فدوی طوقان

فدوی طوقان، شاعر بزرگ و معاصر زن عرب (م، ٢٠٠٣ م) است. شعر فدوی شعر ناب عرب با شناخت عمیق از زیبایی های حسی زنانه است. فدوی شاعری سیاسی و مبارز بود و عمرش را صرف آزادی فلسطین کرد.

ولادت و خاندان

فدوی عبدالفتاح آغا طوقان، در سال ۱۹۱۷ میلادی در شهر نابلس کرانه باختری رود اردن متولد شد. او در خانواده ای ثروتمند، اصیل توانمند، ادیب و وطن پرست و فرهیخته فلسطینی به دنیا آمد. به عقیده برخی نویسندگان نسبت او به آل عباس می رسد. از شخصیت های برجسته ی خانواده ی وی در عرصه ی علم و ادب، برادرش ابراهیم طوقان است که در سن ۳۶ سالگی دار فانی را وداع گفت، از جمله کسانی که فدوی تمام زندگی اجتماعی، فرهنگی، ادبی خود را مدیون او می داند. فدوی در خانواده ای پرورش یافت که در آن مردسالاری حاکم بود.

دوران تحصیل

فدوی از سال ۱۹۲۳ تا ۱۹۲۸م در دو مدرسه ابتدایی فاطمیه و عایشیه در شهر نابلس به تحصیل مشغول بود. در سال ۱۹۲۸م در سن یازده سالگی پس از به پایان بردن تحصیلات ابتدایی به دلیل شرایط موجود در آن زمان و فضای زندگی اجتماعی دیگر نتوانست به مدرسه برود. بنابراین در بستر فعالیتهای ادبی و فرهنگی برادر بزرگتر خود «ابراهیم طوقان» که از شاعران معاصر و بزرگ عرب به شمار می رفت تلمذ کرد و بسیار آموخت، او خود در خانه و بدور از مکتب و مدرسه و با آموزشهای «ابراهیم طوقان» مطالعات وسیعی در شناخت شعر معاصر عرب و همچنین ادبیات غرب داشت و توانست در زمینه ادبیات صاحب نظر و دیدگاه خاص خود شود.

وی در سال ۱۹۶۲م برای افزودن معلومات و تجربه های خود به کمک پسر عمویش فاروق طوقان که در دانشگاه آکسفورد تحصیل می کرد به انگلستان مسافرت کرد و تا سال ۱۹۷۴م مشغول به تحصیل در رشته انگلیسی بود، پس از آن به شهر خود نابلس بازگشت و تحت نظارت برادرش به ادامه ی فعالیت ادبی پرداخت.

آثار

آثار فدوی را به دو دسته می توان تقسیم کرد: یکی آثار شعری و دیگری آثار نثری، علمی. آثار نوع اول شامل مجموعه های مختلف شعری است که در آغاز به صورت جداگانه به چاپ رسیدند سپس در یک کتاب با عنوان "دیوان فدوی طوقان" چندین بار توسط موسسه انتشاراتی دارالعودة بیروت تجدید چاپ شده است، سه کتاب «تنها با روزها»، «او را یافتم» و «به ما عشق دمید». دو کتاب شعر چاپ نشده نیز دارد با نام های "ینبوع الألم" چشمه سار درد، که شامل اشعاری در رثای برادرش ابراهیم و قصایدی در باره ی اوضاع فلسطین است و "أشواق الحیاة" شوقهای زندگی، که مجموعه ای از اشعار عاطفی و فکری است.

