میر محمد تقی مدرس
«میر محمدتقی مدرس اصفهانی» (۱۲۷۳-۱۳۳۳ ق) فرزند میر سید حسن مدرس اصفهانی، فقیه اصولی بزرگ شیعه در قرن چهاردهم قمری و از شاگردان میرزای شیرازی بود. علامه محمدتقی مدرس -که معروف به «مدرس ثانی» بود-، نزدیک به ۳۰ سال در مدرسه صدر بازار اصفهان به تدریس سطوح عالی فقه و اصول اشتغال داشت. این عالم مجاهد، از حامیان نهضت مشروطه مشروعه بود.
| |
| نام کامل | میر محمدتقی مدرس اصفهانی |
| زادروز | ۱۲۷۳ قمری |
| زادگاه | اصفهان |
| وفات | ۱۳۳۳ قمری |
| مدفن | اصفهان |
|
| |
| اساتید |
میرزا حبیب الله رشتی، میرزا محمدحسن شیرازی، آخوند خراسانی، میرزا محمدتقی شیرازی... |
| شاگردان |
آیت الله بروجردی، میرزا فتح‌الله درب امامی، سید علی‌نقی ثقةالشریعه، شیخ محمود مفید، میرزا مهدی دولت‌آبادی،... |
| آثار |
الرسائل‌التقویة فی المسائل‌الفقهیة، رساله در تسامح در ادلّه سنن، رساله در اجتماع امر و نهی، رساله در تکلیف کفار، حاشیه بر هدایةالطّالبین،... |
محتویات
زندگی‌نامه
میر محمدتقی، فرزند علامه میر سید حسن مدرس اصفهانی (۱۲۱۰-۱۲۷۳ ق)، در ۱۳ ماه صفر سال ۱۲۷۳ ه.ق در اصفهان متولد شد.[۱]
در سه چهار ماهگی، پدر عالم و بزرگوارش بدرود جهان گفت و میر محمدتقی با وجود بی پدری بعد از طی مراتب کودکی، همت به تحصیل گماشته[۲] و جانشین خلفی برای پدر علامه اش «میر سید حسن مدرس اعظم» بود، که نام و خاطره پدر و مجالس درس او را در اذهان همگان زنده کرد.
مرحوم میر محمدتقی مدرس، سرانجام در شصت سالگی در شب دوشنبه هفتم ماه ربیع الثانی سنة ۱۳۳۳ قمری در اصفهان بدرود حیات گفت و در مقبره والد جدش (واقع در مسجد رحیم خان) مدفون شد.[۳]
تحصیلات و استادان
محمدتقی مدرس پس از تحصیل در اصفهان نزد میرزا هاشم چهارسوقی، راهی عتبات عالیات شد[۴] و مدت ها در آن اراضی شریفه خدمت چندین نفر از معاریف علماء درس خواند.[۵] وی از درس شیخ هادی طهرانی، میرزا حبیب الله رشتی و آخوند ملا محمدکاظم خراسانی در نجف اشرف مستفیض شد. سپس به سامرا عزیمت نموده و از درس محمدحسن شیرازی بهره گرفت. همچنین از میر سید محمد فشارکی و میرزا محمدتقی شیرازی نیز کسب فیض نمود.[۶]
میر محمدتقی مدرس مدت ده سال در اعتاب مقدسه محضر علمای آن سامان کسب فیوضات نموده تا به مقامات عالیه اجتهاد نایل شد.[۷]
تدریس و شاگردان
روش تدریس:
میر سید محمدحسن مدرس (معروف به میر سید حسن ثانی) فرزند و شاگرد میر محمدتقی مدرس، راجع به سبک بی نظیر پدر علّامه اش در تدریس و ویژگی های آن می نویسد: "از ویژگی علامه مدرس ثانی، قریحه غریب و سلیقه ابتکاری، استقامت معظم له جهت ورود در هر مسأله فقهی، اصولی و خروج از آنها بود. از دیگر خصایص معظم له، این بود که مسأله را به گونه ای بیان می فرمود که در میان دیگر مدرسین وقت اصفهان نظیری نداشت و فی الواقع بیانی ساحرانه داشت...".
شیوه مدرس ثانی، محققانه، ابتکاری و با اسلوبی نو و بدیع بود. از جمله ویژگی های محفل درسی ایشان، توجه داشتن به نظرات علمای عامه و تطبیق آن با آرا و نظریات علمای شیعه بوده است. شیوه درسی مرجع بزرگ جهان تشیع مرحوم آیت الله بروجردی کاملاً شبیه به شیوه درسی علامه مدرس ثانی بود و به نظر برخی از محققین، ظاهراً مرحوم بروجردی شیوه مذکور را از استادشان در اصفهان تعلیم گرفته بوده اند.
