نمایش مبدأ برای کشف الظنون (کتاب)

'''«کشف الظنون‌ عن اسامی الکتب والفنون»''' کتابی است که مصطفی بن عبدالله معروف به کاتب چلبی یا [[حاجی خلیفه]] (م، 1067 ق)، آن را با موضوع کتابشناسی به رشته تحریر درآورده است.
 {{مشخصات کتاب

|عنوان=

|تصویر=[[پرونده:کشف الظنون.jpg|240px|وسط]]

|نویسنده=حاجی خلیفه

|موضوع=سرگذشتنامه و کتابشناسی

|زبان=عربی

|تعداد جلد=2

|عنوان افزوده1=

|افزوده1=

|عنوان افزوده2=

|افزوده2=

|لینک=

}} 
==معرفی اجمالی کتاب==

یکی از مهمترین اسباب کار هر محقق و متتبعی است که در تاریخ و ادبیات ملل اسلامی و شرح احوال و آثار نویسندگان و شعرای عرب و ایرانی و ترک کار می کند. [[حاجی خلیفه]] مدت بیست سال به کار نوشتن کتاب خود مشغول بود و در این کتاب خود نزدیک به ۱۵۰۰۰ نام کتاب و رساله و قریب به ۹۵۰۰ اسم مولف را گرد آورده و در باب سیصد علم و فن سخن رانده است.

چون پیش نویس خود را به انجام رساند و بر علما عرضه داشت همه آن را کاملاً پسندیدند و او را بر آن داشتند که کتاب را از سواد به بیاض آرد و او به این کار مشغول شد ولی چون بحرف دال و بکلمه «دروس» رسید مرگش فرارسید، و از این ماده تا آخر کتاب همچنان پاکنویس نشده ماند و به دست شاگرد مولف یعنی جاراللّه ولی الدین افندی که کتابخانه ای داشت افتاد و او آن را در کتابخانه خود حفظ کرد چنان که همچنان امروز باقی است و اگر کسی امروز قسمتی را که تا کلمه دروس پاکنویس شده با این بقیه که به حالت سواد است ضمیمه کند یک دوره کتاب کشف الظنون کامل به خط مصنف اصلی خواهد دید و دو صفحه که در این چاپ عکس آنها بدست داده شده یکی از قسمت پاکنویس شده است و دیگری از قسمت پیش نویس و هر دو چنانکه گفتیم به خط مولف اصلی است.

==ارزش کتاب==

از آنجا که کاتب چلبی (حاجی خلیفه) با دولتمردان همنشین بوده و به دفاتر دیوانی دربار عثمانی دسترسی داشته و با وابستگان درجه یک امپراتوری عثمانی در ارتباط بوده، توانسته است اطلاعات خوبی را در کتاب‌های خود گردآوری کند، به طوری که مورخان و پژوهشگران به‌ خصوص در زمینه کتابشناسی، تاریخ و فهرست‌ نگاری، خود را بی‌نیاز از این کتاب‌ها نمی‌دانند.

==انگیزه نگارش==

حاجی خلیفه در زمان امپراتوری عثمانی زندگی می‌کرد. خلفای عثمانی خود را جانشین [[پیامبر اسلام|پیامبر]] می‌دانستند و دولتمردان آن به جمع‌آوری میراث [[اسلام|اسلامی]] از سرتاسر جهان توجه ویژه‌ای داشتند. بنابراین برای وی امکان مناسبی فراهم شد تا تمام کتاب‌‌های گردآوری شده را که به دربار و کتابخانه‌های عثمانی می‌آمد، فهرست‌نگاری کند.

==ترجمه، شرح و تعلیق بر کتاب==

کشف الظنون چندین ذیل دارد: اول کسی که بر آن ذیلی نوشته عزتی افندی معروف به دشنه زاده است که در ۱۰۹۲ فوت کرده و ذیل او از سواد به بیاض نیامده. بعد از او جیارشیخی ابراهیم افندی (متوفی ۱۰۹۲)، سپس احمد طاهر افندی معروف به حنیف زاده (متوفی ۱۲۱۷) ذیلی بر آن نوشته شامل قریب ۵۰۰۰ اسم بنام آثار نو.

از کسانی دیگر که بر کشف الظنون ذیل نوشته اند یکی نیز شیخ الاسلام عارف حکمت بک (متوفی ۱۲۷۵) است ولی این ذیل فقط تا حرف جیم به انجام رسیده.

