نمایش مبدأ برای خلافت

{{خوب}}

«خلافت» نظام حکومتى مسلمانان پس از وفات [[پیامبر اسلام]] (صلی الله علیه و آله) و در جایگاه جانشینى آن حضرت است که در طول سیزده قرن، اشخاص و خاندانهاى متعددى در گستره جهان [[اسلام]] خود را مصداق آن معرفى کرده‌اند.

==خلافت در لغت و اصطلاح==

«خِلافت» واژه‌اى عربى از ریشه «خلف»، به معناى نیابت از غیر است به جهت غیبت منوب عنه یا به علت مرگش یا به جهت عاجز بودنش و یا به سبب شرافت بخشیدن به نایب.<ref>مفردات، ص۲۹۴، «خلف».</ref> نیز به معناى جانشین ساختن آمده است. واژه خلیفه (جمع آن خلفاء و خلائف) به معناى جانشین، وکیل و قائم‌مقام است.<ref>رجوع کنید به ابن‌ منظور، ذیل «خَلَفَ»؛ زبیدى، ج۲۳، ص۲۶۳ـ۲۶۵.</ref>

واژه «خلیفه» در [[قرآن کریم]] به معناى جانشین خداوند بر روى زمین آمده است و این خلافت تمام نمى شود، جز این که خلیفه در همه شئون وجودى و آثار و احکام و تدابیر، حاکى از مستخلف باشد.<ref>المیزان، ج۱، ص۱۱۵؛ ج۱۷، ص۱۹۴ـ۱۹۵.</ref> واژه‌هاى خلیفه ([[سوره بقره]]: ۳۰)، خلفاء ([[سوره اعراف]]: ۶۹، ۷۴؛ [[سوره نمل]]: ۶۲) و خلائف ([[سوره انعام]]: ۱۶۵؛ [[سوره یونس]]: ۱۴، ۷۳؛ [[سوره فاطر]]: ۳۹) در قرآن بکار رفته است.

بیشترین کاربرد دو واژه خلافت و خلیفه، کاربرد اصطلاحى آنهاست که در تحولات سیاسى جامعه اسلامى پس از وفات [[پیامبر اسلام|پیامبر]] صلى‌ اللّه‌ علیه‌ و آله و سلم بکار گرفته شد و به‌ ترتیب، به معناى جانشینى در امر حکومت و در معناى مطلق امارت و حکومت پس از پیامبر و شخص جانشین پیامبر در امر حکومت استفاده شد.

کاربرد اصطلاحات مذکور، این دو واژه را به کلیدى‌ترین مفاهیم فرهنگ سیاسى مسلمانان بدل ساخت و حتى بعدها، گروههایى از مسلمانان در تبیین مشروعیت نظام خلافت به کاربرد واژه خلیفه در [[قرآن]] استناد کردند.<ref>ماوردى، ۱۴۰۹، ص۴؛ قلقشندى، ۱۹۸۰، ج۱، ص۸ـ۱۲، ۱۴ـ۱۶.</ref> در همین معنا، دو واژه «امامت» و «امام» نیز بارها در آثار مؤلفان مسلمان نخستین بکار رفته‌ است که با مفهوم [[امامت]] از دیدگاه [[شیعه|شیعى]] تفاوت بسیار دارد.

==شکل‌گیری خلافت در تاریخ اسلام==

در رویکرد تاریخى، خلافت در اصطلاح عنوان ساختار حکومتى است که اداره امور جامعه اسلامى پس از وفات [[پیامبر اسلام|پیامبر اکرم]] صلی الله علیه و آله در قالب آن شکل گرفت و متصدى آن یعنى خلیفه، جانشین پیامبر اکرم در امر حکومت اسلامى محسوب مى‌شد.

آغاز شکل‌گیرى خلافت به رویداد [[سقیفه بنی ساعده]] بازمى‌گردد که طى آن جمعى از [[صحابه]] بلافاصله پس از رحلت آن حضرت، اقدام به تعیین جانشینى براى وى کردند. اما مخالفت [[اهل البیت|اهل بیت]] پیامبر و عده‌اى از [[بنی هاشم|بنى‌هاشم]] و نیز برخى از صحابیان با اصل واقعه شکل‌گرفته در سقیفه بود.<ref>رجوع کنید به احمد بن‌ حنبل، ج۱، ص۹۰؛ ابن‌قتیبه، ج۱، ص۱۱ـ۱۲؛ بلاذرى، ۱۴۱۷، ج۲، ص۲۶۷ـ۲۷۴؛ طبرى، ج۳، ص۲۰۳.</ref>

دارندگان این رویکرد در تعارضى آشکار با برپاکنندگان اجتماع سقیفه، نه‌ تنها مسئله خلافت و نحوه انتخاب جانشین پیامبر با آن ماهیت و آن گونه که اتفاق افتاد را به رسمیت نشناختند، بلکه از پذیرفتن آنچه بعدها به صورت مرجعیت دینى و دنیوى خلیفه در جایگاه جانشینى پیامبر تأکید و ترویج شد نیز سرباز زدند و آن را مختص [[امام]] منصوص و منصوب از سوى خدا و پیامبر دانستند.<ref>رجوع کنید به [[امامت]].</ref>
==پانویس==
{{پانویس}}
==منابع==
*[[دانشنامه جهان اسلام (کتاب)|دانشنامه جهان اسلام]]، جلد۱۵، ذیل مدخل "خلافت''"،'' از سیده‌ رقیه میرابوالقاسمى.
*[[فرهنگ قرآن (کتاب)|فرهنگ قرآن]]، جلد۱۳، صفحه۵۱.
[[رده:تاریخ اسلام]]
[[رده:واژگان قرآنی]]
[[رده: مقاله های مهم]]

{{سنجش کیفی
|سنجش=شده
|شناسه= خوب
|عنوان بندی مناسب= خوب
|کفایت منابع و پی نوشت ها= خوب
|رعایت سطح مخاطب عام= خوب
|رعایت ادبیات دانشنامه ای= خوب
|جامعیت= متوسط 
|رعایت اختصار= خوب
|سیر منطقی= خوب
|کیفیت پژوهش= خوب
|رده= دارد
}}