به طور کلی مجموعه های شعری وی چنین است: - وحدی مع الأیام، انتشارات للجامعیین، قاهرة، ۱۹۵۲ م. - وجدتها، دار الآداب، بیروت، ۱۹۵۷م. - أمام الباب المغلق. - اللیل والفرسان، دار الآداب، بیروت، ۱۹۶۹م. - على قمة الدنیا وحیدا ً. - تموز والشئ الآخر. - اللحن الأخیر، دار الشروق، عمان، ۲۰۰۰م. - أخی إبراهیم، المکتبة العصریة، یافا، ۱۹۴۶میلادی. - رحلة جبلیة رحلة صعبة (سیرة ذاتیة) دار الشروق، ۱۹۸۵م. - الرحلة الأصعب (زندگینامه) دار الشروق، عمان، (۱۹۹۳) ترجم إلى الفرنسیة.

قالب و سبک شعری فدوی

فدوی، سرودن شعر را با گرایش رمانتیک و در قالب اوزان سنتی، آغاز نمود و مهارت خود را در آن به اثبات رساند. سپس در همان مراحل نخست، به شعر « حُرّ » گرایید. مطالعات او در شعر دوران عباسی و اندلسی از او شاعری متکی بر شناخت ریشه و سنت ساخت و با مطالعه آثار غرب توانست به اقتضای زمانه وبا حفظ شئونات شعری کلاسیک عرب پتانسیلهای تازه‌ای را وارد شعر خودکند. فدوی با همراه «نازک الملائکه» و «سلمی الخضراء الجیوسی» مثلث بنیانگزار شعر زن معاصر عرب به شمار می رود.

هم صدایی او با محمود درویش و شاعران دیگر مبارزه مردم فلسطین قدرت عجیبی به شعر او داده بود؛ قدرتی که در بستر مبارزات مردم فلسطین حضوری روشن بینانه داشته و همواره توانسته شعر را در شاعرانگی خود به وقایع پیرامون پیوندی منطقی بزند، فلسطینیان «فدوی» را مادر شعر مبارزه و ایستادگی می دانستند و مرگ او را یک ضایعه برای خویش می دانستند.

او زندگی خود را صرف شعر و ادب کرد و تألیفات بسیاری ارائه داد و محور بسیاری از پژوهش های او ادبیات عرب بود و علاوه بر آن جوایز بسیاری نیز به دست آورد از آن جمله: - جایزه زیتون نقره ای در فرهنگ حوزه ی دریای مدیترانه (ایتالیا ۱۹۹۲م) - جایزه سالانه گل بابونه در شعر از سوی انجمن نویسندگان اردن.(۱۹۸۳م) - نشان قدس از سوی سازمان آزادی بخش فلسطین.(۱۹۹۰م) - جایزه جشنواره ی جهانی نویسندگان زن معاصر (ایتالیا ۱۹۹۲م) - جایزه بین المللی کافافیس در شعر (قاهره ۱۹۹۶م) - جایزه سالیرنو در شعر ایتالیا و جایزه سپر طلایه داری شعر (اردن).

وفات

فدوی طوقان در سال ٢٠٠٣م در زمانی که جهان معاصر درگیر شکار «صدام حسین» بود در بعد از ظهر روز شنبه ۱۲ ماه دسامبر چشم از جهان فرو بست در حالی که حدود ۸۶ سال داشت و شعر مشهور وی بر قبرش نوشته شد:

کفانی أموت علیها وأدفن فیها

وتحت ثراها أذوب وأفنى

وأبعث عشباً على أرضها

وأبعث زهرة إلیها

تعبث بها کف طفل نمته بلادی

کفانی أظل بحضن بلادی

تراباً،‌ و عشباً‌، و زهرة ...

منابع

• دکتر ابوالفضل رضایی، فدوی طوقان و شعر او، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، صص ۱۱۹تا۱۴۰،در دسترس درپایگاه مجلات نور، بازیابی: ۱۲ شهریور ۱۳۹۲.
• غفار محمدی، ارائه شده در همایش بین المملی ادبیات مقاومت، تجلی پایداری در اشعار سیمین بهبهانی و فدوی طوقان، تابستان ۹۰.تاریخ بازیابی: ۱۲ شهریور ۱۳۹۲.