یکی از جامعترین ذیل های کشف الظنون کتاب «ایضاح المکنون فی الذیل علی کشف الظنون» است تالیف مرحوم اسماعیل پاشای بغدادی که از صاحب منصبان متقاعد دائره پلیس استنبول بود و در ۱۳۳۹ فوت کرده و اسماعیل پاشا مدت سی سال متوالی به این کار مشغول بود و با کتب چاپ قریب ۱۹۰۰۰ کتاب بر اسامی کتب کشف الظنون افزوده و او مولف کتاب دیگری است به اسم «هدیة العارفین فی اسماء المولفین و آثار المصنفین» در دو جلد مشتمل بر احوال مولفین از صدر [[اسلام]] به بعد با اسامی و [[کنیه]] ها و نام مولفات ایشان و استاد ما علامه مرحوم اسماعیل صائب سنجر مدیر کتابخانه عمومی در آستانه و معلم جامع بایزید ثانی نیز ذیلی بر آن نوشته است. 

==وضعیت نشر==

کتاب حاضر بار اول در فاصله سالهای ۱۸۳۵م و ۱۸۵۸م، به همت مستشرق علامه آلمانی گوستاو فلوگل در هفت جلد با ترجمه لاتینی در شهر لایپزیک آلمان به طبع رسیده، بار دوم این کتاب را در سال ۱۲۷۴ ه.ق در [[مصر]] و بار سوم در سال ۱۳۱۱ ه.ق در استنبول به چاپ رسانده اند.

چاپ فلوگل ازدو چاپ مصر و استنبول صحیح تر و کاملتر است بخصوص که طابع آن به روش اروپائی در طبع این کتاب چند نسخه را با یکدیگر مقابله کرده و تمام کتبی را که حاجی خلیفه شرح نموده نمره ترتیبی گذاشته و در آخر جلد هفتم فهرست کاملی از اعلام آن به دست داده به علاوه در آخر جلد ششم در این چاپ فلوگل یکی از ذیل هائی را که دیگران بعدها بر کشف الظنون نوشته اند یعنی کتاب آثار نو تالیف حنیف زاده را به چاپ رسانده و در جلد هفتم فهرست کتب مدرسه ازهر و مدرسه ابی الذهب مصر و کتابخانه رودس را با چند فهرست از کتابخانه های استانبول گنجانده است.

اما در چاپ مصر که چاپ قدیم استانبول نیز از روی آن به عمل آمده علاوه بر اغلاط عدیده کثیره در غالب مواضع جای سالهای وفات سفید است و ذکر یک عده کتابی در آنجا آمده که زمان تالیف آنها موخربر تاریخ فوت حاجی خلیفه مولف کشف الظنون است. این قسمت ها الحاقی است و آنها را بعضی از خوانندگان از ذیل های دیگران بر کشف الظنون استخراج کرده و در این کتاب داخل نموده اند.

دولت [[ترکیه]] از سال ۱۹۴۱ م. همت به طبع جدیدی از کشف الظنون که چاپ چهارم آن خواهد بود گماشته و نقشه طابعین این است که پس از طبع اصل کتاب سه ذیلی را هم که دیگران بعد از حاجی خلیفه بر کشف الظنون نوشته اند، بزیور طبع بیارایند.

تا این تاریخ اصل کتاب در دو مجلد بزرگ حاوی ۲۰۵۶ ستون (هر دو ستون یک صفحه) در سال ۱۹۴۱ و ۱۹۴۳ در استانبول در مطبعه وزارت معارف دولت ترکیه در کمال نفاست و دقت و صحت بطبع رسیده و کار چاپ ذیل های آن در جریان است.

==منبع==

[http://www.ical.ir/index.php?option=com_k2&view=item&id=7315:%DA%A9%D8%B4%D9%81-%D8%A7%D9%84%D8%B8%D9%86%D9%88%D9%86-%D9%86%D9%82%D8%B7%D9%87-%D8%B9%D8%B7%D9%81%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA%E2%80%8C%D9%8 سایت کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، "کشف الظنون نقطه عطفی در تاریخ فهرست نگاری"]، (18 خرداد 1391).

{{منابع مرجع}}
[[رده:منابع کتاب شناسی]]