رسائل الشریف المرتضی (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
جز (مهدی موسوی صفحهٔ رسائل الشریف المرتضی را به رسائل الشریف المرتضی (کتاب) منتقل کرد)
(ویرایش)
 
سطر ۵: سطر ۵:
 
|تصویر= [[پرونده:رسائل الشريف المرتضي.jpg|240px|وسط]]
 
|تصویر= [[پرونده:رسائل الشريف المرتضي.jpg|240px|وسط]]
  
|نویسنده= علم الهدی
+
|نویسنده= سید مرتضی
  
|موضوع= عقاید شیعه امامیه
+
|موضوع= فقه و اصول و کلام
  
 
|زبان= عربی  
 
|زبان= عربی  
  
|تعداد جلد= 4
+
|تعداد جلد= ۴
  
 
|عنوان افزوده1= گردآورنده
 
|عنوان افزوده1= گردآورنده
سطر ۲۱: سطر ۲۱:
 
|افزوده2=
 
|افزوده2=
  
|لینک= [http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource/38438/ رسائل الشريف المرتضي]
+
|لینک= [http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource/38438/ رسائل الشریف المرتضی]
  
 
}}
 
}}
==معرفی اجمالی کتاب==
+
کتاب '''«رسائل شریف مرتضى»''' مجموعه‌اى از آثار علمى باقى‌مانده از [[سید مرتضی|سید مرتضى]] (م، ۴۳۶ ق) است که به صورت مدون و در قالب یک مجموعه از زمان تألیف آنها وجود نداشته است. این آثار که در ابتدا به صورت کتاب‌هاى مستقل و جداگانه و به صورت رساله‌هاى کوچک، جواب و سؤال و نظائر آن در علوم مختلفى مثل [[تفسیر قرآن|تفسیر]]، [[علم کلام|کلام]]، [[فقه]]، [[اصول فقه‌‌‌‌|اصول فقه]] و [[ادبیات عرب|ادبیات]] نوشته شده است، بعدها به صورت مجموعه‌اى ناهمگون از نظر موضوعات و تفصیل و اجمال با نام‌هایى همچون شتات الفوائد، مجموعه رسائل کثیره و رسائل سید شریف گردآورى شده‌اند.
  
كتاب رسائل شريف مرتضى مجموعه‌اى از آثار علمى باقى‌مانده از سيد مرتضى است كه به صورت مدون و در قالب يك مجموعه از زمان تأليف آنها وجود نداشته است.
+
==ویژگى‌هاى کتاب==
  
اين آثار كه در ابتدا به صورت كتاب‌هاى مستقل و جداگانه و به صورت رساله‌هاى كوچك، جواب و سؤال و نظائر آن در علوم مختلفى مثل تفسير، كلام، فقه، اصول فقه و ادبيات نوشته شده است، بعدها به صورت مجموعه‌اى ناهمگون از نظر موضوعات و تفصيل و اجمال با نام‌هايى همچون شتات الفوائد، مجمموعه رسائل كثيره و رسائل سيد شريف گردآورى شده‌اند.
+
از مهم‌ترین ویژگى‌هاى این کتاب، اختصار و ایجاز همراه با عجله و شتاب در نوشتن اکثر کتاب‌هاى موجود است که در آخر بعضى از آنها به این مطلب اشاره شده است. به عنوان مثال می گوید: قد أجبنا عن المسائل بکمالها و اعتمدنا على الاختصار والانتصار والإشارة، دون البسط فی العبارة، لکن ضیق الوقت و إعجال الجواب، اقتضینا ما اعتمدناه من الإجمال دون التفصیل.
  
اگر چه كتاب‌هايى نظير «جمل العلم والعمل» كه در جلد سوم كتاب آورده شده است، به صورت مستقل چاپ و منتشر شده‌اند و از كتب مشهور سيد مرتضى مى‌باشد و حتى كتاب «تمهيد الأصول» [[شيخ طوسى]] و «شرح جمل العلم والعمل» ابن برّاج در شرح قسمت عقايد و فقه آن تأليف شده است اما بسيارى از كتاب‌ها و رساله‌هاى آن به صورت مسائل و مباحث غيرمنظم و غيرمرتبط بوده و از شهرت زيادى برخوردار نيستند.
+
از دیگر ویژگى‌هاى کتاب ترکیب ناهمگون بین کتاب‌هاى گردآورى شده است. در این مجموعه از کتاب‌هاى [[فقه|فقهى]] تا [[شعر]] و ادبیات و از علم [[اصول فقه‌‌‌‌|اصول فقه]] تا [[تفسیر قرآن|تفسیر]] و [[علم کلام|کلام]] گردآورى شده است.
  
اين كتاب به همت علامه شيخ حامد واعظى و سيد احمد حسينى و با تأييدات و عنايات خاص آيت الله عظمى گلپايگانى گردآورى شده و مجموعه قديمى آن فقط شامل كتاب‌هاى «المسائل التبانيات»، «الموصليات الثانية والثالثة»، «الميافارقين» و «الرد على اصحاب العدد» مى‌باشد.
+
از طرفى بعضى از کتاب‌ها به صورت سؤال و جواب و بعضى مثل کتاب جمل العلم والعمل به صورت مباحث منظم و مرتب فقهى و بعضى نیز فقط یک مساله کلامى و یا فقهى مى‌باشند.
  
به نظر مى‌رسد همچنان كه در فهرست موضوعى آخر جلد سوم آمده است اگر مباحث فقهى، كلامى و يا اصولى آن در قالب كتاب‌هاى بجز اين با موضوع خاصى چاپ مى‌شد علاقمندان در رشته‌هاى مختلف علوم اسلامى از آن بيشتر استفاده مى‌كردند.
+
یکى دیگر از ویژگى‌هاى کتاب جمع‌آورى نکردن مباحثى که داراى موضوع واحد هستند، مى‌باشد. اگر ناشرین کتاب مباحث همگون مثل فقه، تفسیر یا ادبیات را در کنار هم چاپ نموده و به تفکیک و تقسیم‌بندى مباحث فقهى مثل صفحه ۳۴۵ جلد سوم اقدام مى‌نمودند، خوانندگان بهتر مى‌توانستند از این مجموعه استفاده نمایند.
  
==ويژگى‌هاى کتاب==
+
==محتوای کتاب==
  
از مهم‌ترين ويژگى‌هاى كتاب اختصار و ايجاز همراه با عجله و شتاب در نوشتن اكثر كتاب‌هاى موجود است كه در آخر بعضى از آنها به اين مطلب اشاره شده است.
+
موضوعات مختلف کتاب شامل علوم [[تفسیر قرآن|تفسیر]]، [[علم کلام|کلام]]، [[فقه]]، [[اصول فقه‌‌‌‌|اصول فقه]] و [[ادبیات عرب|ادبیات]] است. قسمت فقه شامل مباحث طهارت، صلاة، صوم، خمس، حج، نکاح، طلاق، عتق، اطعمه، میراث، متاجر، حدود و دیات است که در صفحۀ ۳۴۵ جلد سوم به طور مفصل فهرست‌بندى شده است. اما اسامى کتاب‌هاى مذکور در مجلدات چهارگانه عبارتند از:
  
به عنوان مثال: قد أجبنا عن المسائل بكمالها و اعتمدنا على الاختصار والانتصار والإشارة، دون البسط في العبارة، لكن ضيق الوقت و إعجال الجواب، اقتضينا ما اعتمدناه من الإجمال دون التفصيل.
+
'''جلد اول:'''
  
