدرک قرار دادن گفتار مؤلف تاریخ قم است، که مى نویسد: "محتمل است حسین مدفون در این بقعه همان ابوالفضل حسین بن حسن باشد که حالاتش در قسمت شاهزاده ابراهیم قرب مشهد على بن جعفر(علیه السلام) گفته شد و محمد را هم که فرزند وى است، هر دو تن جد و پدر ابو العباس احمد مى باشند در این بقعه مدفون دانست".  
واز ابوالفضل عباس بن عبدالله بن عباس هم ابو على احمد به وجود آمد ولى ابو عبدالله حسين ابيض بن عبدالله بن عباس از قم به رى رفت و اعقاب او در رى هستند.
 
  
و اما حسن بن عباس بن عبدالله شهيد برادر عبدالله بن عباس كه با هم از بصره بقم آمدند، از او فرزندى بنام ابوالفضل محمد بوجود آمد كه بسيار جوان عاقل و پارسا و قانع بود أنتهي".
+
وى در جاى دیگر مى نویسد که ممکن است حسن مدفون در این بقعه هم حسن بن عباس بن عبدالله الشهید بن حسن افطس برادر عبدالله ابیض مدفون در رى و محمد هم فرزند او باشد و سومى آنها هم احمد فرزند عباس بن عبد الله ابیض باشد که قبلا جواب این احتمال بطور مبسوط از نگارنده این کتاب داده شد، ولى دلائل صاحب کتاب انوار المشعشعین چنین است:
پس از بيانات تاريخ قم چنين مستفاد شد كه عبد الله ابيض را برادري، بنام حسن بوده و مؤلف انوار المشعشعين چنين استدلال مى كندكه مشهور بودن اينكه عبد الله ابيض در ري مدفونست اصلى ندارد و احتمال دارد كه در قم مدفون باشد چونكه صاحب تاريخ قم نفرموده كه عبدالله ابيضاز قم بيرون رفته باشد اما قبر او معلوم نيست كه در كجا واقع است و آنكسى كه از قم به رى هجرت نموده ابو عبدالله حسين بن عبد الله ابيض بوده است(7) كه احتمال مى رود كنيه او(ابو عبدالله) تدريجا براسم او غلبه يافته باشد و بمرور ايام در لفظ ابوعبد الله هم تخفيفى راه يافته شده و بجاى ابو عبدالله حسين ابيض، عبد الله ابيض گفته شده باشد و نيز محتمل است كه عبدالله بن حسين بن عبد الله ابيض كه شاعر بوده است نيز با پدر خود حسين در آن بقعه مدفون شده و بقعه بنام عبد الله شهرت يافته باشد.
 
  
پس احتمالات مرحوم صاحب انوار المشعشعين چنين است كه اسامى زير در اين بقعه مدفون مي باشند؛
+
وی در کتاب خود بنقل از (تاریخ قم) مى نویسد که؛ "دیگر از امامزاده هائی که بقم آمدند عبدالله بن عباس بن عبدالله الشهید بن حسن افطس بن على بن امام زین العابدین(علیه السلام) بود که از [[بصره]] بقم آمد و او با على بن محمد علوى صاحب زنج در بصره بود و چون صاحب زنج را در بصره بقتل رسانیدند عبد الله بن عباس با برادرش حسن بن عباس از بصره بقم گریخته و در آنجا متوطن شدند و از عبدالله بن عباس در قم دو پسر به اسامى ابوالفضل عباس و ابو عبدالله حسین ملقب به ابیض و سه دختر به وجود آمدند و....
1ـ حسن بن عباس بن عبدالله الشهيد ابن حسن افطس ابن على بن امام زين العابدين(عليه السلام).
+
و از ابوالفضل عباس بن عبدالله بن عباس هم ابو على احمد به وجود آمد ولى ابو عبدالله حسین ابیض بن عبدالله بن عباس از قم به رى رفت و اعقاب او در رى هستند. و اما حسن بن عباس بن عبدالله شهید برادر عبدالله بن عباس که با هم از بصره بقم آمدند، از او فرزندى بنام ابوالفضل محمد بوجود آمد که بسیار جوان عاقل و پارسا و قانع بود أنتهی".
محمد بن حسن بن عباس بن عبدالله الشهيد ابن حسن افطس ابن على بن امام زين العابدين(عليه السلام).
 
3ـ عبد الله ابيض ابن عباس بن عبدالله الشهيد ابن حسن افطس بن على بن امام زين العابدين(عليه السلام).
 
4ـ احمد بن عباس بن عبدالله ابيض ابن عباس عبد الله الشهيد ابن حسن افطس بن على بن امام زين العابدين(عليه السلام). و دو احتمال ديگر داده شده بود كه در اول اين بخش ذكر گرديد.
 
  
==اسامي مدفونين در بقعه چهار امامزاده==
+
پس از بیانات صاحب «تاریخ قم» چنین مستفاد شد که عبدالله ابیض را برادری بنام حسن بوده و مؤلف انوار المشعشعین چنین استدلال مى کند که مشهور بودن اینکه عبدالله ابیض در ری مدفون است اصلى ندارد و احتمال دارد که در قم مدفون باشد چونکه صاحب تاریخ قم نفرموده که عبدالله ابیض از قم بیرون رفته باشد. اما قبر او معلوم نیست که در کجا واقع است و آنکسى که از قم به رى هجرت نموده ابو عبدالله حسین بن عبدالله ابیض بوده است که احتمال مى رود [[کنیه|کنیه]] او (ابو عبدالله) تدریجا براسم او غلبه یافته باشد و بمرور ایام در لفظ ابو عبدالله هم تخفیفى راه یافته شده و بجاى ابو عبدالله حسین ابیض، عبدالله ابیض گفته شده باشد و نیز محتمل است که عبدالله بن حسین بن عبدالله ابیض که شاعر بوده است نیز با پدر خود حسین در آن بقعه مدفون شده و بقعه بنام عبدالله شهرت یافته باشد.
  
