نمایش مبدأ برای جعاله

پاداش معینى را که در برابر کار [[حلال]] و عقلایى بر عهده مى گیرند، '''«جُعاله»''' مى گویند. کسى را که چنین تعهدى مى کند، «جاعل» (کارفرما)، انجام دهنده کار را «عامل» (پیمان‌کار) و پاداش تعهد شده را «جُعل» یا «جَعیله» مى نامند.<ref> تحریرالوسیله، ج ۱، ص ۵۳۸.</ref>

==کاربرد جُعاله==

در کارهاى خدماتى، گاهى میان طرفین از نظر تعیین مدت و اجرت و چگونگى انجام کار، توافق صورت مى گیرد که بدان، قرارداد «[[اجاره]]» مى گویند. گاهى دیگر چنین توافقى ممکن نیست و از پیش نمى توان مدت کار و چگونگى انجام و پاداش مناسب آن را به درستى تعیین کرد؛ مثل کسى که چیزى گم کرده و براى یافتن آن مژدگانى تعیین مى کند، یا کسى که مى خواهد بنا یا تعمیر ساختمانى را به شخصى معین یا نامعین واگذارد و در برابر، پرداخت وجهى را متعهد مى شود. در این گونه موارد، کارفرما تنها به نتیجه مورد نظر توجه دارد و به سادگى یا دشوارى و چگونگى انجام کار توجهى ندارد.

نیاز جامعه به چنین توافق هایى، اجتناب ناپذیر است. [[اسلام]] نیز آن را به  عنوان «جُعاله» مورد تأیید قرار داده است. امروزه بیشتر کارهاى بزرگ خدماتى، عمرانى یا تأسیساتى؛ مانند راه سازى، ساختمان سازى، راه اندازى کارخانه، حفارى و حمل و نقل، که به صورت مناقصه برگزار مى شود، بر اساس «جُعاله» است. شرکت هاى بزرگ پیمان کارى نیز براى همین منظور به  وجود آمده اند.

==شرایط جعاله==

*۱- جاعل، باید واجد شرایط عمومى معامله ([[بلوغ‌]]، رشد و خرد، قصد و اختیار، و حق تصرف در مال خود) باشد.

*۲- عامل، باید بتواند بدون منع [[شرع|شرعى]] یا عقلى جعاله را انجام دهد.

*۳- عمل، باید [[حلال]] و داراى منافع عقلایى باشد و همچنین [[واجب]] (عینى یا کفایى) نباشد.

*۴- جُعل (پاداش)، باید معین باشد.<ref> تحریرالوسیله، ج ۱، ص ۵۳۹، مسائل ۴، ۲، ۳ و ۵.</ref>

==کیفیت پیمان==

*۱- جعاله، پیمانى یک طرفه است که از سوى جاعل با هر لفظى که تعهدش را برساند، ایراد مى شود و نیاز به قبول لفظى از طرف مقابل ندارد.<ref> همان، م ۱ و قبل از م ۱.</ref>

*۲- پیمان جعاله، از هنگام انعقاد تا پیش از اتمام کار، از سوى طرفین قابل فسخ است و چنانچه مقدارى از کار انجام شده باشد، داراى احکام ذیل است:

الف) اگر عامل فسخ کند، هیچ گونه استحقاقى ندارد.

ب) اگر جاعل فسخ کند، عامل به مقدار کارى که انجام داده، مستحق پاداش است.<ref> همان، م ۱۵.</ref>

تذکر: عامل، پس از اشتغال به کار در صورتى مى تواند جعاله را فسخ کند که رهاکردنش موجب ضرر جاعل نشود. در غیر این صورت، اتمام کار واجب است و ترکش، موجب غرامت.<ref> تحریرالوسیله، ج ۱، ص ۵۴۲، م ۱۶.</ref>

==انواع جعاله==

جعاله بر دو نوع «عام» و «خاص» است:

'''<I>۱- جعاله عام:</I>'''

اگر جاعل (کارفرما)، براى انجام کار به فردى خاص نظر ندارد - مثلاً اعلام مى کند که هر کس، فلان کار را برایم انجام دهد، فلان مبلغ به او پاداش مى دهم - چنین جعاله اى را «جعاله عام» مى گویند.<ref> همان، ص ۵۳۸.</ref> در جعاله عام، اگر عملى را چند نفر به  طور مشترک انجام دهند، هر یک به مقدار سهمى که در کار داشته اند، در پاداش سهیم خواهند بود.<ref> همان، ص ۵۴۱، م ۱۳.</ref>

'''<I>۲- جعاله خاص:</I>'''

چنانچه جاعل، شخصى معین را مخاطب قرار دهد و مثلاً به او بگوید: اگر مرکب سوارى مرا پیدا کنى فلان مبلغ به تو مى پردازم، به چنین جعاله اى «جعاله خاص» گفته مى شود.<ref> همان، ص ۵۳۸.</ref> در جعاله خاص، اگر کار را شخصى دیگر غیر از شخص معین انجام دهد، هیچ یک مستحق پاداش نخواهند شد.<ref> همان، م ۸.</ref> اگر بخشى از کار را فرد معین و بخشى را فردى دیگر انجام دهد، فرد معین تنها به مقدار کارى که انجام داده مستحق پاداش خواهد بود و دیگرى مستحق چیزى از ناحیه جاعل نخواهد بود.<ref> همان، م ۱۴.</ref>

==احکام جعاله==

*۱- کسى که کار را پیش از جعاله یا به قصد رایگان انجام داده است، مستحق اجرت نیست.<ref> تحریرالوسیله، ج ۱، ص ۵۴۰، م ۹.</ref>

*۲- عامل، در دو صورت مستحق اجرة المثل است: الف) در جایى که جعاله، بر اثر جهالت<ref> منظور از جهالت این است که جعاله بر عمل غیرمعلومى واقع شود به  طورى که دستیابى عامل به آن ممکن نباشد؛ مثل این که بگوید: «هر کس آن چه را که از من گم شده برگرداند، فلان مبلغ به او مى دهم» در این مورد عامل نسبت به عمل جهل دارد و نمى داند چه چیزى را بجوید.</ref> باطل شود. ب) در جایى که جاعل، مقدار جعل را معین نکرده و تنها وعده مژدگانى داده است.<ref> تحریرالوسیله، ج ۱، ص ۵۴۰، م ۶.</ref>

*۳- جز صاحب مال یا کار، کسى دیگر نیز مى تواند از خرج خود براى انجام آن، جعاله تعیین کند.<ref> همان، م ۷.</ref><ref> احکام اقتصادى (ج  ۲)، ص ۶۰.</ref>

==پانویس==
<references />

[[رده:احکام اقتصادی]]