از ديگر ويژگى‌هاى كتاب تركيب ناهمگون بين كتاب‌هاى گردآورى شده است. در اين مجموعه از كتاب‌هاى فقهى تا شعر و ادبيات و از علم اصول فقه تا تفسير و كلام گردآورى شده است.
+
#جوابات المسائل التبانیات
 
+
#جوابات المسائل الرازیة
از طرفى بعضى از كتاب‌ها به صورت سؤال و جواب و بعضى مثل كتاب جمل العلم والعمل به صورت مباحث منظم و مرتب فقهى و بعضى نيز فقط يك مساله كلامى و يا فقهى مى‌باشند.
+
#جوابات المسائل الطبریة
 
+
#جوابات المسائل الموصلیات الثانیة
يكى ديگر از ويژگى‌هاى كتاب جمع‌آورى نكردن مباحثى كه داراى موضوع واحد هستند، مى‌باشد. اگر ناشرين كتاب مباحث همگون مثل فقه، تفسير يا ادبيات را در كنار هم چاپ نموده و به تفكيك و تقسيم‌بندى مباحث فقهى مثل صفحه 345 جلد سوم اقدام مى‌نمودند، خوانندگان بهتر مى‌توانستند از اين مجموعه استفاده نمايند.
+
#جوابات المسائل الموصلیات الثالثة
 
+
#جوابات المسائل المبافارقیات
==بخش های کتاب==
+
#جوابات المسائل الطرابلسیات الثالثة
 
+
#جوابات المسائل الطرابلسیات الثالثة
موضوعات مختلف كتاب شامل علوم تفسير، كلام، فقه، اصول فقه و ادبيات است. قسمت فقه شامل مباحث طهارت، صلاة، صوم، [[خمس]]، [[حج]]، [[نكاح]]، [[طلاق]]، عتق، اطعمه، ميراث، متاجر، حدود و ديات است كه در صفحۀ 345 جلد سوم به طور مفصل فهرست‌بندى شده است. اما اسامى كتاب‌هاى مذكور در مجلدات چهارگانه عبارتند از:
 
 
 
'''جلد اول:'''
 
# جوابات المسائل التبانيات
 
# جوابات المسائل الرازية
 
# جوابات المسائل الطبريّة
 
# جوابات المسائل الموصليات الثانية
 
# جوابات المسائل الموصليات الثالثة
 
# جوابات المسائل المبافارقيات
 
# جوابات المسائل الطرابلسيات الثالثة
 
# جوابات المسائل الطرابلسيات الثالثة
 
  
 
'''جلد دوم:'''
 
'''جلد دوم:'''
  
# مسألة في المنامات‌
+
#مسألة فی المنامات‌
# الرد على أصحاب العدد
+
#الرد على أصحاب العدد
# حكم الباء في آية «وامسحوا برؤوسكم»‌
+
#حکم الباء فی آیة «وامسحوا برؤوسکم»
# وجه التكرار في الآيتين‌
+
#وجه التکرار فی الآیتین‌
# مسألة في الاستثناء
+
#مسألة فی الاستثناء
# وجه العلم بتناول الوعيد كافة الكفار‌
+
#وجه العلم بتناول الوعید کافة الکفار‌
# مسألة في العمل مع السلطان
+
#مسألة فی العمل مع السلطان
# نفي الحكم لعدم الدليل عليه
+
#نفی الحکم لعدم الدلیل علیه
# شرح الخطبة الشقشقية
+
#شرح [[خطبه شقشقیه|الخطبة الشقشقیة]]
# مناظرة الخصوم و كيفية الاستدلال عليهم
+
#مناظرة الخصوم و کیفیة الاستدلال علیهم
# أحكام أهل الآخرة
+
#أحکام أهل الآخرة
# مسألة في توارد الأدلة
+
#مسألة فی توارد الأدلة
# تفصيل الأنبياء على الملائكة
+
#تفصیل الأنبیاء على الملائکة
# المنع من تفصيل الملائكة على الأنبياء
+
#المنع من تفصیل الملائکة على الأنبیاء
# إنقاذ البشر من الجبر والقدر
+
#إنقاذ البشر من الجبر والقدر
# الرسالة الباهرة في العترة الطاهرة
+
#الرسالة الباهرة فی العترة الطاهرة
# الحدود والحقائق، مستدركات أعيان الشيعة
+
#الحدود والحقائق، مستدرکات أعیان الشیعة
# رسالة في غيبة الحجة
+
#رسالة فی غیبة الحجة
# مسألة في الرد على المنجمين
+
#مسألة فی الرد على المنجمین
# جوابات المسائل الرسيّة الأولى
+
#جوابات المسائل الرسیة الأولى
# جوابات المسائل الرسيّة الثانية
+
#جوابات المسائل الرسیة الثانیة
  
 
'''جلد سوم:'''
 
'''جلد سوم:'''
  
# جمل العلم والعمل
+
#جمل العلم والعمل
# أجوبة المسائل القرآنية‌
+
#أجوبة المسائل القرآنیة‌
# أجوبة مسائل متفرقة‌
+
#أجوبة مسائل متفرقة‌
# مسألة فيمن يتولى غسل الإمام
+
#مسألة فیمن یتولى غسل الإمام
# عدم وجوب غسل الرجلين في الطهارة‌
+
#عدم وجوب غسل الرجلین فی الطهارة‌
# الحسن والقبح عقلى‌
+
#الحسن والقبح عقلى‌
# المسح على خفين
+
#المسح على خفین
# خلق الأعمال‌
+
#خلق الأعمال‌
# مسألة في الإجماع
+
#مسألة فی [[اجماع|الإجماع]]
# علة خذلان أهل البيت علیهم السلام
+
#علة خذلان [[اهل البیت|أهل البیت]] علیهم السلام
# أقاويل العرب في الجاهلية‌
+
#أقاویل العرب فی الجاهلیة‌
# قول النبي: نية المؤمن خير من عمله‌
+
#قول النبی: نیة المؤمن خیر من عمله‌
# علة مبايعة على علیه السلام
+
#علة مبایعة [[امام علی علیه السلام|على]] علیه السلام
# الجواب عن الشبهات على خبر الغدير‌
+
#الجواب عن الشبهات على خبر [[واقعه غدیر|الغدیر‌]]
# مسألة في أرث الأولاد‌
+
#مسألة فی أرث الأولاد‌
# عدم تخطئة العامل بخبر واحد‌
+
#عدم تخطئة العامل بخبر واحد‌
# مسألة في استلام الحجر‌
+
#مسألة فی استلام [[حجر الأسود‌‌|الحجر‌]]
# مسألة في نفى الرؤية
+
#مسألة فی نفى الرؤیة
# تفسير الآيات المتشابهة من القرآن‌
+
#تفسیر الآیات المتشابهة من القرآن‌
# إبطال العمل بأخبار الآحاد
+
#إبطال العمل بأخبار الآحاد
# علة امتناع علىّ عن محاربة الغاصبين‌
+
#علة امتناع علىّ عن محاربة الغاصبین‌
# مسألة في العصمة
+
#مسألة فی العصمة
# الاعتراض على من يثبت حدوث الأجسام
+
#الاعتراض على من یثبت حدوث الأجسام
  
 
'''جلد چهارم:'''
 
'''جلد چهارم:'''
  
# جوابات المسائل المصريات
+
#جوابات المسائل المصریات
# جوابات المسائل الواسطيات
+
#جوابات المسائل الواسطیات
# المسائل الرملية
+
#المسائل الرملیة
# شرح قصيدة المذهبة
+
#شرح قصیدة المذهبة
# الشهاب في الشيب والشباب
+
#الشهاب فی الشیب والشباب
# مسألة في معجزات الأنبياء‌
+
#مسألة فی معجزات الأنبیاء‌
# مسألة في نكاح المتعة
+
#مسألة فی نکاح المتعة
# نقد النيسابوري في تقسيمه للأعراض‌
+
#نقد النیسابوری فی تقسیمه للأعراض‌
# مسائل شتى.
+
#مسائل شتى.
 +
 
 +
چهار جلد رسائل سید شریف شامل کتاب‌هاى مفصل و مختصر و گاهى بسیار مختصر و در حد یک مساله فقهى و یا کلامى است که به صورت اجمالى به معرفى بعضى از آنان مى‌پردازیم.
  
