محمد بن ابراهیم نعمانی
«محمد بن ابراهیم کاتب نعمانی» (م، ۳۶۰ ق)، متكلم، مفسر و محدّث رجالی بزرگ شیعه در قرن چهارم هجری و از شاگردان محمد بن يعقوب كلينى بود. نعمانی در دفاع از حریم اهل بیت علیهم‌السلام و مکتب تشیع کتابهایی نوشت، که مشهورترین آنها «کتاب الغیبه» است.
| نام کامل | محمد بن ابراهیم نعمانی |
| زادگاه | نعمانیه، عراق |
| وفات | ۳۶۰ قمری |
| مدفن | حلب، شام |
|
| |
| اساتید |
محمد بن يعقوب كلينى و ابن عقده کوفی، محمد بن همام اسکافی، محمد بن عبدالله حمیری قمی،... |
|
| |
| آثار |
الغیبة، تفسیر النعمانی، الفرائض، الرد علی الإسماعیلیة، الدلائل، رسالة فی اصناف القرآن،... |
زندگی‌نامه
ابوعبدالله محمد بن ابراهيم بن جعفر نعمانى مشهور به ابن ابی زینب (م 360ق)، اهل منطقه‌ی نعمانیه در عراق بین واسط و بغداد بود.
محمد نعمانی در خط مقدم مبارزه اعتقادی در برابر دشمنان اهل بیت علیهم‌السلام و مخالفان شيعه در عصر خود قرار داشت؛ از این رو کتابهایی برای دفاع از حریم تشیع نوشت.
نعمانی در حسن استنباط و سبک نوشتاری در قرن خود، بی نظیر بوده است. وی در بغداد به عنوان کاتب شیخ کلینی در محضر او بوده و بخش بسیاری از کتاب «کافی» را نوشته است، که لقب «کاتب» از این جهت به نعمانی اطلاق شده است.
او در علم رجال، شناساندن روات و حدیث صحیح و غیر صحیح، از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده است. نجاشی درباره‌ی او می‌نویسد: «شیخ من اصحابنا، عظیم القدر، شریف المنزله، صحیح العقیده»؛ یعنی هیچ انحرافی در عقیده‌اش نیست و شیعه دوازده امامی است.[۱]
محمد بن ابراهیم نعمانی در سالهای پايانى روزگارش به حلب در شام كه شهری شيعه نشين بوده است، رفته و تا پايان زندگى در آنجا مانده و در همانجا به نشر حديث و معارف شيعى پرداخته و در سال 360 قمری وفات یافته است.[۲]
تحصیل و استادان
چنانکه معلوم است، نعمانی در سال 313 قمری به شیراز آمده و در آن شهر از موسى بن محمد اشعری قمى حديث آموخته و در قم نیز احتمالاً از علی بن حسین بن بابویه قمی (م 329ق) حديث شنيده است.
پس از آن به بغداد سفر كرده و در آنجا از عالمان و محدّثان و فقيهان بنامى چون محمد بن يعقوب كلينى (م 329ق)، محمد بن همام اسکافی، علی بن حسین مسعودی صاحب کتاب مروج الذهب، سلامة بن محمد بن اسماعیل ارزنی، احمد بن محمد بن سعيد كوفى معروف به ابن عقده (م 333ق) و محمد بن عبدالله حمیری قمی حديث فرا گرفته است.
پس از چندی از بغداد آهنگ سفر به شام كرده و در 333 ق. در طبريه (از شهرهای اردن) از محمد بن عبدالله طبرانى و عبدالله بن عبدالملك بن سهل طبرانى حديث شنيده و پس از آن در شام از محمد ابن عثمان بن علان دُهنى بغدادی حديث آموخته است.[۳]
تدریس و شاگردان
محمد بن ابراهیم نعمانی شاگردان زیادی نیز تربیت کرد که از مهمترین شاگردانش می توان به افراد زیر اشاره کرد:
- ابوغالب احمد بن محمد زراری (م 368ق)
- محمد بن علی شجاعی
- ابوالمُرجی محمد بن ابی طالب بلدی (استاد ابوالفتح کراجکی).
آثار و تألیفات
نعمانی، به جز کتاب «الغیبة» - با موضوع غیبت و ظهور امام زمان (عجل الله تعالی فرجه) -، نگاشته های دیگری نیز داشته که همه آنها از بین رفته‌‌اند، از جمله:
- الفرائض؛
- الرد علی الإسماعیلیة؛
- التسلی؛
- الدلائل، که سید بن طاوس در فرج المهموم مطالبی را ازآن نقل کرده است؛
- رسالة فی اصناف القرآن، که علامه مجلسی آن را در بحارالأنوار آورده است؛
- نثر اللئالی، که کتابی حدیثی است.
- تفسیر النعمانی یا رساله «المحکم و المتشابه»، که گفته می شود احادیث امام صادق علیه السلام در تفسیر قرآن یا رساله‌ای در علوم قرآنی است؛ البته انتساب این کتاب به او تردید جدی وجود دارد.[۴]
پانویس
منابع
- "ابن ابی زینب"، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، حسن یوسفی اشکوری، ج2، ص660.
- "نعمانی"، آیین رحمت - معارف اسلامی، دفتر آیت الله مکارم شیرازی.
- "الغيبة (نعمانی)"، راسخون، بازیابی: 31 شهریور 1393.
- نگاهی به كتاب غيبت نعمانی، نجم‌الدين طبسی، در دسترس در کتابخانه دیجیتال اهل‌البیت ، بازیابی: 31 شهریور 1393.