به استدلال مرحوم عباس فيض
+
پس احتمالات مرحوم صاحب انوار المشعشعین چنین است که اسامى زیر در این بقعه مدفون می باشند:
  
مرحوم عباس فيض دركتاب خود(8)مى نويسد: در اين گنبد بحكايت نامش چهار امامزاده به اسامى ابو عبدالله حسين و ابو محمد حسن و ابو علي محمد و ابو طالب محسن مدفون مى باشند كه ابو عبدالله حسين پدر آن سه تن و نسبشان از قرار زير است؛
+
۱. حسن بن عباس بن عبدالله الشهید ابن حسن افطس ابن على بن امام زین العابدین(علیه السلام).
  
ابو عبدالله حسين بن على بن عمر بن حسن الافطس ابن على الاصغر ابن امام زين العابدين(عليه السلام).
+
۲. محمد بن حسن بن عباس بن عبدالله الشهید ابن حسن افطس ابن على بن امام زین العابدین(علیه السلام).
قبل از آنكه كيفيت ورود ابو عبدالله حسين را بيان كنيم مقدمه‌ پاره اى از حالات اجدادش را ذيلا اشاره نموده تا نسبت به اين سلسله بيشتر آشنائى داشته باشيم.
 
  
علي بن امام زين العابدين(عليه السلام)كوچكترين فرزندان حضرته سجاد(عليه السلام) بود كه صاحب شرافت و جلالت قدر بوده و آثارى از فضايل و مناقب در او هويدا بود و امام سجاد(عليه السلام) او را بنام برادرش كه در كربلاء بشهادت رسيد نام گذارى نمود و وى را مكنى به ابوالحسن گردانيد(9).
+
۳. عبد الله ابیض ابن عباس بن عبدالله الشهید ابن حسن افطس بن على بن امام زین العابدین(علیه السلام).
در كتاب مجدي(10)نوشته شده كه على الاصغر مادرش ام ولد و با زيد و عمر برادر ابوينى و در سن 30 سالگى در(ينبع) فوت كرده و قبرش در همانجا مى باشد.
 
  
بهرحال در تمام كتب انساب وتاريخ نسل على الاصغر بن امام زين العابدين(عليه السلام) را از حسن افطس مى دانند(11).
+
۴. احمد بن عباس بن عبدالله ابیض ابن عباس عبد الله الشهید ابن حسن افطس بن على بن امام زین العابدین(علیه السلام).
  
مادر حسن افطس ام ولد بوده و قبل از آنكه وى بدنيا بيايد(درحاليكه حمل بوده) پدرش دار دنيا را وداع گفت، اما حسن كم كم رشد كرد تا اينكه جوانى رشيد و شجاع شد و با محمد بن عبدالله بن الحسن نفس زكيه قيام نمود و پرچمى سفيد در دست داشت و هيچكس مثل او در سپاه نفس زكيه از حيث شجاعت و بى باكى پيدا نمى شد و وى بسبب طول قامت، رمح آل ابيطالب ناميده شد.
+
ج). مرحوم عباس فیض در کتاب خود (گنجینه آثار قم) مى نویسد: در این گنبد بحکایت نامش چهار امامزاده به اسامى ابو عبدالله حسین و ابو محمد حسن و ابو علی محمد و ابو طالب محسن مدفون مى باشند که ابو عبدالله حسین پدر آن سه تن و نسبشان از قرار زیر است؛
  
چون محمد نفس زكيه بشهادت رسيد و افراد او منهزم شدند، حسن افطس مخفى گرديد و هنگاميكه امام جعفر الصادق(عليه السلام)بعراق هجرت نمود نزد خليفه منصور دوانيقى رفت و به او فرمود: آيا مى خواهى به رسول خدا(ص) احسانى كرده باشي؟ منصور گفت بلى يابن رسول الله(ص)، امام صادق فرمود: از سر تقصيرات حسن افطس در گذر و خليفه هم بقول نمود وحسن از مخفيگاه خود بيرون آمد(12).
+
ابو عبدالله حسین بن على بن عمر بن حسن الافطس ابن على الاصغر ابن امام زین العابدین(علیه السلام).
 +
قبل از آنکه کیفیت ورود ابو عبدالله حسین را بیان کنیم مقدمه‌ پاره اى از حالات اجدادش را ذیلا اشاره نموده تا نسبت به این سلسله بیشتر آشنائى داشته باشیم.
  
اما مسئله سوء قصد حسن درباره امام صادق(عليه السلام) با كارد وعدم توفيق وى بر قتل امام معلوم نيست كه تا چه حد صحيح باشد زيرا درباره وى قدحى نرسيده است كه بر صحت امر دلالت كند و از كنيز امام جعفر الصادق(عليه السلام)بنام(سالمه) روايت شده:"هنگاميكه امام(عليه السلام) مريض شد و خوف بر اتلاف نفس خود نموده بود فرزند خود امام موسي(عليه السلام) را صدا زد و فرمود كه هفتاد اشرفى و اجناس ديگر به حسن افطس بدهد، سالمه گويد: من نزديك شدم و گفتم آيا شما به افطس چيزى مى دهيد مگر او نبود كه در مسيرتان كمين نمود تا شما را بكشد؟ حضرت فرمود: اى سالمه مى خواهى من از آن اشخاصى باشم كه خداي تعالى فرمود:(ويقطعون ما امر الله به ان يوصل)(13) يعنى قطع مى كنند و مى برند چيزى را كه حقتعالى فرمان كرده كه بهم پيوسته دارند"(14).
+
علی بن امام زین العابدین(علیه السلام) کوچکترین فرزندان حضرته سجاد(علیه السلام) بود که صاحب شرافت و جلالت قدر بوده و آثارى از فضایل و مناقب در او هویدا بود و امام سجاد(علیه السلام) او را بنام برادرش که در [[کربلا|کربلاء]] بشهادت رسید نام گذارى نمود و وى را مکنى به ابوالحسن گردانید.
 +
در کتاب مجدی نوشته شده که على الاصغر مادرش ام ولد و با زید و عمر برادر ابوینى و در سن ۳۰ سالگى در (ینبع) فوت کرده و قبرش در همانجا مى باشد. بهرحال در تمام کتب انساب و تاریخ نسل على الاصغر بن امام زین العابدین(علیه السلام) را از حسن افطس مى دانند.
  