چهار جلد رسائل سيد شريف شامل كتاب‌هاى مفصل و مختصر و گاهى بسيار مختصر و در حد يك مساله فقهى و يا كلامى است كه به صورت اجمالى و براى آشنايى خوانندگان به معرفى بعضى از آنان مى‌پردازيم.
+
جلد اول شامل ۸ رساله نسبتا مفصل است که عبارتند از:
  
جلد اول شامل 8 رساله نسبتا مفصل است كه عبارتند از:
+
#جوابات المسائل التبانیات: این کتاب در مورد طریقه حجیت ادله است و به بررسى حجیت اجماع و خبر واحد مى‌پردازد. بیشتر مباحث این کتاب مربوط به علم اصول فقه است.
 +
#جوابات المسائل الرازیة: این کتاب به صورت سؤال و جواب است. در این کتاب فقط یک مساله فقهى در مورد تحریم فقاع مطرح شده است و بقیه کتاب در رابطه با مباحث اعتقادى مثل امى بودن پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و برترى انبیاء بر ملائکه، عالم ذر، مسأله بداء مى‌باشد.
 +
#جوابات المسائل الطبریة: این کتاب نیز به صورت جواب و سؤال و در موضوع کلام و اعتقادات نوشته شده است البته مباحث فقهى مثل اعتبار رؤیت در ماه‌ها و حکم شرب فقاع در آن مطرح شده است.
 +
#جوابات مسائل الموصلیات الثانیة: این کتاب به صورت سؤال و جواب و به مسائل فروع فقهى پرداخته است. البته گاهى نیز مباحث فقهى مستدل مثل بحث شفعه و همین‌طور نقد و بررسى اقوال علماء و از آن جمله شیخ صدوق در من لا یحضره الفقیه مطرح شده است.
 +
#جوابات المسائل الموصلیات الثالثة: این کتاب از دو قسمت علم اصول فقه و فقه تشکیل شده است در قسمت اصول به بطلان عمل به قیاس و خبر واحد پرداخته است و هم‌چنین دلیل حجیت اجماع را ذکر کرده است. قسمت فقه شامل ۱۱۰ مسأله است که از کتاب طهارت تا دیات را مختصرا در بردارد و مسائلى نظیر حکم شستن دست‌ها در وضو، مسح سر در آن مطرح شده است.
 +
#المسائل المبافارقیات: این کتاب مجموعه‌اى از مسائل فقهى و غیرفقهى است. قسمت مسائل فقهى آن بیشتر به رساله‌هاى عملیه متداول در زمان ما شبیه است که به صورت فقه فتوایى نوشته شده و استدلال و تفریعات فقهى در آن دیده نمى‌شود. کتاب شامل ۶۵ مسأله است و جواب مسائل طرح شده در آن بسیار مختصر و موجز نوشته شده و در خطبه ابتداى کتاب این طور آمده است: السائل قال نؤثر نحن أطال اللّه بقاء سیدنا الشریف أن نرى خط الشریف لنعتمده و نعول علیه، و ما نلتمس الفتوى بغیر دلیل. (خطبۀ کتاب، صفحۀ ۲۷۱، جلد اول رسائل سید شریف).
 +
#جوابات المسائل الطرابلسیات الثانیة: این کتاب دربرگیرنده ۱۲ مسأله و پاسخ آن است که در مورد غیبت امام زمان و مشکلات غیبت آن بزرگوار مباحثى مثل علت استتار امام علیه السلام علت عصمت امام علیه السلام، علت نیاز به امام در هر زمان، علت قیام نکردن حضرت على علیه السلام و مسائل متفرقه دیگرى در آن مطرح شده است.
 +
#جوابات المسائل الطرابلسیات الثالثة: این کتاب نیز دربردارند ۲۳ مسأله و پاسخ آن است و بیشتر در مورد مباحث اعتقادى و کلامى است و چند مسأله نیز در مورد تفسیر بعضى از آیات اعتقادى قرآن کریم در آن مطرح شده است. جلد دوم شامل ۲۱ رساله بزرگ و کوچک است که در بسیارى از موارد مربوط به مباحث اعتقادى و کلامى است و ربطى به مباحث فقهى متعارف ندارد.
  
# جوابات المسائل التبانيات: اين كتاب در مورد طريقه حجيت ادله است و به بررسى حجيت اجماع و خبر واحد مى‌پردازد بيشتر مباحث اين كتاب مربوط به علم اصول فقه است.
+
در اینجا به توضیح چند رساله نسبتا مفصل مى‌پردازیم:
# جوابات المسائل الرازية: اين كتاب به صورت سؤال و جواب است. در اين كتاب فقط يك مساله فقهى در مورد تحريم فقاع مطرح شده است و بقيه كتاب در رابطه با مباحث اعتقادى مثل امى بودن پيامبر اكرم صلی الله علیه و آله و برترى انبياء بر ملائكه، عالم ذر، مسأله بداء مى‌باشد.
 
# جوابات المسائل الطبرية: اين كتاب نيز به صورت جواب و سؤال و در موضوع كلام و اعتقادات نوشته شده است البته مباحث فقهى مثل اعتبار رؤيت در ماه‌ها و حكم شرب فقاع در آن مطرح شده است.
 
# جوابات مسائل الموصليات الثانية: اين كتاب به صورت سؤال و جواب و به مسائل فروع فقهى پرداخته است. البته گاهى نيز مباحث فقهى مستدل مثل بحث شفعه و همين‌طور نقد و بررسى اقوال علماء و از آن جمله شيخ صدوق در من لا يحضره الفقيه مطرح شده است.
 
# جوابات المسائل الموصليات الثالثة: اين كتاب از دو قسمت علم اصول فقه و فقه تشكيل شده است در قسمت اصول به بطلان عمل به قياس و خبر واحد پرداخته است و هم‌چنين دليل حجيت اجماع را ذكر كرده است. قسمت فقه شامل 110 مسأله است كه از كتاب طهارت تا ديات را مختصرا در بردارد و مسائلى نظير حكم شستن دست‌ها در [[وضو]]، مسح سر در آن مطرح شده است.
 
# المسائل المبافارقيات: اين كتاب مجموعه‌اى از مسائل فقهى و غيرفقهى است. قسمت مسائل فقهى آن بيشتر به رساله‌هاى عمليه متداول در زمان ما شبيه است كه به صورت فقه فتوايى نوشته شده و استدلال و تفريعات فقهى در آن ديده نمى‌شود. كتاب شامل 65 مسأله است و جواب مسائل طرح شده در آن بسيار مختصر و موجز نوشته شده و در خطبه ابتداى كتاب اين طور آمده است: السائل قال نؤثر نحن أطال اللّه بقاء سيدنا الشريف أن نرى خط الشريف لنعتمده و نعول عليه، و ما نلتمس الفتوى بغير دليل. (خطبۀ كتاب، صفحۀ 271، جلد اول رسائل سيد شريف).
 