از دیگر خصوصیات مدرس ثانی، حافظه عجیب و خارق العاده ایشان بود که به ویژه از رموز موفقیت معظم له در امر تدریس و تحقیق به شمار می رفته است.[۸]
شاگردان:
محمدتقی مدرس سالها در مدرسه صدر بازار اصفهان به تدریس فقه و اصول مشغول بود و جمعی از فضلاء از جمله: آیت الله بروجردی، میرزا فتح‌الله درب امامی، سید علی‌نقی ثقةالشریعه، شیخ محمود مفید، میرزا مهدی دولت‌آبادی، میر سید حسن مدرس ثانی (فرزندش) و... در خدمت او حاضر می شدند.[۹]
آثار و تألیفات
از آثار به جای مانده از محمدتقی مدرس عبارتند از: موسوم به:
- الرسائل التقویه فی المسائل الفقهیة؛ که مجموعه ای شامل ۶ رساله جداگانه با این عناوین می باشد: رساله در بیان ضابطه ممیّزه بین حق و حکم؛ رساله در صلوة مسافر؛ رساله در منجزّات مریض؛ رساله در قاعده "من ملک شیئاً ملک الاقرار به"؛ رساله در ماهیت اجاره؛ رساله در مسأله ضمان.
- رساله عملیه.
- حواشی فتوائی بر رساله هدایة الطّالبین.
- رساله ای در تسامح در ادلّه سنن.
- رساله ای در مسأله تعاریض و ترجیح.
- رساله ای در تحدید وقت مغرب و عشاء.
- رساله ای در وقت فرائض و نوافل.
- رساله ای در مسأله تکلیف کفار.
- رساله ای در اجتماع امر و نهی.
- رساله ای در "اعذار مانعة من الصلوة"، که در ربیع الاول ۱۳۰۰ قمری (ظاهراً در ایام اقامت در اعتاب مقدسه) نوشته اند.
- رساله ای در مباحث اصول، که در زمان تحصیلاتشان در عتبات عالیات نوشته اند.[۱۰]
فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی
محمدتقی مدرس در سال ۱۳۰۹ ق (یا ۱۳۰۵ ق)، به امر استادش میرزای بزرگ شیرازی به اصفهان برگشته و به تدریس، تبلیغ و تحقیق مشغول شده و به جای پدر عالیقدر خود در مسجد رحیم خان به اقامه نماز جماعت پرداخت.
همچنین علامه مدرس ثانی مانند آیت الله شهید شیخ فضل الله نوری، هر چند ابتدا از هواخواهان مشروطه به شمار می رفت، اما چون مشروطۀ مورد نظر ایشان مشروطه مشروعه بود، به تدریج از مخالفان سرسخت مشروطه غیرمشروعه به شمار رفتند. آقا میر محمدتقی مانند بسیاری از علمای دیگر در حمایت از جریان مشروطه ای که زیر نظر و تحت حمایت فقها و مجتهدین شیعه باشد، از هیچ اقدامی دریغ نمی ورزید.
در اعلامیه تاریخی علمای اصفهان بر ضّد سلطه اقتصادی بیگانه نیز، علامه مدرس ثانی به همراه برخی از علما و بزرگان وقت، مصرف کالاها و منسوجات بیگانه را تحریم نموده و مردم را به استفاده از امکانات محدود ملی و تولیدات داخلی توصیه کرده اند.[۱۱]
مرحوم میر محمدتقی مدرس قضاوت هم می کرده، اما فوق‌العاده در حکم، مساهله می نموده است.[۱۲]
پانویس
- ↑ سید مصلح الدین مهدوی، اعلام اصفهان، ج ۲، سازمان فرهنگی شهرداری اصفهان، سال ۱۳۸۷، ص ۲۱۹.
- ↑ محمدعلی معلم حبیب آبادی، مکارم الآثار در احوال رجال دو قرن ۱۳ و ۱۴ هجری، ج ۶، نشر نفائس، ص ۲۰۳۱-۲۰۳۲.
- ↑ معلم حبیب آبادی، همان منبع، صص: ۲۰۳۲-۲۰۳۳.
- ↑ مهدوی، همان.
- ↑ معلم حبیب آبادی، همان.
- ↑ مهدوی، همان.
- ↑ سید مصلح الدین مهدوی، دانشمندان و بزرگان اصفهان، ج ۱، نشر گلدسته، چاپ اول، ۱۳۸۴، ص ۴۰۵.
- ↑ "علامه مدرس ثانی"، علی کرباسی‌زاده اصفهانی، دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان، سال دوم، شماره ۶، ۱۳۸۰، ص ۱۶۲-۱۶۳.
- ↑ مهدوی، اعلام اصفهان، صص ۲۱۹-۲۲۰.
- ↑ حوزه اصفهان، همان، صص: ۱۷۷-۱۷۸.
- ↑ حوزه اصفهان، همان، صص: ۱۶۵-۱۶۷.
- ↑ میر سید علی جناب، رجال و مشاهیر اصفهان، نشر: سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان، چاپ اول، ۱۳۸۵، ص ۴۹۲.