حسن افطس را اولاد بسيار است اما عقب او از پنج(15)پسر به اسامي:
+
مادر حسن افطس [[ام ولد]] بوده و قبل از آنکه وى بدنیا بیاید پدرش دار دنیا را وداع گفت، اما حسن کم کم رشد کرد تا اینکه جوانى رشید و شجاع شد و با محمد بن عبدالله بن الحسن [[نفس زکیه|نفس زکیه]] قیام نمود و پرچمى سفید در دست داشت و هیچکس مثل او در سپاه نفس زکیه از حیث شجاعت و بى باکى پیدا نمى شد و وى بسبب طول قامت، رمح آل ابیطالب نامیده شد.
  
1ـ على الحوري(16)
+
چون محمد نفس زکیه بشهادت رسید و افراد او منهزم شدند، حسن افطس مخفى گردید و هنگامیکه [[امام صادق علیه السلام|امام جعفر الصادق]](علیه السلام) به [[عراق]] هجرت نمود نزد خلیفه [[منصور (خلیفه عباسی)|منصور دوانیقى]] رفت و به او فرمود: آیا مى خواهى به [[پیامبر اسلام|رسول خدا]](ص) احسانى کرده باشی؟ منصور گفت بلى یابن رسول الله(ص)، امام صادق فرمود: از سر تقصیرات حسن افطس در گذر و خلیفه هم بقول نمود و حسن از مخفیگاه خود بیرون آمد.
  
2ـ الحسن ابو محمد المكفوك
+
اما مسئله سوء قصد حسن درباره امام صادق(علیه السلام) با کارد وعدم توفیق وى بر قتل امام معلوم نیست که تا چه حد صحیح باشد زیرا درباره وى قدحى نرسیده است که بر صحت امر دلالت کند و از کنیز امام جعفر الصادق(علیه السلام) بنام (سالمه) روایت شده:"هنگامیکه امام(علیه السلام) مریض شد و خوف بر اتلاف نفس خود نموده بود فرزند خود [[امام موسی کاظم علیه السلام|امام موسی]](علیه السلام) را صدا زد و فرمود که هفتاد اشرفى و اجناس دیگر به حسن افطس بدهد، سالمه گوید: من نزدیک شدم و گفتم آیا شما به افطس چیزى مى دهید مگر او نبود که در مسیرتان کمین نمود تا شما را بکشد؟ حضرت فرمود: اى سالمه مى خواهى من از آن اشخاصى باشم که خدای تعالى فرمود: «ویقطعون ما امر الله به أن یوصل»([[سوره بقره]]، آیه ۲۷) یعنى قطع مى کنند و مى برند چیزى را که حقتعالى فرمان کرده که بهم پیوسته دارند».
  
عبدالله الشهيد
+
مرحوم عباس فیض مى فرماید که ابو عبدالله الحسین در اصفهان ساکن بود و داراى دو دختر و سه پسر به اسامی؛ ابوطالب محسن و ابو محمد حسن و ابوالحسن على برطله که با این پنج نفر به قم هجرت نمود و در این شهر هم او را پسرى بنام ابى على محمد الرئیس بوجود آمد.
  
4ـ والحسين
+
از آن میانه ابوالحسن على برطله بن ابى عبدالله حسین بن على بن عمر بن حسن افطس بن على بن امام زین العابدین(علیه السلام) از قم به آوه نقل مکان کرد و در آنجا ویرا پسرانى به اسامى ابوجعفر محمد، و ابو محمد حسن برطله و ابو العباس طیب و ابو الحسین طاهر بوجود آمدند که شاهزاده طیب و طاهر از آوه به قم آمده متوطن شدند و در همین شهر وفات یافتند که الآن بقعه متبرکه آنها در اطراف قم مزار مؤمنین مى باشد".
  
5ـ عمر(17)اما عقب عمر به حسن افطس بن على از يك پسر او بنام على است كه ملقب به يرطله(18)بوده است.
+
پس بنابر عبارات فوق و تصریح مؤلف کتاب (مجدی) و (عمده الطالب) دیگر هیچ جاى شک نیست که مدفونین در این بقعه شاهزادگان، ابو محمد حسن و ابو على محمد و ابوطالب محسن پسران سید جلیل القدر شاهزاده ابو عبدالله حسین بن على بن عمر بن حسن الافطس بن علی الأصغر بن امام زین العابدین(علیه السلام) می باشند و احتمالات صاحب کتاب انوار المشعشعین هم مردود و طرد مى گردد.
 +
==توصیف گنبد و بارگاه چهار امامزاده==
  
و عقب على بن عمر بن حسن افطس بن على از پنج پسر او به اسامى زير مى باشد؛
+
اما بقعه مورد نظر از آثار قبل از [[صفویه|صفویه]] می باشد که الآن از آثار تاریخى آن بجهت تعمیرات و توسعه بعد از پیروزى انقلاب اسلامی چیزى نمانده، گرچه یکى از مشاهد بسیار زیبا و پرمعنویت این شهر محسوب مى شود.
  