# جوابات المسائل الطرابلسيات الثانية: اين كتاب دربرگيرنده 12 مسأله و پاسخ آن است كه در مورد غيبت امام زمان و مشكلات غيبت آن بزرگوار مباحثى مثل علت استتار امام علیه السلام علت عصمت امام علیه السلام، علت نياز به امام در هر زمان، علت قيام نكردن حضرت على علیه السلام و مسائل متفرقه ديگرى در آن مطرح شده است.
 
# جوابات المسائل الطرابلسيات الثالثة: اين كتاب نيز دربردارند 23 مسأله و پاسخ آن است و بيشتر در مورد مباحث اعتقادى و كلامى است و چند مسأله نيز در مورد تفسير بعضى از آيات اعتقادى قرآن كريم در آن مطرح شده است. جلد دوم شامل 21 رساله بزرگ و كوچك است كه در بسيارى از موارد مربوط به مباحث اعتقادى و كلامى است و ربطى به مباحث فقهى متعارف ندارد.
 
  
در اينجا به توضيح چند رساله نسبتا مفصل مى‌پردازيم:
+
#الرد على أصحاب العدد: این کتاب در جواب به فقهایى است که اول ماه و نظائر آن را به سبب رؤیت ماه قبول ندارند بلکه قائل به تکمیل شدن عدد ماه به ۳۰ روز و نظائر آن هستند. مؤلف با استناد به اجماع و سیره مسلمین و آیات قرآن کریم در این کتاب به صورت مبسوط به رد این نظریه پرداخته است.
 +
#إنقاذ البشر من الجبر والقدر: این کتاب مجموعه‌اى از مباحث کلامى و عقلى در مورد افعال انسان‌ها و ارتباط این افعال با خداوند متعال و خلقت این افعال و عدل الهى و معنى خیر و شر و ادله تنزیه خداوند از خلق شرور و نظائر آن است.
 +
#جوابات المسائل الرسیة الأولى: این کتاب شامل ۲۸ مسأله و جواب آن در مباحث فقهى و تفسیرى است و در خلال آن مباحثى نظیر تقلید جاهل از عالم، وجه اعجاز قرآن و مباحث فقهى از کتاب صلاة، صوم و حج مطرح شده است.
  
# الرد على أصحاب العدد: اين كتاب در جواب به فقهايى است كه اول ماه و نظائر آن را به سبب رؤيت ماه قبول ندارند بلكه قائل به تكميل شدن عدد ماه به 30 روز و نظائر آن هستند. مؤلف با استناد به اجماع و سيره مسلمين و آيات قرآن كريم در اين كتاب به صورت مبسوط به رد اين نظريه پرداخته است.
+
جلد سوم شامل ۲۳ رساله کوچک و بزرگ است که در اینجا مهم‌ترین آنها معرفى مى‌شود.
# إنقاذ البشر من الجبر والقدر: اين كتاب مجموعه‌اى از مباحث كلامى و عقلى در مورد افعال انسان‌ها و ارتباط اين افعال با خداوند متعال و خلقت اين افعال و عدل الهى و معنى خير و شر و ادله تنزيه خداوند از خلق شرور و نظائر آن است.
 
# جوابات المسائل الرسيّة الأولى: اين كتاب شامل 28 مسأله و جواب آن در مباحث فقهى و تفسيرى است و در خلال آن مباحثى نظير تقليد جاهل از عالم، وجه اعجاز قرآن و مباحث فقهى از كتاب صلاة، صوم و حج مطرح شده است.
 
  
جلد سوم شامل 23 رساله كوچك و بزرگ است كه در اينجا مهم‌ترين آنها معرفى مى‌شود.
+
#جمل العلم والعمل: این کتاب از مشهورترین آثار باقى‌مانده از سید مرتضى است و شامل دو قسمت مباحث کلامى و فقهى (عبادات) مى‌باشد و به دلیل اختصارش مباحث معاملات در آن مطرح نشده است. این کتاب شبیه به رساله‌هاى عملیه متداول در زمان ما است و شامل کتاب‌هاى طهارت، صلاة، صوم، حج و زکات مى‌باشد.
 +
#أجوبة مسائل القرآنیة: مؤلف در این کتاب در مقام جواب‌گویى بر اشکالات تفسیرى برآمده است و مباحث فقهى در آن مطرح نشده است.
 +
#أجوبة مسائل متفرقة من الحدیث و غیره: کتاب مجموعه‌اى از مباحث تفسیرى تاریخى، کلامى و فقهى است که با این نام گردآورى شده است.
  
# جمل العلم والعمل: اين كتاب از مشهورترين آثار باقى‌مانده از سيد مرتضى است و شامل دو قسمت مباحث كلامى و فقهى (عبادات) مى‌باشد و به دليل اختصارش مباحث معاملات در آن مطرح نشده است. اين كتاب شبيه به رساله‌هاى عمليه متداول در زمان ما است و شامل كتاب‌هاى طهارت، صلاة، صوم، حج و زكات مى‌باشد.
+
سایر کتب موجود در این جلد بسیار مختصر و گاهى در حد یک مسأله در چند صفحه و در مباحث علم اصول، تفسیر و اخلاق نوشته شده است که به علت زیادى آنان از توضیح تک تک آنها خوددارى مى‌شود.
# أجوبة مسائل القرآنية: مؤلف در اين كتاب در مقام جواب‌گويى بر اشكالات تفسيرى برآمده است و مباحث فقهى در آن مطرح نشده است.
 
# أجوبة مسائل متفرقة من الحديث و غيره: كتاب مجموعه‌اى از مباحث تفسيرى تاريخى، كلامى و فقهى است كه با اين نام گردآورى شده است.
 
ساير كتب موجود در اين جلد بسيار مختصر و گاهى در حد يك مسأله در چند صفحه و در مباحث علم اصول، تفسير و اخلاق نوشته شده است كه به علت زيادى آنان از توضيح تك تك آنها خوددارى مى‌شود.
 
  
جلد چهارم شامل 9 كتاب است كه عبارتند از:
+
جلد چهارم شامل ۹ کتاب است که عبارتند از:
  
