دیوان (تشکیلات اداری): تفاوت بین نسخه‌ها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) (ویرایش) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
در تشکیلات اداری عهد خلفا و سلاطین ممالک اسلامی، «دیوان» عنوان اداره کل محاسبات مملکت و دفتر محاسبات و همچنین به معنی مطلق اداره و تشکیلات اداری است و کلمه ای ظاهراً [[ایران|ایرانی]] است و این احتمال هم هست که اصل آن آشوری یا سومری باشد. | در تشکیلات اداری عهد خلفا و سلاطین ممالک اسلامی، «دیوان» عنوان اداره کل محاسبات مملکت و دفتر محاسبات و همچنین به معنی مطلق اداره و تشکیلات اداری است و کلمه ای ظاهراً [[ایران|ایرانی]] است و این احتمال هم هست که اصل آن آشوری یا سومری باشد. | ||
| − | به هر حال کلمه دیوان در نزد مسلمین، در آغاز جهت ثبت و ضبط مداخل و مخارج مملکت بکار می رفته و سپس از طریق توسع به معنی محل کار اعضا و اجزای مالیات استعمال شده و بعدها بر جمیع ادارات و دفاتر اطلاق یافته است. گویند در اسلام نخستین بار [[عمر بن خطاب|عمر خطاب]] خلیفه دوم رسم ثبت و ضبط دیوان را در دیوان الجند به تقلید از [[ایران]] و ظاهراً به صوابدید هُرمُزان برقرار نموده است. | + | به هر حال کلمه دیوان در نزد مسلمین، در آغاز جهت ثبت و ضبط مداخل و مخارج مملکت بکار می رفته و سپس از طریق توسع به معنی محل کار اعضا و اجزای مالیات استعمال شده و بعدها بر جمیع ادارات و دفاتر اطلاق یافته است. گویند در [[اسلام]] نخستین بار [[عمر بن خطاب|عمر خطاب]] خلیفه دوم رسم ثبت و ضبط دیوان را در دیوان الجند به تقلید از [[ایران]] و ظاهراً به صوابدید هُرمُزان برقرار نموده است. |
مقارن عهد عمر و مدتها بعد از وی نیز دیوان در بلاد ایران به زبان پهلوی و در بلاد [[شام]] به زبان یونانی و در [[مصر]] به زبان قبطی و یونانی و به هر حال در دست غیرمسلمین بوده، بعدها با توسعه فتوحات هم دیوان جند در امصار اسلامی (مثل [[کوفه]] و [[بصره]]) پدید آمد و هم دیوان [[خراج]] چنان که نزد ساسانیان و رومیان رایج بود. | مقارن عهد عمر و مدتها بعد از وی نیز دیوان در بلاد ایران به زبان پهلوی و در بلاد [[شام]] به زبان یونانی و در [[مصر]] به زبان قبطی و یونانی و به هر حال در دست غیرمسلمین بوده، بعدها با توسعه فتوحات هم دیوان جند در امصار اسلامی (مثل [[کوفه]] و [[بصره]]) پدید آمد و هم دیوان [[خراج]] چنان که نزد ساسانیان و رومیان رایج بود. | ||
| سطر ۷: | سطر ۷: | ||
در عهد [[معاویه]] بعضی از دیوان های دیگر بوجود آمد. ظاهراً در عهد [[عبدالملک بن مروان]] خلیفه [[بنی امیه|اموی]] دیوان [[عراق]] به عربی نقل شده و دیوان شام نیز به عربی درآمده است. در عهد [[عباسیان]] دیوان رسائل یا انشاء اهمیت یافت و دیوان های متعددی بوجود آمد. در عهد سامانیان تشکیلات دیوان تحت نظر وزیر و خواجه بزرگ و شامل دیوان رسائل یا دیوان انشاء، دیوان استیفاء، دیوان اشراف، دیوان قضا بود و این تأسیسات را ابوعبداﷲ جیهانی از روی تأسیسات مشابه سایر ممالک درست کرده بود. بعد از عهد سامانیان نیز نزد غزنویان و سلاجقه و خوارزمشاهیان هم کم و بیش ادامه داشت. رسوم و آداب و قواعد و مقررات دیوان تا عهد مغول بیش و کم همچنان محفوظ ماند.<ref> لغت نامه دهخدا، ذیل واژه دیوان به نقل از دائره المعارف فارسی. </ref> | در عهد [[معاویه]] بعضی از دیوان های دیگر بوجود آمد. ظاهراً در عهد [[عبدالملک بن مروان]] خلیفه [[بنی امیه|اموی]] دیوان [[عراق]] به عربی نقل شده و دیوان شام نیز به عربی درآمده است. در عهد [[عباسیان]] دیوان رسائل یا انشاء اهمیت یافت و دیوان های متعددی بوجود آمد. در عهد سامانیان تشکیلات دیوان تحت نظر وزیر و خواجه بزرگ و شامل دیوان رسائل یا دیوان انشاء، دیوان استیفاء، دیوان اشراف، دیوان قضا بود و این تأسیسات را ابوعبداﷲ جیهانی از روی تأسیسات مشابه سایر ممالک درست کرده بود. بعد از عهد سامانیان نیز نزد غزنویان و سلاجقه و خوارزمشاهیان هم کم و بیش ادامه داشت. رسوم و آداب و قواعد و مقررات دیوان تا عهد مغول بیش و کم همچنان محفوظ ماند.<ref> لغت نامه دهخدا، ذیل واژه دیوان به نقل از دائره المعارف فارسی. </ref> | ||
