نمایش مبدأ برای الأصیلی فی أنساب الطالبیین (کتاب)

[[پرونده:Ketab48.jpg|بندانگشتی|الأصیلی فی أنساب الطالبین]]
کتاب '''«الأصیلى فی أنساب الطالبیین»''' تألیف محمد بن على حسنى معروف به [[ابن طقطقی|ابن طَقطَقى]] (متوفاى ۷۰۹ ق)، مورخ و نسب‌شناس [[امامیه|امامی]] است. مؤلف در این کتاب به ذکر و معرفی انساب و طبقات طالبیین (فرزندان [[ابوطالب علیه السلام|ابوطالب]]) خصوصاً [[علی بن ابیطالب(ع)، امام اول|حضرت على]] علیه‌السلام و فرزندان و نوادگان ایشان مى‌پردازد.

==معرفى کتاب==

شرافت خاندان [[پیامبر اسلام|پیامبر اکرم]](ص) و ضرورت دوست داشتن آنان و حرمت نهادن به ایشان، از باورهاى اصیل مسلمانان از صدر [[اسلام]] مبنی بر آیات [[قرآن]] و [[احادیث|احادیثى]] از پیامبر(ص) است. علاوه بر این، خاندان پیامبر خدا، در برخى حقوق و [[احکام شرعی]] (صدقات واجب و...) با دیگر مسلمانان تفاوت دارند؛ به خاطر همین باورهاى فراگیر، نسب شناسان را برانگیخت تا به تألیف آثار اساسى بر محور شرح انساب قبائل و افراد که متضمن آگاهى‌هاى تاریخى هم بود، اقدام نمایند.

«[[هاشم بن عبد مناف|هاشم بن عبدمناف]]»، جدّ دوم پیامبر(ص) که فرزندانش در نسب به وى «[[بنی هاشم|بنى‌هاشم]]» نامیده مى‌شوند، عمرى کوتاه و تنها دو پسر داشت و تبار منسوب به او، فرزندان پسرش [[عبدالمطلب]] جدّ اوّل و نخستین سرپرست پیامبر(ص) مى‌باشد که سیزده پسر داشت، به نام‌هاى: عبدالکعبه، ضرار، مقوّم، مغیره، [[ابولهب]]، [[عباس بن عبدالمطلب|عباس]]، [[عبدالله بن عبدالمطلب|عبدالله]]، [[ابوطالب]]، [[حضرت حمزه علیه السلام|حمزه]]، زبیر، نوفل، حارث و قُثَم. نسل عبدالله، تنها از طریق پیامبر اکرم(ص) حفظ شد و پس از آن حضرت نیز از طریق ازدواج [[حضرت فاطمه]](س) و [[حضرت على]](ع) به آل‌ابوطالب، گره خورد. بدین ترتیب، در آل ابوطالب، شاخه‌اى پدید آمد ([[علویان]])، که منزلتى مضاعف داشت، تا جایى که گاهى در تاریخ، طالبیین (آل ابوطالب) را علوى نامیده‌اند.  

اصل کتاب «الاصیلى فی انساب الطالبیین» مشتمل بر انساب [[بنی هاشم|بنى‌هاشم]] (آل ابى طالب و آل عباس) و [[بنی امیه|بنى‌امیه]] (از فرزند امیه بن عبدالشمس) تا روزگار مؤلف بوده است؛ اما محقق آن سید مهدى رجایى، بخش‌هاى مربوط به آل‌عباس و آل‌امیه را از آن خارج کرده و منتشر ننموده است و فقط بخش طالبیین که منظور علویین مى‌باشند، آمده است.

این اثر به درخواست «خواجه اصیل‌ الدین حسن» (متوفاى ۷۱۵ ق) فرزند [[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد|خواجه نصیرالدین طوسى]] از وزراى «غازان خان»، تألیف یافته و به همین خاطر نام وى را برخود دارد. آغاز تألیف این کتاب سال ۶۹۸ ق. ذکر شده است.

==محتوای کتاب==
[[ابن طقطقی]] مقدمه‌اى در علم نسب که مدخلى براى بحث اصلى این اثر شمرده مى‌شود، مى‌آورد. در این مقدّمه، چند بحث از جمله اهمّیت علم نسب و تاریخ آن، اقسام وضع نسب، معرّفى متبحرین تشجیر، ملاک و ضابطه در مشجّر و مبسوط، فرق بین این دو، اصطلاحات اهل نسب مطرح شده است. مؤلف بعد از این مباحث، مقدّمه خود را با پنج فصل دیگر به پایان مى‌برد؛ این فصول عبارتند از: تعریف طعن، قدح و غمز و علامات هر کدام در علم انساب، چگونگى اثبات نسب نزد نسّابین، اوصاف و ویژگیهاى نسّابین، مشاهیر علم نسب شناسى، طبقات طالبیین (به ترتیب [[علی بن ابی‎طالب(ع)، امام اول|حضرت على]]، سپس [[جعفر طیار|جعفر]] و بعد [[عقیل بن ابیطالب|عقیل]]) و در پایان مؤلف انگیزه خود را از تدوین این اثر بیان مى‌کند. 