# جوابات المسائل المصريات: كتاب دربردارنده مباحث كلامى است و از مسأله 6 تا 27 را دربردارد.
+
#جوابات المسائل المصریات: کتاب دربردارنده مباحث کلامى است و از مسأله ۶ تا ۲۷ را دربردارد.
# كتاب جوابات المسائل الواسطيات: اين كتاب نظير جواب به استفتائات متداول است و 7 مسأله فقهى را شامل مى‌شود.
+
#کتاب جوابات المسائل الواسطیات: این کتاب نظیر جواب به استفتائات متداول است و ۷ مسأله فقهى را شامل مى‌شود.
# المسائل الرمليّة: كتاب ناقص و بسيار مختصر است و فقط 2 مسأله فقهى را دربردارد.
+
#المسائل الرملیة: کتاب ناقص و بسیار مختصر است و فقط ۲ مسأله فقهى را دربردارد.
# شرح قصيده مذهبة: كتاب شرح قصيده‌اى است كه در مدح حضرت على علیه السلام سروده شده است، شاعر آن اسماعيل بن محمد حميرى ملقب به «السيد» است و در سال 1290 ق در بيروت چاپ شده است.
+
#شرح قصیده مذهبة: کتاب شرح قصیده‌اى است که در مدح [[امام علی علیه السلام|حضرت على]] علیه السلام سروده شده است، شاعر آن اسماعیل بن محمد حمیرى ملقب به «السید» است و در سال ۱۲۹۰ ق در بیروت چاپ شده است.
# الشهاب في الشيب والشباب: اين كتاب دربردارنده اشعار ابو تمام، البخترى، سيد شريف رضى و سيد مرتضى در مورد پيرى و جوانى است و در سال 1302 ق در چاپخانه جوانب چاپ شده است.
+
#الشهاب فی الشیب والشباب: این کتاب دربردارنده اشعار ابو تمام، البخترى، سید شریف رضى و سید مرتضى در مورد پیرى و جوانى است و در سال ۱۳۰۲ ق در چاپخانه جوانب چاپ شده است.
# مسألة في معجزات الأنبياء: به نظر مى‌رسد اين كتاب يكى از مسائل مطروحه در كتاب‌هاى سيد مرتضى باشد كه در اينجا به صورت مستقل چاپ شده است.
+
#مسألة فی معجزات الأنبیاء: به نظر مى‌رسد این کتاب یکى از مسائل مطروحه در کتاب‌هاى سید مرتضى باشد که در اینجا به صورت مستقل چاپ شده است.
# مسألة في نكاح المتعة: كتابى است كه جواب مختصر و خلاصه‌اى در رد منع متعه از طريق قياس است و در اثبات اين حكم فقهى در مذهب اماميّه تأليف شده است.
+
#مسألة فی نکاح المتعة: کتابى است که جواب مختصر و خلاصه‌اى در رد منع متعه از طریق قیاس است و در اثبات این حکم فقهى در مذهب امامیه تألیف شده است.
# نقد النيسابوري في تقسيمه للأعراض: كتاب كلامى است كه تكميل كننده تقسيماتى است كه ابورشيد سعيد بن محمود نيشابورى معتزلى براى اعراض بيان نموده است.
+
#نقد النیسابوری فی تقسیمه للأعراض: کتاب کلامى است که تکمیل کننده تقسیماتى است که ابورشید سعید بن محمود نیشابورى معتزلى براى اعراض بیان نموده است.
# مسائل شتى: مجموعه‌اى است از سؤالات مختلف كلامى و فقهى و غير از آن كه از نقاط مختلف از سيد مرتضى سؤال شده و مؤلف به آنان جواب داده است.
+
#مسائل شتى: مجموعه‌اى است از سؤالات مختلف کلامى و فقهى و غیر از آن که از نقاط مختلف از سید مرتضى سؤال شده و مؤلف به آنان جواب داده است.
  
 
==وضعیت نشر==
 
==وضعیت نشر==
  
'''تاريخ تأليف'''
+
اگر چه قسمت‌هاى مختلف کتاب در زمان‌هاى متفاوتى تألیف شده‌اند و از تاریخ تألیف همه آنها اطلاع دقیقى در دست نیست، اما زمان تألیف بعضى از آنها مشخص است که عبارتند از:
  
اگر چه قسمت‌هاى مختلف كتاب در زمان‌هاى متفاوتى تأليف شده‌اند و از تاريخ تأليف همه آنها اطلاع دقيقى در دست نيست اما زمان تأليف بعضى از آنها مشخص است كه عبارتند از:
+
#المسائل الطرابلسیات الثالثة، شعبان ۴۲۷ ق‌
 +
#مسألة فی نکاح المتعة، در سال ۴۲۷ ق‌
 +
#مسائل الموصلیات الثالثة، ۴۲۰ ق‌
 +
#کتاب صیغة البیع، الفاظ طلاق، منع از عمل به خبر واحد، الجسم لم یکن کائنا، سال ۴۲۷ ق‌
 +
#مسائل الرسیة الأولى، سال ۴۲۸ یا ۴۲۹ ق‌
 +
#الشهاب فی الشیب والشباب، سال ۴۱۹ ق‌
  
# المسائل الطرابلسيات الثالثة، شعبان 427 ق‌
+
در کتاب «مقدمه‌اى بر فقه» از تألیفات سید مرتضى کتابى به نام «شتات الفوائد والمسائل» نام برده شده است که شامل چندین کتاب مثل المسائل النیلیات، المسائل الرملیات، المسائل الواسطیات و... مى‌باشد. نسخه‌هاى مذکور در آن معمولا مربوط به قرن دوازدهم و سیزدهم مى‌باشند.
# مسألة في نكاح المتعة، در سال 427 ق‌
 
# مسائل الموصليات الثالثة، 420 ق‌
 
# كتاب صيغة البيع، الفاظ طلاق، منع از عمل به خبر واحد، الجسم لم يكن كائنا، سال 427 ق‌
 
# مسائل الرسية الأولى، سال 428 يا 429 ق‌
 
# الشهاب في الشيب والشباب، سال 419 ق‌
 
  
==تاريخ انتشار==
+
البته از مسائل پراکنده دیگرى نیز یاد نموده است که در کتابخانه دانشگاه تهران و آستان قدس رضوى وجود دارد. هم‌چنین در [[الذریعه الی تصانیف الشیعه|الذریعة]] از کتابى به نام مجموعه رسائل کثیره نام برده است که شامل ۵ کتاب است و در سال ۶۷۶ نوشته شده و در کتابخانه آستان قدس رضوى وجود دارد.
  
در كتاب «مقدمه‌اى بر فقه» از تأليفات سيد مرتضى كتابى به نام «شتات الفوائد والمسائل» نام برده شده است كه شامل چندين كتاب مثل المسائل النيليات، المسائل الرمليات، المسائل الواسطيات و... مى‌باشد. نسخه‌هاى مذكور در آن معمولا مربوط به قرن دوازدهم و سيزدهم مى‌باشند.
+
کتاب موجود در سال ۱۳۸۵ ق توسط علامه شیخ حامد واعظى و سید احمد حسینى شروع به جمع‌آورى شده است و پس از مدتى وقفه به سبب حمایت‌هاى بى‌دریغ حضرت [[سید محمدرضا موسوی گلپایگانی|آیت الله گلپایگانى]] مجددا ادامه یافته تا این که در ابتدا سه مجلد از آن چاپ شده است.
  
البته از مسائل پراكنده ديگرى نيز ياد نموده است كه در كتابخانه دانشگاه تهران و آستان قدس رضوى وجود دارد. هم‌چنين در الذريعة از كتابى به نام مجموعه رسائل كثيره نام برده است كه شامل 5 كتاب است و در سال 676 نوشته شده و در كتابخانه آستان قدس رضوى وجود دارد.
+
در سال ۱۴۰۵ ق قسمت دیگرى از این کتاب‌ها در کتابخانه علامه سید محمد موسوى جزائرى وجود داشته است و بعدها به صورت مجلد چهارم گردآورى و به آن ضمیمه شده است.
  
كتاب موجود در سال 1385 ق توسط علامه شيخ حامد واعظى و سيد احمد حسينى شروع به جمع‌آورى شده است و پس از مدتى وقفه به سبب حمايت‌هاى بى‌دريغ حضرت آيت الله عظمى گلپايگانى مجددا ادامه يافته تا اين كه در ابتدا سه مجلد از آن چاپ شده است.
+
سه جلد اول در سال ۱۴۰۵ ق و جلد چهارم در [[جمادى الثانى]] ۱۴۱۰ در چاپخانه سیدالشهداء و خیام چاپ شده‌اند. آماده شدن کتاب توسط سید مهدى رجایى و نظارت و گردآورى توسط سید احمد حسینى صورت پذیرفته است.
  