| − | در دوران پس از [[مشروطیت|مشروطه]]، به‌ویژه در دوره پهلوی، برخی مؤسسه‌های قضایی "دیوان" نام گرفت؛ مانند "دیوان عالی کشور"، یا پس از انقلاب اسلامی، "دیوان عدالت اداری".<ref> دایرة المعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی(نسخه آزمایشی)، مدخل دیوان از فرانسوا دوبلوا(Francois de Bloisv)، ترجمه علیرضا پلاسید </ref> | + | در دوران پس از [[مشروطیت|مشروطه]]، به‌ویژه در دوره پهلوی، برخی مؤسسه‌های قضایی "دیوان" نام گرفت؛ مانند "دیوان عالی کشور"، یا پس از انقلاب اسلامی، "[[دیوان عدالت اداری]]".<ref> دایرة المعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی(نسخه آزمایشی)، مدخل دیوان از فرانسوا دوبلوا(Francois de Bloisv)، ترجمه علیرضا پلاسید </ref> |
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
| − | * لغت نامه دهخدا، ذیل واژه دیوان. | + | |
| − | * دایرة المعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی، مدخل دیوان. | + | *لغت نامه دهخدا، ذیل واژه دیوان. |
| + | *دایرة المعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی، مدخل دیوان. | ||
[[رده:اصطلاحات فرهنگ و تمدن]] | [[رده:اصطلاحات فرهنگ و تمدن]] | ||
[[رده:سازمان های اداری تمدن اسلامی]] | [[رده:سازمان های اداری تمدن اسلامی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۵ ژوئیهٔ ۲۰۲۱، ساعت ۰۹:۳۶
در تشکیلات اداری عهد خلفا و سلاطین ممالک اسلامی، «دیوان» عنوان اداره کل محاسبات مملکت و دفتر محاسبات و همچنین به معنی مطلق اداره و تشکیلات اداری است و کلمه ای ظاهراً ایرانی است و این احتمال هم هست که اصل آن آشوری یا سومری باشد.
به هر حال کلمه دیوان در نزد مسلمین، در آغاز جهت ثبت و ضبط مداخل و مخارج مملکت بکار می رفته و سپس از طریق توسع به معنی محل کار اعضا و اجزای مالیات استعمال شده و بعدها بر جمیع ادارات و دفاتر اطلاق یافته است. گویند در اسلام نخستین بار عمر خطاب خلیفه دوم رسم ثبت و ضبط دیوان را در دیوان الجند به تقلید از ایران و ظاهراً به صوابدید هُرمُزان برقرار نموده است.
مقارن عهد عمر و مدتها بعد از وی نیز دیوان در بلاد ایران به زبان پهلوی و در بلاد شام به زبان یونانی و در مصر به زبان قبطی و یونانی و به هر حال در دست غیرمسلمین بوده، بعدها با توسعه فتوحات هم دیوان جند در امصار اسلامی (مثل کوفه و بصره) پدید آمد و هم دیوان خراج چنان که نزد ساسانیان و رومیان رایج بود.
در عهد معاویه بعضی از دیوان های دیگر بوجود آمد. ظاهراً در عهد عبدالملک بن مروان خلیفه اموی دیوان عراق به عربی نقل شده و دیوان شام نیز به عربی درآمده است. در عهد عباسیان دیوان رسائل یا انشاء اهمیت یافت و دیوان های متعددی بوجود آمد. در عهد سامانیان تشکیلات دیوان تحت نظر وزیر و خواجه بزرگ و شامل دیوان رسائل یا دیوان انشاء، دیوان استیفاء، دیوان اشراف، دیوان قضا بود و این تأسیسات را ابوعبداﷲ جیهانی از روی تأسیسات مشابه سایر ممالک درست کرده بود. بعد از عهد سامانیان نیز نزد غزنویان و سلاجقه و خوارزمشاهیان هم کم و بیش ادامه داشت. رسوم و آداب و قواعد و مقررات دیوان تا عهد مغول بیش و کم همچنان محفوظ ماند.[۱]
در دوران پس از مشروطه، به‌ویژه در دوره پهلوی، برخی مؤسسه‌های قضایی "دیوان" نام گرفت؛ مانند "دیوان عالی کشور"، یا پس از انقلاب اسلامی، "دیوان عدالت اداری".[۲]
پانویس
منابع
- لغت نامه دهخدا، ذیل واژه دیوان.
- دایرة المعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی، مدخل دیوان.