مؤلف بعد از این مقدّمه و فصول آن، به معرّفى [[امیرالمومنین|امیرالمؤمنین]](ع) شامل مادرش [[فاطمه بنت اسد]]، ترتیب قرار گرفتن ایشان در بین برادران خود، تاریخ و مکان تولد ذکر بعضى از فضائل و مناقب ایشان، تاریخ [[شهادت امام علی علیه السلام|شهادت]] و در آخر پنج فرزند پسر ایشان به نام‌هاى [[امام حسن علیه السلام|امام حسن]] و [[امام حسین علیه السلام|امام حسین]](ع)، [[محمد بن حنفیه|محمد بن حنفیه]]، [[حضرت عباس علیه السلام|حضرت عباس]](ع) و «[[عمر بن علی|عمر اطرف]]» که داراى اعقاب هستند، را بر مى‌شمرد.

در ادامه اثر فرزندان پسر امیرالمؤمنین(ع) که داراى اعقاب نیستند و ۱۵ نفر مى‌باشد، را نام مى برد. سپس به ذکر دختران امام على(ع) که ۲۸ نفر مى‌باشند، مى‌پردازد. در این قسمت نام مادران و کسانى که با آنها [[ازدواج]] نمودند، را نام مى‌برد.

در ادامه به معرّفى امام حسن(ع) و فرزندان ذکور او که داراى اعقاب مى‌باشند، به نام‌هاى [[حسن مثنی|حسن مثنّى]] و زید، مى‌پردازد. سپس فرزندان حسن مثنّى که [[عبدالله محض]]، ابراهیم قمر، حسن مثلّث، جعفر و داود و فرزندان هر کدام از این‌ها را به تفضیل بر مى‌شمرد. در ادامه به معرفى فرزند دیگر امام حسن یعنی «زید»، پرداخته مى‌شود و ایشان چهار فرزند به نام‌هاى محمد، ابوالحسن یحیى، حسین و حسن امیر که اکثر اعقاب ایشان از فرزندش، قاسم زاهد هستند که بطور مفصّل نام آن‌ها و فرزندان ایشان در اثر ذکر شده است.

فرزند دیگر حضرت امیرالمؤمنین، [[امام حسین]](ع) است که مؤلف به معرّفى مختصر ایشان طى چند روایت مى‌پردازد. براى ایشان پنج فرزند پسر به نام‌هاى [[امام سجاد|امام زین‌العابدین]](ع)، [[حضرت علی اکبر علیه السلام|على‌اکبر]] که در [[طف|طفّ]] شهید شدند و [[حضرت علی اصغر علیه السلام|على اصغر]] و عبدالله که هر دو در [[کربلا]] شهید شدند و فرزند پنجم جعفر مى‌باشد.

سپس به معرّفى [[امام سجاد(ع)|امام على بن الحسین]](ع) پرداخته مى‌شود و از شش فرزند پسر ایشان به نام‌هاى [[امام باقر]](ع)، عبدالله باهر، [[زید بن علی بن الحسین|زید شهید]]، عمر اشرف، حسین اصغر و على اصغر. در ادامه به معرفى مختصر امام محمد بن على(ع) طى چند روایت مى‌پردازد. براى ایشان فرزندانى پسر به نام‌هاى: [[امام جعفر صادق(ع)|امام صادق]] ، ابراهیم، عبیدالله، على طاهر، عبدالله و دخترانى به نام‌هاى امّ‌سلمه که با محمد ارقط و دختر دیگر زینب که با عبدالله بن الحسین بن على بن الحسین بن على بن ابى‌طالب ازدواج نمودند. عبدالله بن امام باقر(ع) فقط یک پسر به نام حمزه داشت که با سم به قتل رسید و اعقابى از او برجاى نمانده است.

در ادامه به معرّفى [[امام جعفر صادق(ع)|امام جعفر صادق]](ع) و از ایشان روایاتى نقل مى‌نماید. ایشان هفت فرزند پسر داشتند که اعقاب ندارند به نام‌هاى محسن، یحیى، حسن، جعفر، عباس و عبدالله افطح و پنج فرزند ایشان که اعقاب از آنها باقى مانده به نام‌هاى [[امام موسی کاظم علیه السلام|امام موسى کاظم]](ع)، محمد مأمون، اسماعیل اعرج، على عریضى و اسحاق مؤتمن مى‌باشد. ایشان داراى هفت فرزند دختر هم مى‌باشند.

بعد به معرّفى امام موسى کاظم(ع) مى‌پردازد و بعضى از فضائل ایشان را متذکر مى‌شوند. ایشان داراى ۲۴ فرزند دختر و دوازده پسر که داراى اعقاب هستند به نام‌هاى [[امام رضا(ع)|امام رضا]](ع)، ابراهیم، عباس، حمزه، زیدالنار، محمد ملقب به زاهد، اسماعیل، حسن، عبیدالله، اسحاق، جعفر خوارى، عبدالله عوکلانى و هارون که به تفضیل فرزندان آن در اثر نام برده شده‌اند و فرزندان دیگر امام(ع) که اعقاب از خود به جاى نگذاشته‌اند به نام‌هاى یحیى، احمد، عقیل، عبدالرحمان، قاسم، داوود، سلیمان و حسین مى‌باشند. 