در سال 1405 ق قسمت ديگرى از اين كتاب‌ها در كتابخانه علامه سيد محمد موسوى جزائرى وجود داشته است و بعدها به صورت مجلد چهارم گردآورى و به آن ضميمه شده است.
+
در مورد نسخه‌هایى که در چاپ کتاب موجود از آن استفاده شده است در مقدمه ناشر توضیح خاصى داده نشده است. اما همان‌طور که ذکر شد نسخه جلد چهارم رسائل شریف که علامه سید محمد موسوى جزائرى مالک آنها بوده در قرن یازدهم نوشته شده است که داراى غلط هاى زیاد و تحریف الفاظ بوده که توسط سید احمد حسینى تصحیح و مقابله شده است.
  
سه جلد اول در سال 1405 ق و جلد چهارم در [[جمادى الثانى]] 1410 در چاپخانه سيدالشهداء و خيام چاپ شده‌اند. آماده شدن كتاب توسط سيد مهدى رجايى و نظارت و گردآورى توسط سيد احمد حسينى صورت پذيرفته است.
+
==منابع==
 
 
در مورد نسخه‌هايى كه در چاپ كتاب موجود از آن استفاده شده است در مقدمه ناشر توضيح خاصى داده نشده است. اما همان‌طور كه ذكر شد نسخه جلد چهارم رسائل شريف كه علامه سيد محمد موسوى جزائرى مالك آنها بوده در قرن يازدهم نوشته شده است كه داراى غلط هاى زياد و تحريف الفاظ بوده كه توسط سيد احمد حسينى تصحيح و مقابله شده است.
 
  
==انتشار كتاب==
+
*مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، [[نرم افزار جامع فقه اهلبیت (علیهم السلام) ۲|نرم افزار جامع فقه اهل بیت]](ع)، بخش کتابشناسی، معرفی کتاب "رسائل الشریف المرتضى".
 
+
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/503219 سایت سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران]، بازیابی: خرداد ۱۳۹۱.
کتاب رسائل الشریف المرتضی توسط انتشارات دارال‍ق‍رآن‌ ال‍ک‍ری‍م به چاپ رسیده است.
 
 
 
==نسخه‌ها==
 
 
 
در الذريعة فقط به نسخه كتابخانه آستان قدس رضوى كه در سال 576 ق نوشته شده است اشاره شده است. (الذريعة 5/ 239) در معالم العلماء ابن شهرآشوب اين كتاب را در ذيل شماره 474 ذكر كرده است.
 
 
 
در مسأله 14 از مسائل مبافارقيات سؤال از مرجع مراجعه در استفاده از احاديث «كتب شيخ صدوق، يا عبيداللّه حلبى يا شلمغانى» شده است كه مربوط به مسائل اصول فقه مى‌باشد. (الجواهر 257)
 
 
 
همچنين از اجماع اهل بيت عليهم السلام در مباحث كتاب ذكرى به ميان آمده كه نياز به تحقيق و بررسى دارد. (الجواهر 257) ترجمه فارسى اين كتاب بوسيله محمدحسين بختيارى كوه‌سرخى در نامه آستان قدس (31: 36-57) چاپ شده است. (مقدمه‌اى بر فقه شيعه 73)
 
 
 
== متن کتاب رسائل الشريف المرتضي==
 
[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource/38438/ رسائل الشريف المرتضي]
 
 
 
==منابع==
 
  
* سایت سازمان اسناد و كتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران <http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/503219> خرداد 1391)
+
==متن کتاب ==
*مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، نرم افزار جامع فقه اهل بیت(ع) 2 [لوح فشرده]، بخش کتابشناسی، معرفی کتاب "رسائل الشريف المرتضى "
+
[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource/38438/ '''رسائل الشريف المرتضی''']
  
 
[[رده:کتاب‌ها]]
 
[[رده:کتاب‌ها]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۷ ژوئن ۲۰۲۱، ساعت ۱۱:۰۱

رسائل الشريف المرتضي.jpg
نویسنده سید مرتضی
موضوع فقه و اصول و کلام
زبان عربی
تعداد جلد ۴
گردآورنده احمد حسینی اشکوری

رسائل الشریف المرتضی

کتاب «رسائل شریف مرتضى» مجموعه‌اى از آثار علمى باقى‌مانده از سید مرتضى (م، ۴۳۶ ق) است که به صورت مدون و در قالب یک مجموعه از زمان تألیف آنها وجود نداشته است. این آثار که در ابتدا به صورت کتاب‌هاى مستقل و جداگانه و به صورت رساله‌هاى کوچک، جواب و سؤال و نظائر آن در علوم مختلفى مثل تفسیر، کلام، فقه، اصول فقه و ادبیات نوشته شده است، بعدها به صورت مجموعه‌اى ناهمگون از نظر موضوعات و تفصیل و اجمال با نام‌هایى همچون شتات الفوائد، مجموعه رسائل کثیره و رسائل سید شریف گردآورى شده‌اند.

ویژگى‌هاى کتاب

از مهم‌ترین ویژگى‌هاى این کتاب، اختصار و ایجاز همراه با عجله و شتاب در نوشتن اکثر کتاب‌هاى موجود است که در آخر بعضى از آنها به این مطلب اشاره شده است. به عنوان مثال می گوید: قد أجبنا عن المسائل بکمالها و اعتمدنا على الاختصار والانتصار والإشارة، دون البسط فی العبارة، لکن ضیق الوقت و إعجال الجواب، اقتضینا ما اعتمدناه من الإجمال دون التفصیل.

از دیگر ویژگى‌هاى کتاب ترکیب ناهمگون بین کتاب‌هاى گردآورى شده است. در این مجموعه از کتاب‌هاى فقهى تا شعر و ادبیات و از علم اصول فقه تا تفسیر و کلام گردآورى شده است.

از طرفى بعضى از کتاب‌ها به صورت سؤال و جواب و بعضى مثل کتاب جمل العلم والعمل به صورت مباحث منظم و مرتب فقهى و بعضى نیز فقط یک مساله کلامى و یا فقهى مى‌باشند.

یکى دیگر از ویژگى‌هاى کتاب جمع‌آورى نکردن مباحثى که داراى موضوع واحد هستند، مى‌باشد. اگر ناشرین کتاب مباحث همگون مثل فقه، تفسیر یا ادبیات را در کنار هم چاپ نموده و به تفکیک و تقسیم‌بندى مباحث فقهى مثل صفحه ۳۴۵ جلد سوم اقدام مى‌نمودند، خوانندگان بهتر مى‌توانستند از این مجموعه استفاده نمایند.