1ـ ابوطاهر ابراهيم
+
اما این بقعه داراى دو مدخل به صحن است که اولى آن از سوى خیابان و متصل به کفشکنى حرم باز مى شود و دومى آن داخل کوچه پشت امامزاده که به صحن مشجر آن باز شده و در وسط این صحن حوضى وجود دارد که بطول و عرض تقریبى ۴ متر مى باشد و در مقابل همین حوض مدخل اصلى روضه مطهر از صحن به حرم باز مى گردد که بلافاصله چشم انسان به ضریح سنگ کارى شده از مرمر مى خورد که درهر طرف این ضریح دو پنجره مشبک از نقره و مطلا به عرض و ارتفاع ۴۰ سانتیمتر که براى انداختن نذورات به داخل مرقد استفاده مى شود، مشاهده مى گردد.
  
2ـ عمر
+
تمام جدار این روضه مطهره از همان سنگهاى مرمرى که از [[ضریح|ضریح]] استفاده شده مزین مى باشد و در جانبین ضریح هم دو حجره باز ومتصل به روضه مقدسه موجود است که براى زواریکه قصد توسل دارند جاى وسیعی، ساخته شده است.
  
3ـ ابوالحسن محمد
+
بر فراز بقعه، گنبدى هرمى شانزده ترکى آراسته به کاشیهاى الوان به رنگ فیروزه که با گلهاى کوچک مزین شده و در هر قسمت آن از بالا به پائین، اول اسم جلاله (الله) و بعد اسماء مبارکه خمسة النجباء به ترتیب محمد(ص)، علی، فاطمه، حسن و حسین(علیهم السلام) بچشم مى خورد که به زیبائى گنبد افزوده است و ارتفاع تقریبى گنبد هم از بام ۴ متر می باشد.
  
4ـ ابو عبدالله الحسين(19)
+
بقعه مورد نظر شکل مربع است که با آجرهاى نمابندى آراسته گشنه و همچنانکه در تصویر هم مشاهده مى شود ایوان بقعه از صحن داراى چهار ستون که بالاى هر یک توسط کاشیهائى به رنگ آبى و منقش به گل و بوته مزین گشته و در جانبین این ستونها دو پنجره که یکی مربوط به قسمت زنانه و دیگرى از روضه مطهر و قسمت مردانه است مشاهده مى گردد که بسیار پر جلوه و با وجود اشجار با صفا و زیبا گشته است.
 +
==منابع==
  
5ـ احمد.
+
* [http://www.al-shia.org/html/far/2ahl/emamzade/qom/07.htm سایت الشیعه]
 
 
مرحوم عباس فيض مى فرمايد(20)كه"ابو عبدالله الحسين در اصفهان ساكن بود و داراى دو دختر و سه پسر به اسامي؛ ابوطالب محسن و ابو محمد حسن و ابوالحسن على برطله كه با اين پنج نفر به قم هجرت نمود و در اين شهر هم او را پسرى بنام ابى على محمد الرئيس بوجود آمد(21).
 
 
 
از آن ميانه ابوالحسن على برطله بن ابى عبدالله حسين بن على بن عمر بن حسن افطس بن على بن امام زين العابدين(عليه السلام) از قم به آوه نقل مكان كرد و در آنجا ويرا پسرانى به اسامى ابوجعفر محمد، و ابو محمد حسن برطله و ابو العباس طيب و ابو الحسين طاهر بوجود آمدند كه شاهزاده طيب و طاهر از آوه به قم آمده متوطن شدند و در همين شهر وفات يافتند كه الآن بقعه متبركه آنها در اطراف قم مزار مؤمنين مى باشد".
 
 
 
پس بنابر عبارات فوق و تصريح مؤلف كتاب(مجدي)(22)و(عمده الطالب)(23)ديگر هيچ جاى شك نيست كه مدفونين در اين بقعه شاهزادگان، ابو محمد حسن و ابو على محمد و ابوطالب محسن پسران سيد جليل القدر شاهزاد ابو عبدالله حسين بن على بن عمر بن حسن الافطس بن علي الأصغر بن امام زين العابدين(عليه السلام) مي باشند و احتمالات صاحب كتاب انوار المشعشعين هم مردود و طرد مى گردد.
 
 
 
 
 
==توصيف گنبد و بارگاه چهار امامزاده از احفاد امام سجاد(عليه السلام)==
 
 
 
اما بقعه مورد نظر از آثار قبل از صفويه ميباشد كه الآن از آثار تاريخى آن بجهت تعميرات و توسعه بعد از پيروزى انقلاب اسلام، چيزى نمانده گرچه يكى از مشاهد بسيار زيبا و پرمعنويت اين شهر محسوب مى شود چرا كه اطراف اين بقعه را درختانى پوشانده و در صحن آن زير سايه درختان زوار براى استراحت اسكان مى يابند و حقير كه چند مرتبه براى عتبه بوسى به آستان مبارك اين چهار امامزاده شريفياب شدم جمع كثيرى از زوار را در گوشه اى از صحن زير درختان كه سفره اى انداخته بودند و مشغول تقسيم طعام نذرى مى شدند ملاحظه و پى به جلالت قدر و منزلت شأن صاحبان اين قبر شدم.
 
 
 
اما اين بقعه داراى دو مدخل به صحن است كه اولى آن از سوى خيابان و متصل به كفشكنى حرم باز مى شود و دومى آن داخل كوچه پشت امامزاده كه به صحن مشجر آن باز شده و در وسط اين صحن حوضى وجود دارد كه بطول و عرض تقريبى 4 متر مى باشد و در مقابل همين حوض مدخل اصلى روضه مطهر از صحن به حرم باز مى گردد كه بلافاصله چشم انسان به ضريح سنگ كارى شده از مرمر مى خورد كه درهر طرف اين ضريح دو پنجره مشبك از نقره و مطلا به عرض و ارتفاع 40 سانتيمتر كه براى انداختن نذورات به داخل مرقد استفاده مى شود، مشاهده مى گردد.
 