در ادامه به معرّفى امام رضا(ع) و طى روایاتى از ورود [[دعبل خزاعی|دعبل بن على]] به حضور ایشان و گوشه‌اى از قصیده‌اى که در حضور ایشان خواندند، آورده شده است و تنها فرزندى که داراى اعقاب مى‌باشد، از طرف ایشان، [[امام جواد]](ع) مى‌باشند. امام جواد(ع) داراى سه فرزند به نام‌هاى [[امام هادى]](ع)، یحیى و [[موسی مبرقع|موسى مبرقع]] مى‌باشند که لیست فرزندان ایشان و اعقاب آن‌ها در اثر ذکر شده است. 

در ادامه به معرفى امام هادى(ع) پرداخته مى‌شود. ایشان داراى پنج فرزند پسر به نام‌هاى [[امام حسن عسکری(ع)|امام حسن عسکری]](ع)، [[جعفر کذاب|جعفر کذّاب]]، محمد، حسین و موسى داراى عقبه‌اى نیستند که سپس نام فرزندان و اعقاب آن‌ها در این صفحات آمده است. در این‌جا مؤلف به معرفى [[امام حسن عسکری(ع)|امام حسن عسکری]](ع) بطور مختصر مى‌پردازد و مى‌گوید: براى این امام(ع) جزء یک فرزند، فرزند دیگرى ذکر نشده است و در ادامه به معرّفى [[امام زمان عجل الله فرجه الشریف|امام مهدى]](ع) پرداخته مى‌شود.

ادامه کتاب بعد از این به معرّفى فرزندان دیگر [[امام جعفر صادق(ع)|امام جعفر صادق]](ع) که از اسماعیل اعرج باشد، شروع و بعد محمد مأمون، على عریضى، اسحاق مؤتمن و اعقاب آنها به تفضیل ذکر مى‌شود. بعد از این معرّفى تفضیلى اعقاب عبدالله باهر، زید شهید، عمر اشرف، ابوعبدالله حسین اصغر، ابوالحسن على اصغر دیگر فرزندان امام زیدالعابدین(ع) پرداخته مى‌شود.

از این‌جا اعقاب [[محمد بن حنفیه]]، [[حضرت عباس]](ع) و عمر اطرف که دیگر فرزندان [[امام على(ع)|امیرالمؤمنین]](ع) مى‌باشند، آمده است. این‌جا طبقه اوّل طالبیین که حضرت امیرالمؤمنین بود، پایان مى‌یابد و در ادامه دو طبقه دیگر که دو برادر ایشان به نام [[جعفر طیار|جعفر]] و [[عقیل بن ابیطالب|عقیل ابى‌طالب]] و اعقاب آن‌ها به تفضیل ذکر شده است.

==منابع کتاب==
یکى از از ویژگى‌هاى این اثر، گستردگى منابع کتبى و شفاهى آن مى‌باشد. در رابطه با اساتید و [[مشایخ|مشایخ]] مؤلف گفتنى است که وى با علماى بزرگ روزگار خویش، ارتباط و مراوده داشته که طبعاً به استفاده از علوم، روایات، نسخه‌ها و کتابخانه‌هاى آنان راه مى‌برده است. ایشان عبارتند از: على بن محمد دستجردانى وزیر، ظهیرالدین على کازرونى که روایات زیادى از او در «الاصیلى» نقل نموده و از او تعبیر بالعدل و الثقه مى‌نماید، [[یحیی بن سعید حلی|یحیى بن سعید حلّى]]، فخرالدین على بوقى که از وى تعبیر به اخبرنى شیخنا الامام فخرالدین مى‌نماید، [[علی بن عیسی اربلی|على بن عیسى اربلى]] مؤلف [[کشف الغمة (کتاب)|کشف الغمّة]]، [[عبدالکریم بن طاووس حلی|عبدالکریم بن طاووس حلّى]]، صفى‌ الدین عبدالمُومن ارموى، شرف‌ الدین على ابن الوزیر علقمى، عبدالرزاق بن احمد شیبانى معروف به «[[ابن فوطی|ابن فوطى]]» مؤلف «مجمع الآداب و الحوادث الجامعة» که از او به حدّثنى الفاضل المورخ العلّامه ابوالفضل نموده است، الشریف على بن احمد عبیدلى که از او تعبیر بالسید الفاضل نموده، ابراهیم زرکشى که از وى تعبیر به حدّثنى شیخ من شیوخ الحدیث یعرف بابراهیم الزرکشى و...،

==منابع==

*"الأصیلى فی أنساب الطالبیین"، ویکی نور.
*دائرة المعارف تشیع، ج ۲، ص ۵۴۷.

[[رده:کتابهای با موضوع اهل البیت علیهم السلام]]
[[رده:سرگذشت نامه ها]]