محتوای کتاب

موضوعات مختلف کتاب شامل علوم تفسیر، کلام، فقه، اصول فقه و ادبیات است. قسمت فقه شامل مباحث طهارت، صلاة، صوم، خمس، حج، نکاح، طلاق، عتق، اطعمه، میراث، متاجر، حدود و دیات است که در صفحۀ ۳۴۵ جلد سوم به طور مفصل فهرست‌بندى شده است. اما اسامى کتاب‌هاى مذکور در مجلدات چهارگانه عبارتند از:

جلد اول:

  1. جوابات المسائل التبانیات
  2. جوابات المسائل الرازیة
  3. جوابات المسائل الطبریة
  4. جوابات المسائل الموصلیات الثانیة
  5. جوابات المسائل الموصلیات الثالثة
  6. جوابات المسائل المبافارقیات
  7. جوابات المسائل الطرابلسیات الثالثة
  8. جوابات المسائل الطرابلسیات الثالثة

جلد دوم:

  1. مسألة فی المنامات‌
  2. الرد على أصحاب العدد
  3. حکم الباء فی آیة «وامسحوا برؤوسکم»
  4. وجه التکرار فی الآیتین‌
  5. مسألة فی الاستثناء
  6. وجه العلم بتناول الوعید کافة الکفار‌
  7. مسألة فی العمل مع السلطان
  8. نفی الحکم لعدم الدلیل علیه
  9. شرح الخطبة الشقشقیة
  10. مناظرة الخصوم و کیفیة الاستدلال علیهم
  11. أحکام أهل الآخرة
  12. مسألة فی توارد الأدلة
  13. تفصیل الأنبیاء على الملائکة
  14. المنع من تفصیل الملائکة على الأنبیاء
  15. إنقاذ البشر من الجبر والقدر
  16. الرسالة الباهرة فی العترة الطاهرة
  17. الحدود والحقائق، مستدرکات أعیان الشیعة
  18. رسالة فی غیبة الحجة
  19. مسألة فی الرد على المنجمین
  20. جوابات المسائل الرسیة الأولى
  21. جوابات المسائل الرسیة الثانیة

جلد سوم:

  1. جمل العلم والعمل
  2. أجوبة المسائل القرآنیة‌
  3. أجوبة مسائل متفرقة‌
  4. مسألة فیمن یتولى غسل الإمام
  5. عدم وجوب غسل الرجلین فی الطهارة‌
  6. الحسن والقبح عقلى‌
  7. المسح على خفین
  8. خلق الأعمال‌
  9. مسألة فی الإجماع
  10. علة خذلان أهل البیت علیهم السلام
  11. أقاویل العرب فی الجاهلیة‌
  12. قول النبی: نیة المؤمن خیر من عمله‌
  13. علة مبایعة على علیه السلام
  14. الجواب عن الشبهات على خبر الغدیر‌
  15. مسألة فی أرث الأولاد‌
  16. عدم تخطئة العامل بخبر واحد‌
  17. مسألة فی استلام الحجر‌
  18. مسألة فی نفى الرؤیة
  19. تفسیر الآیات المتشابهة من القرآن‌
  20. إبطال العمل بأخبار الآحاد
  21. علة امتناع علىّ عن محاربة الغاصبین‌
  22. مسألة فی العصمة
  23. الاعتراض على من یثبت حدوث الأجسام

جلد چهارم:

  1. جوابات المسائل المصریات
  2. جوابات المسائل الواسطیات
  3. المسائل الرملیة
  4. شرح قصیدة المذهبة
  5. الشهاب فی الشیب والشباب
  6. مسألة فی معجزات الأنبیاء‌
  7. مسألة فی نکاح المتعة
  8. نقد النیسابوری فی تقسیمه للأعراض‌
  9. مسائل شتى.

چهار جلد رسائل سید شریف شامل کتاب‌هاى مفصل و مختصر و گاهى بسیار مختصر و در حد یک مساله فقهى و یا کلامى است که به صورت اجمالى به معرفى بعضى از آنان مى‌پردازیم.

جلد اول شامل ۸ رساله نسبتا مفصل است که عبارتند از:

  1. جوابات المسائل التبانیات: این کتاب در مورد طریقه حجیت ادله است و به بررسى حجیت اجماع و خبر واحد مى‌پردازد. بیشتر مباحث این کتاب مربوط به علم اصول فقه است.
  2. جوابات المسائل الرازیة: این کتاب به صورت سؤال و جواب است. در این کتاب فقط یک مساله فقهى در مورد تحریم فقاع مطرح شده است و بقیه کتاب در رابطه با مباحث اعتقادى مثل امى بودن پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و برترى انبیاء بر ملائکه، عالم ذر، مسأله بداء مى‌باشد.
  3. جوابات المسائل الطبریة: این کتاب نیز به صورت جواب و سؤال و در موضوع کلام و اعتقادات نوشته شده است البته مباحث فقهى مثل اعتبار رؤیت در ماه‌ها و حکم شرب فقاع در آن مطرح شده است.
  4. جوابات مسائل الموصلیات الثانیة: این کتاب به صورت سؤال و جواب و به مسائل فروع فقهى پرداخته است. البته گاهى نیز مباحث فقهى مستدل مثل بحث شفعه و همین‌طور نقد و بررسى اقوال علماء و از آن جمله شیخ صدوق در من لا یحضره الفقیه مطرح شده است.
  5. جوابات المسائل الموصلیات الثالثة: این کتاب از دو قسمت علم اصول فقه و فقه تشکیل شده است در قسمت اصول به بطلان عمل به قیاس و خبر واحد پرداخته است و هم‌چنین دلیل حجیت اجماع را ذکر کرده است. قسمت فقه شامل ۱۱۰ مسأله است که از کتاب طهارت تا دیات را مختصرا در بردارد و مسائلى نظیر حکم شستن دست‌ها در وضو، مسح سر در آن مطرح شده است.
  6. المسائل المبافارقیات: این کتاب مجموعه‌اى از مسائل فقهى و غیرفقهى است. قسمت مسائل فقهى آن بیشتر به رساله‌هاى عملیه متداول در زمان ما شبیه است که به صورت فقه فتوایى نوشته شده و استدلال و تفریعات فقهى در آن دیده نمى‌شود. کتاب شامل ۶۵ مسأله است و جواب مسائل طرح شده در آن بسیار مختصر و موجز نوشته شده و در خطبه ابتداى کتاب این طور آمده است: السائل قال نؤثر نحن أطال اللّه بقاء سیدنا الشریف أن نرى خط الشریف لنعتمده و نعول علیه، و ما نلتمس الفتوى بغیر دلیل. (خطبۀ کتاب، صفحۀ ۲۷۱، جلد اول رسائل سید شریف).
  7. جوابات المسائل الطرابلسیات الثانیة: این کتاب دربرگیرنده ۱۲ مسأله و پاسخ آن است که در مورد غیبت امام زمان و مشکلات غیبت آن بزرگوار مباحثى مثل علت استتار امام علیه السلام علت عصمت امام علیه السلام، علت نیاز به امام در هر زمان، علت قیام نکردن حضرت على علیه السلام و مسائل متفرقه دیگرى در آن مطرح شده است.
  8. جوابات المسائل الطرابلسیات الثالثة: این کتاب نیز دربردارند ۲۳ مسأله و پاسخ آن است و بیشتر در مورد مباحث اعتقادى و کلامى است و چند مسأله نیز در مورد تفسیر بعضى از آیات اعتقادى قرآن کریم در آن مطرح شده است. جلد دوم شامل ۲۱ رساله بزرگ و کوچک است که در بسیارى از موارد مربوط به مباحث اعتقادى و کلامى است و ربطى به مباحث فقهى متعارف ندارد.