 
 
تمام جدار اين روضه مطهره از همان سنگهاى مرمرى كه از ضريح استفاده شده مزين مى باشد و در جانبين ضريح هم دو حجره باز ومتصل به روضه مقدسه موجود است كه براى زواريكه قصد توسل دارند جاى وسيعي، ساخته شده است.
 
 
 
بر فراز بقعه، گنبدى هرمى شانزده تركى آراسته به كاشيهاى الوان به رنگ فيروزه كه با گلهاى كوچك مزين شده و در هر قسمت آن از بالا به پائين، اول اسم جلاله(الله) و بعد اسماء مباركه خمسه النجباء به ترتيب محمد(ص) علي، فاطمه، حسن و حسين(عليه السلام) بچشم مى خورد كه به زيبائى گنبد زياده از حد، افزوده است و ارتفاع تقريبى گنبد هم از بام 4 متر مي باشد.
 
 
 
بقعه مورد نظر شكل مربع است كه با آجرهاى نمابندى آراسته گشنه و همچنانكه در تصوير هم مشاهده مى شود ايوان بقعه از صحن داراى چهار ستون كه بالاى هر يك توسط كاشيهائى به رنگ آبى و منقش به گل و بوته مزين گشته و در جانبين اين ستونها دو پنجره كه يكي مربوط به قسمت زنانه و ديگرى از روضه مطهر و قسمت مردانه است مشاهده مى گردد كه بسيار پر جلوه و با وجود اشجار با صفا و زيبا گشته است.
 
 
 
 
 
==پی نویس==
 
 
 
(1)ـ تاريخ قم صفحه 130.
 
 
 
(2)ـ الشجره المباركه صفحه 177 و سراج الانساب صفحه 163 كه ايشان محمد را هم قائل شده اند.
 
 
 
(3)ـ انوار المشعشعين جلد 2 صفحه 89 و انجم فروزان صفحه 164.
 
 
 
(4)ـ قبلا در توصيف بقعه شاهزاده ابراهيم مدفون د رمحاذات بقعه‌ منسوب بعلى بن جعفر(عليه السلام) گفته شد كه چند احتمال در مدفونين اين بقعه مى باشد كه از جمله آنها جناب شاهزاده ابوالعباس احمد بن محمد بن حسين بن حسن بن حسين بن حسن افطس بن على بن امام زين العابدين(عليه السلام) باشد.
 
 
 
(5)ـ كتب انساب ذكرى از ورود احمد بن عباس بن عبد الله الأبيض بن عباس بن عبدالله الشهيد بن حسن در كتبشان ذكر ننمودند.
 
 
 
(6)ـ تاريخ قم صفحه 228 و انجم فروزان صفحه 165.
 
 
 
(7)ـ بر مطلب فوق اكثر علماء انساب چنين گفته اند من جمله صاحب عمده الطالب و صاحب جنه النعيم.
 
 
 
(8)ـ گنجينه آثار قم جلد 2 صفحه 591.
 
 
 
(9)ـ نقل از منتهى الآمال جلد 2 صفحه 156.
 
 
 
(10)ـ انساب مجدى صفحه 211، الصول الفخريه صفحه 187.
 
 
 
(11)ـ سراج الانساب صفحه 159، الشجره المباركه صفحه 171، انساب مجدى صفحه 212، و انساب فخرى صفحه 80، منتهى الآمال جلد 2 صفحه 157، عمده الطالب صفحه 304، الفصول الفخريه صفحه 187، تهذيب الانساب 253.
 
 
 
(12)ـ سراج الانساب صفحه 160 منتهى الآمال جلد 2 صفحه 157، عمده الطالب صفحه 305.
 
 
 
(13)ـ سوره مباركه بقره آيه شريفه 27.
 
 
 
(14)ـ عمده الطالب صفحه 306، سر السلسه صفحه 77 و الشجره المباركه صفحه 171.
 
 
 
(15)ـ مؤلف كتاب الشجره المباركه در صفحه 172 عقب حسن افطس را از 6 پسر او، و زيد المدائنى مى داند.
 
 
 
(16)ـ حورى منسوب است به حوره و آن قريه ايست در اطراف فرات ولى بعضى از علما انساب(الخزري) و يا(الحريري) نوشته اند رجوع شود به كتابهاي، انساب مجدى صفحه 213، سر السلسله 78 و انساب فخرى صفحه 80 و عمده الطالب صفحه 306.
 
 
 
(17)ـ در كتاب انساب مجدى است كه؛ اما عمر بن الافطس، فشهد فخا و له عده من الولد كثيره ببردعه و آذربيجان و قم و اصفهان و غير ذلك، كه مؤيد قول ما مبنى بر مدفون بودن چهار امامزاده از نسل ايشان ميباشد.
 
 
 
(18)ـ برطله در ا نساب فخرى صفحه 84 هم نوشته شده است.
 
 
 
(19)ـ در كتاب عمده الطالب تصريح شده كه ابو عبدالله الحسين در قم ساكن بوده است، صفحه 310.
 
 
 
(20)ـ گنجينه آثار قم جلد 2 صفحه 497.
 
 
 
(21)ـ مؤلف كتاب الشجره المباركه در صفحه 85 از كتاب خود فرزندان ابو عبدالله الحسين بن على بن عمر را كه معقب بوده چهار تن به اسامى محمد، علي، حسن و احمد دانسته و ظاهرا ابوطالب محسن جز معقبين نبوده و ذكرى هم از آن نشده است.
 
 
 
(22)ـ انساب مجدى صفحه 220 خط اول.
 
 
 
(23)ـ عمده الطالب صفحه 379.
 