در اینجا به توضیح چند رساله نسبتا مفصل مى‌پردازیم:

  1. الرد على أصحاب العدد: این کتاب در جواب به فقهایى است که اول ماه و نظائر آن را به سبب رؤیت ماه قبول ندارند بلکه قائل به تکمیل شدن عدد ماه به ۳۰ روز و نظائر آن هستند. مؤلف با استناد به اجماع و سیره مسلمین و آیات قرآن کریم در این کتاب به صورت مبسوط به رد این نظریه پرداخته است.
  2. إنقاذ البشر من الجبر والقدر: این کتاب مجموعه‌اى از مباحث کلامى و عقلى در مورد افعال انسان‌ها و ارتباط این افعال با خداوند متعال و خلقت این افعال و عدل الهى و معنى خیر و شر و ادله تنزیه خداوند از خلق شرور و نظائر آن است.
  3. جوابات المسائل الرسیة الأولى: این کتاب شامل ۲۸ مسأله و جواب آن در مباحث فقهى و تفسیرى است و در خلال آن مباحثى نظیر تقلید جاهل از عالم، وجه اعجاز قرآن و مباحث فقهى از کتاب صلاة، صوم و حج مطرح شده است.

جلد سوم شامل ۲۳ رساله کوچک و بزرگ است که در اینجا مهم‌ترین آنها معرفى مى‌شود.

  1. جمل العلم والعمل: این کتاب از مشهورترین آثار باقى‌مانده از سید مرتضى است و شامل دو قسمت مباحث کلامى و فقهى (عبادات) مى‌باشد و به دلیل اختصارش مباحث معاملات در آن مطرح نشده است. این کتاب شبیه به رساله‌هاى عملیه متداول در زمان ما است و شامل کتاب‌هاى طهارت، صلاة، صوم، حج و زکات مى‌باشد.
  2. أجوبة مسائل القرآنیة: مؤلف در این کتاب در مقام جواب‌گویى بر اشکالات تفسیرى برآمده است و مباحث فقهى در آن مطرح نشده است.
  3. أجوبة مسائل متفرقة من الحدیث و غیره: کتاب مجموعه‌اى از مباحث تفسیرى تاریخى، کلامى و فقهى است که با این نام گردآورى شده است.

سایر کتب موجود در این جلد بسیار مختصر و گاهى در حد یک مسأله در چند صفحه و در مباحث علم اصول، تفسیر و اخلاق نوشته شده است که به علت زیادى آنان از توضیح تک تک آنها خوددارى مى‌شود.

جلد چهارم شامل ۹ کتاب است که عبارتند از:

  1. جوابات المسائل المصریات: کتاب دربردارنده مباحث کلامى است و از مسأله ۶ تا ۲۷ را دربردارد.
  2. کتاب جوابات المسائل الواسطیات: این کتاب نظیر جواب به استفتائات متداول است و ۷ مسأله فقهى را شامل مى‌شود.
  3. المسائل الرملیة: کتاب ناقص و بسیار مختصر است و فقط ۲ مسأله فقهى را دربردارد.
  4. شرح قصیده مذهبة: کتاب شرح قصیده‌اى است که در مدح حضرت على علیه السلام سروده شده است، شاعر آن اسماعیل بن محمد حمیرى ملقب به «السید» است و در سال ۱۲۹۰ ق در بیروت چاپ شده است.
  5. الشهاب فی الشیب والشباب: این کتاب دربردارنده اشعار ابو تمام، البخترى، سید شریف رضى و سید مرتضى در مورد پیرى و جوانى است و در سال ۱۳۰۲ ق در چاپخانه جوانب چاپ شده است.
  6. مسألة فی معجزات الأنبیاء: به نظر مى‌رسد این کتاب یکى از مسائل مطروحه در کتاب‌هاى سید مرتضى باشد که در اینجا به صورت مستقل چاپ شده است.
  7. مسألة فی نکاح المتعة: کتابى است که جواب مختصر و خلاصه‌اى در رد منع متعه از طریق قیاس است و در اثبات این حکم فقهى در مذهب امامیه تألیف شده است.
  8. نقد النیسابوری فی تقسیمه للأعراض: کتاب کلامى است که تکمیل کننده تقسیماتى است که ابورشید سعید بن محمود نیشابورى معتزلى براى اعراض بیان نموده است.
  9. مسائل شتى: مجموعه‌اى است از سؤالات مختلف کلامى و فقهى و غیر از آن که از نقاط مختلف از سید مرتضى سؤال شده و مؤلف به آنان جواب داده است.

وضعیت نشر

اگر چه قسمت‌هاى مختلف کتاب در زمان‌هاى متفاوتى تألیف شده‌اند و از تاریخ تألیف همه آنها اطلاع دقیقى در دست نیست، اما زمان تألیف بعضى از آنها مشخص است که عبارتند از:

  1. المسائل الطرابلسیات الثالثة، شعبان ۴۲۷ ق‌
  2. مسألة فی نکاح المتعة، در سال ۴۲۷ ق‌
  3. مسائل الموصلیات الثالثة، ۴۲۰ ق‌
  4. کتاب صیغة البیع، الفاظ طلاق، منع از عمل به خبر واحد، الجسم لم یکن کائنا، سال ۴۲۷ ق‌
  5. مسائل الرسیة الأولى، سال ۴۲۸ یا ۴۲۹ ق‌
  6. الشهاب فی الشیب والشباب، سال ۴۱۹ ق‌

در کتاب «مقدمه‌اى بر فقه» از تألیفات سید مرتضى کتابى به نام «شتات الفوائد والمسائل» نام برده شده است که شامل چندین کتاب مثل المسائل النیلیات، المسائل الرملیات، المسائل الواسطیات و... مى‌باشد. نسخه‌هاى مذکور در آن معمولا مربوط به قرن دوازدهم و سیزدهم مى‌باشند.

البته از مسائل پراکنده دیگرى نیز یاد نموده است که در کتابخانه دانشگاه تهران و آستان قدس رضوى وجود دارد. هم‌چنین در الذریعة از کتابى به نام مجموعه رسائل کثیره نام برده است که شامل ۵ کتاب است و در سال ۶۷۶ نوشته شده و در کتابخانه آستان قدس رضوى وجود دارد.

کتاب موجود در سال ۱۳۸۵ ق توسط علامه شیخ حامد واعظى و سید احمد حسینى شروع به جمع‌آورى شده است و پس از مدتى وقفه به سبب حمایت‌هاى بى‌دریغ حضرت آیت الله گلپایگانى مجددا ادامه یافته تا این که در ابتدا سه مجلد از آن چاپ شده است.

در سال ۱۴۰۵ ق قسمت دیگرى از این کتاب‌ها در کتابخانه علامه سید محمد موسوى جزائرى وجود داشته است و بعدها به صورت مجلد چهارم گردآورى و به آن ضمیمه شده است.

سه جلد اول در سال ۱۴۰۵ ق و جلد چهارم در جمادى الثانى ۱۴۱۰ در چاپخانه سیدالشهداء و خیام چاپ شده‌اند. آماده شدن کتاب توسط سید مهدى رجایى و نظارت و گردآورى توسط سید احمد حسینى صورت پذیرفته است.

در مورد نسخه‌هایى که در چاپ کتاب موجود از آن استفاده شده است در مقدمه ناشر توضیح خاصى داده نشده است. اما همان‌طور که ذکر شد نسخه جلد چهارم رسائل شریف که علامه سید محمد موسوى جزائرى مالک آنها بوده در قرن یازدهم نوشته شده است که داراى غلط هاى زیاد و تحریف الفاظ بوده که توسط سید احمد حسینى تصحیح و مقابله شده است.

منابع

متن کتاب

رسائل الشريف المرتضی