 
 
==منبع==
 
 
 
[http://www.al-shia.org/html/far/2ahl/emamzade/qom/07.htm سایت الشیعه]
 
  
 
[[رده: امامزاده های قم]]
 
[[رده: امامزاده های قم]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۷ ژوئیهٔ ۲۰۲۱، ساعت ۰۹:۴۶

بقعه چهار امامزاده در قم

بقعه «چهار امامزاده» مدفن چهار تن از نوادگان امام زین العابدین (علیه‌السلام) در بلوار ۱۵ خرداد شهر قم واقع است. مدتى این بقعه را بنام «چهار امامزاده» و زمانی بنام امامزاده «ملا‌ آقابابا» (به اسم خادم آنجا) مى خواندند. بنای اصلی این بقعه مربوط به قبل از دوره صفویه می باشد.


مدفونین در بقعه چهار امامزاده

در این بقعه بحکایت نامش، چهار امامزاده مدفونند و مدفونین بنا بنوشته کتیبه ای که در آن است به اسامى شاهزاده حسن و شاهزاده حسین و شاهزاده ابراهیم و شاهزاده جعفر، از اولاد امام زین العابدین (علیه السلام) هستند.

ولی بطور تحقیق نمی توان تعیین کرد که این چهار شاهزاده مدفون در این بقعه چه کسانى مى باشند، اما چون شیوه نگارنده این کتاب در اینست که ابتداءاً گفته ها و احتمالات نویسندگان و مورخین را نوشته و پس از آن مختار یک تن از علمای انساب را که در این زمینه نظر داده اند را بررسى نموده و اگر هم تحقیقات نگارنده خلاف اقوال هر یک از احتمالات داده شده باشد، با مدارک متقن و مستند بیان مى نماید و آنگاه به حالات خود مدفونین پرداخته و اگر از زندگانى آنها مطالبى در دست نبود پاره اى از حالات پدر و اجدادشان را متذکر خواهد شد، از اینروست که احتمالات داده شده در مورد مدفونین در این بقعه را ذیلا اشاره مى کنیم و قول اقرب بصواب را انتخاب و در حالات همان بحث خواهیم کرد.

الف). باید گفت که مرحوم ناصرالشریعه در کتاب خود «تاریخ قم» چند احتمال ذکر نموده اند که بشرح زیر است:

۱. احتمال دارد که شاهزاده حسین جناب حسین بن حسن بن حسین بن حسن افطس بن على بن امام زین العابدین(علیه السلام) باشد و شاید هم حسن والد همین امامزاده حسین باشد.

۲. احتمال دارد که شاهزاده حسن جناب حسن بن عباس بن عبدالله الشهید ابن حسن افطس بن على بن امام زین العابدین(علیه السلام) باشد.

۳. و بنابر احتمالى حسین جناب حسین بن على بن عمر بن حسن افطس بن على بن امام زین العابدین(علیه السلام) باشد.

اما مرحوم ناصر الشریعه براى احتمالات فوق خود هیچ دلیلى را مبذول نداشتند، که شاید نظر نامبرده از گفتار صاحب کتاب انوار المشعشعین بوده باشد که جواب آن از نگارنده این کتاب چنین است که هیچ یک از علماى انساب ورود حسن بن حسین بن حسن افطس را به قم ثبت ننموده چه رسد که پدر و پسر را در این بقعه مدفون بدانیم، وانگهى مجرد ورود یک شخص در جائى دلیل بر مدفون بودن وى نخواهد بود، پس بنابراین احتمال اول مرحوم ناصرالشریعه مردود مى باشد.

در جواب ا حتمال دوم هم باید گفت که در کتب انساب براى عباس بن عبدالله الشهید ابن حسن افطس فقط یک عقب بنام عبدالله ابو محمد الابیض ثبت نموده اند و اگر هم فرزندى بنام حسن داشته که از وى حسین بدنیا آمده است و منقرض گشته بود یقینا مى بایستى ذکرى از آن در کتب انساب و تاریخ می شد، لذا عدم نقل مورخین و سکوت علماء انساب، خود اقوى دلیل برنداشتن فرزدنى بنام حسن مى باشد و اگر هم بگوئیم که حسن بن عباس طبق قول صاحب تاریخ قم وجود خارجی داشته، لابد اشتباهى در نقل قول صورت گرفته چونکه هیچ دلیلى بر مدفون بودن حسن بن عباس در این بقعه موجود نیست و مجرد اسکان شخصى در یک شهر را نمى توان دلیل بر مدفون بودن آن در یکى از بقاع دانست خصوصا دلائلى در دست است که چهار تن از فرزندان على بن عمر بن حسن افطس در این بقعه مدفون مى باشند که مرحوم علامه نسابه عباس فیض بر آن تصریح کرده و داستان هجرتشان و اولاد وى را با ذکر مدفنشان ذکر نموده است که خواهد آمد.

ب). صاحب کتاب «انوار المشعشعین» هم مدفونین در این بقعه را از احفاد امام سجاد(علیه السلام) به اسامى امامزاده حسین، امامزاده محمد، امامزاده احمد، امامزاده حسن که مطابق مشهور بین مردم و موافق لوح مزارشان بوده است تعیین نموده و بیانات خود را به زیارت نامه ای که در بقعه نامبرده موجود بود متکى نموده ولى پس از آن هرچه نوشته با قید احتمال و مدرک قرار دادن گفتار مؤلف تاریخ قم است، که مى نویسد: "محتمل است حسین مدفون در این بقعه همان ابوالفضل حسین بن حسن باشد که حالاتش در قسمت شاهزاده ابراهیم قرب مشهد على بن جعفر(علیه السلام) گفته شد و محمد را هم که فرزند وى است، هر دو تن جد و پدر ابو العباس احمد مى باشند در این بقعه مدفون دانست".

وى در جاى دیگر مى نویسد که ممکن است حسن مدفون در این بقعه هم حسن بن عباس بن عبدالله الشهید بن حسن افطس برادر عبدالله ابیض مدفون در رى و محمد هم فرزند او باشد و سومى آنها هم احمد فرزند عباس بن عبد الله ابیض باشد که قبلا جواب این احتمال بطور مبسوط از نگارنده این کتاب داده شد، ولى دلائل صاحب کتاب انوار المشعشعین چنین است:

وی در کتاب خود بنقل از (تاریخ قم) مى نویسد که؛ "دیگر از امامزاده هائی که بقم آمدند عبدالله بن عباس بن عبدالله الشهید بن حسن افطس بن على بن امام زین العابدین(علیه السلام) بود که از بصره بقم آمد و او با على بن محمد علوى صاحب زنج در بصره بود و چون صاحب زنج را در بصره بقتل رسانیدند عبد الله بن عباس با برادرش حسن بن عباس از بصره بقم گریخته و در آنجا متوطن شدند و از عبدالله بن عباس در قم دو پسر به اسامى ابوالفضل عباس و ابو عبدالله حسین ملقب به ابیض و سه دختر به وجود آمدند و.... و از ابوالفضل عباس بن عبدالله بن عباس هم ابو على احمد به وجود آمد ولى ابو عبدالله حسین ابیض بن عبدالله بن عباس از قم به رى رفت و اعقاب او در رى هستند. و اما حسن بن عباس بن عبدالله شهید برادر عبدالله بن عباس که با هم از بصره بقم آمدند، از او فرزندى بنام ابوالفضل محمد بوجود آمد که بسیار جوان عاقل و پارسا و قانع بود أنتهی".

پس از بیانات صاحب «تاریخ قم» چنین مستفاد شد که عبدالله ابیض را برادری بنام حسن بوده و مؤلف انوار المشعشعین چنین استدلال مى کند که مشهور بودن اینکه عبدالله ابیض در ری مدفون است اصلى ندارد و احتمال دارد که در قم مدفون باشد چونکه صاحب تاریخ قم نفرموده که عبدالله ابیض از قم بیرون رفته باشد. اما قبر او معلوم نیست که در کجا واقع است و آنکسى که از قم به رى هجرت نموده ابو عبدالله حسین بن عبدالله ابیض بوده است که احتمال مى رود کنیه او (ابو عبدالله) تدریجا براسم او غلبه یافته باشد و بمرور ایام در لفظ ابو عبدالله هم تخفیفى راه یافته شده و بجاى ابو عبدالله حسین ابیض، عبدالله ابیض گفته شده باشد و نیز محتمل است که عبدالله بن حسین بن عبدالله ابیض که شاعر بوده است نیز با پدر خود حسین در آن بقعه مدفون شده و بقعه بنام عبدالله شهرت یافته باشد.

پس احتمالات مرحوم صاحب انوار المشعشعین چنین است که اسامى زیر در این بقعه مدفون می باشند:

۱. حسن بن عباس بن عبدالله الشهید ابن حسن افطس ابن على بن امام زین العابدین(علیه السلام).

۲. محمد بن حسن بن عباس بن عبدالله الشهید ابن حسن افطس ابن على بن امام زین العابدین(علیه السلام).

۳. عبد الله ابیض ابن عباس بن عبدالله الشهید ابن حسن افطس بن على بن امام زین العابدین(علیه السلام).

۴. احمد بن عباس بن عبدالله ابیض ابن عباس عبد الله الشهید ابن حسن افطس بن على بن امام زین العابدین(علیه السلام).

ج). مرحوم عباس فیض در کتاب خود (گنجینه آثار قم) مى نویسد: در این گنبد بحکایت نامش چهار امامزاده به اسامى ابو عبدالله حسین و ابو محمد حسن و ابو علی محمد و ابو طالب محسن مدفون مى باشند که ابو عبدالله حسین پدر آن سه تن و نسبشان از قرار زیر است؛

ابو عبدالله حسین بن على بن عمر بن حسن الافطس ابن على الاصغر ابن امام زین العابدین(علیه السلام). قبل از آنکه کیفیت ورود ابو عبدالله حسین را بیان کنیم مقدمه‌ پاره اى از حالات اجدادش را ذیلا اشاره نموده تا نسبت به این سلسله بیشتر آشنائى داشته باشیم.

علی بن امام زین العابدین(علیه السلام) کوچکترین فرزندان حضرته سجاد(علیه السلام) بود که صاحب شرافت و جلالت قدر بوده و آثارى از فضایل و مناقب در او هویدا بود و امام سجاد(علیه السلام) او را بنام برادرش که در کربلاء بشهادت رسید نام گذارى نمود و وى را مکنى به ابوالحسن گردانید. در کتاب مجدی نوشته شده که على الاصغر مادرش ام ولد و با زید و عمر برادر ابوینى و در سن ۳۰ سالگى در (ینبع) فوت کرده و قبرش در همانجا مى باشد. بهرحال در تمام کتب انساب و تاریخ نسل على الاصغر بن امام زین العابدین(علیه السلام) را از حسن افطس مى دانند.

مادر حسن افطس ام ولد بوده و قبل از آنکه وى بدنیا بیاید پدرش دار دنیا را وداع گفت، اما حسن کم کم رشد کرد تا اینکه جوانى رشید و شجاع شد و با محمد بن عبدالله بن الحسن نفس زکیه قیام نمود و پرچمى سفید در دست داشت و هیچکس مثل او در سپاه نفس زکیه از حیث شجاعت و بى باکى پیدا نمى شد و وى بسبب طول قامت، رمح آل ابیطالب نامیده شد.

چون محمد نفس زکیه بشهادت رسید و افراد او منهزم شدند، حسن افطس مخفى گردید و هنگامیکه امام جعفر الصادق(علیه السلام) به عراق هجرت نمود نزد خلیفه منصور دوانیقى رفت و به او فرمود: آیا مى خواهى به رسول خدا(ص) احسانى کرده باشی؟ منصور گفت بلى یابن رسول الله(ص)، امام صادق فرمود: از سر تقصیرات حسن افطس در گذر و خلیفه هم بقول نمود و حسن از مخفیگاه خود بیرون آمد.

اما مسئله سوء قصد حسن درباره امام صادق(علیه السلام) با کارد وعدم توفیق وى بر قتل امام معلوم نیست که تا چه حد صحیح باشد زیرا درباره وى قدحى نرسیده است که بر صحت امر دلالت کند و از کنیز امام جعفر الصادق(علیه السلام) بنام (سالمه) روایت شده:"هنگامیکه امام(علیه السلام) مریض شد و خوف بر اتلاف نفس خود نموده بود فرزند خود امام موسی(علیه السلام) را صدا زد و فرمود که هفتاد اشرفى و اجناس دیگر به حسن افطس بدهد، سالمه گوید: من نزدیک شدم و گفتم آیا شما به افطس چیزى مى دهید مگر او نبود که در مسیرتان کمین نمود تا شما را بکشد؟ حضرت فرمود: اى سالمه مى خواهى من از آن اشخاصى باشم که خدای تعالى فرمود: «ویقطعون ما امر الله به أن یوصل»(سوره بقره، آیه ۲۷) یعنى قطع مى کنند و مى برند چیزى را که حقتعالى فرمان کرده که بهم پیوسته دارند».

مرحوم عباس فیض مى فرماید که ابو عبدالله الحسین در اصفهان ساکن بود و داراى دو دختر و سه پسر به اسامی؛ ابوطالب محسن و ابو محمد حسن و ابوالحسن على برطله که با این پنج نفر به قم هجرت نمود و در این شهر هم او را پسرى بنام ابى على محمد الرئیس بوجود آمد.

از آن میانه ابوالحسن على برطله بن ابى عبدالله حسین بن على بن عمر بن حسن افطس بن على بن امام زین العابدین(علیه السلام) از قم به آوه نقل مکان کرد و در آنجا ویرا پسرانى به اسامى ابوجعفر محمد، و ابو محمد حسن برطله و ابو العباس طیب و ابو الحسین طاهر بوجود آمدند که شاهزاده طیب و طاهر از آوه به قم آمده متوطن شدند و در همین شهر وفات یافتند که الآن بقعه متبرکه آنها در اطراف قم مزار مؤمنین مى باشد".

پس بنابر عبارات فوق و تصریح مؤلف کتاب (مجدی) و (عمده الطالب) دیگر هیچ جاى شک نیست که مدفونین در این بقعه شاهزادگان، ابو محمد حسن و ابو على محمد و ابوطالب محسن پسران سید جلیل القدر شاهزاده ابو عبدالله حسین بن على بن عمر بن حسن الافطس بن علی الأصغر بن امام زین العابدین(علیه السلام) می باشند و احتمالات صاحب کتاب انوار المشعشعین هم مردود و طرد مى گردد.

توصیف گنبد و بارگاه چهار امامزاده

اما بقعه مورد نظر از آثار قبل از صفویه می باشد که الآن از آثار تاریخى آن بجهت تعمیرات و توسعه بعد از پیروزى انقلاب اسلامی چیزى نمانده، گرچه یکى از مشاهد بسیار زیبا و پرمعنویت این شهر محسوب مى شود.

اما این بقعه داراى دو مدخل به صحن است که اولى آن از سوى خیابان و متصل به کفشکنى حرم باز مى شود و دومى آن داخل کوچه پشت امامزاده که به صحن مشجر آن باز شده و در وسط این صحن حوضى وجود دارد که بطول و عرض تقریبى ۴ متر مى باشد و در مقابل همین حوض مدخل اصلى روضه مطهر از صحن به حرم باز مى گردد که بلافاصله چشم انسان به ضریح سنگ کارى شده از مرمر مى خورد که درهر طرف این ضریح دو پنجره مشبک از نقره و مطلا به عرض و ارتفاع ۴۰ سانتیمتر که براى انداختن نذورات به داخل مرقد استفاده مى شود، مشاهده مى گردد.

تمام جدار این روضه مطهره از همان سنگهاى مرمرى که از ضریح استفاده شده مزین مى باشد و در جانبین ضریح هم دو حجره باز ومتصل به روضه مقدسه موجود است که براى زواریکه قصد توسل دارند جاى وسیعی، ساخته شده است.

بر فراز بقعه، گنبدى هرمى شانزده ترکى آراسته به کاشیهاى الوان به رنگ فیروزه که با گلهاى کوچک مزین شده و در هر قسمت آن از بالا به پائین، اول اسم جلاله (الله) و بعد اسماء مبارکه خمسة النجباء به ترتیب محمد(ص)، علی، فاطمه، حسن و حسین(علیهم السلام) بچشم مى خورد که به زیبائى گنبد افزوده است و ارتفاع تقریبى گنبد هم از بام ۴ متر می باشد.

بقعه مورد نظر شکل مربع است که با آجرهاى نمابندى آراسته گشنه و همچنانکه در تصویر هم مشاهده مى شود ایوان بقعه از صحن داراى چهار ستون که بالاى هر یک توسط کاشیهائى به رنگ آبى و منقش به گل و بوته مزین گشته و در جانبین این ستونها دو پنجره که یکی مربوط به قسمت زنانه و دیگرى از روضه مطهر و قسمت مردانه است مشاهده مى گردد که بسیار پر جلوه و با وجود اشجار با صفا و زیبا گشته است.

منابع