میرزا مهدی اصفهانی: تفاوت بین نسخه‌ها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) جز (مهدی موسوی صفحهٔ ميرزا مهدي اصفهاني را به میرزا مهدی اصفهانی منتقل کرد) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) (ویرایش) |
||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | + | میرزا مهدی اصفهانی خراسانی در اوایل سال ۱۳۰۳ قمری، در [[اصفهان]] به دنیا آمد. آن [[فقیه]] پارسا علاوه بر تحصیل علوم متعارف حوزه، مبانی سیر و سلوک را نیز فراگرفت. مکتب معارفی میرزای اصفهانی به «مکتب تفکیک» معروف است. | |
| − | میرزا مهدی اصفهانی | + | {{شناسنامه عالم |
| + | |نام کامل = میرزا مهدی اصفهانی | ||
| + | ||تصویر=[[پرونده:Mehdi esfahani.jpg|200px|center]] | ||
| + | |زادروز = 1303 قمری | ||
| + | |زادگاه = اصفهان | ||
| + | |وفات = 1365 قمری | ||
| + | |مدفن = مشهد | ||
| + | |اساتید = [[میرزا محمدحسین نائینی|میرزای نائینی]]، [[سید محمدکاظم طباطبائی یزدی|سید محمدکاظم یزدی]]،... | ||
| + | |شاگردان = سید حسین حائری کرمانشاهی، [[سيد صدرالدين صدر|سید صدرالدین صدر]]،... | ||
| + | |آثار = وجه اعجاز قرآن، معارف القرآن،... | ||
| − | == | + | }} |
| + | ==تحصیلات و اساتید== | ||
| − | + | میرزا مهدی در ۹ سالگی سایه پرمهر پدر را -که میرزا اسماعیل اصفهانی و از نیکان اصفهان بود- از دست داد، ولی همچنان به تحصیل [[علم]] ادامه داد و مقدمات، [[ادبیات عرب|ادبیات]]، [[فقه]] و [[اصول فقه|اصول]] را در [[حوزه علمیه|حوزه علمیه]] اصفهان آموخت و در ۱۲ سالگی، برای ادامه تحصیل عازم [[نجف]] اشرف شد. وی بنا به سفارش آیت الله [[حاج آقا رحیم ارباب]]، نزد آیت الله العظمی سید اسماعیل صدر (متوفا: ۱۳۳۸ ه.ق) رفت و زانوی شاگردی به زمین زد. او همچنین علم اصول را نزد [[میرزا محمدحسین نائینی|میرزای نائینی]] و فقه را نزد [[سید محمدکاظم طباطبائی یزدی|سید محمدکاظم یزدی]] آموخت. | |
| − | + | متن اجازه اجتهادی که میرزای نائینی برای ایشان نوشته به این صورت است؛ اجازه‌ای بسیار تجلیل آمیز، آن هم از کسی که کمتر اجازه [[اجتهاد]] نوشته است. میرزای نائینی در این اجازه، درباره میرزای اصفهانی که ۳۵ سال بیش نداشت، نوشت: «...العلم العلّام، والمهذّب الهمام، ذوالقریحه القویمه، والسّلیقه المستقیمه، والنّظر الصّائب والفکر الثّاقب، عماد العلماء و صفوه الفقهاء، والورع التّقی والعدل الزّکی... فلیحمدالله ـ سبحانه و تعالی ـ علی ما أولاه من جودة الذّهن و حسن النّظر». در حاشیه این اجازه نامه، سه تن از مراجع تقلید تشیع مراتب مندرج در آن و مقامات بلند علمی و تحقیقی میرزای اصفهانی را تأیید کرده و ستوده‌اند. این سه تن عبارتند از: [[آقا ضیاءالدین عراقی]]، [[سید ابوالحسن اصفهانی]] و [[شیخ عبد الکریم حائری یزدی|حاج شیخ عبدالکریم یزدی]]. | |
| − | + | میرزا مهدی پس از تکمیل دروس متعارف حوزوی، همراه آیت الله [[آیت الله سید محمود شاهرودی|سید محمود شاهرودی]] و چند نفر دیگر که جمعاً بیش از هفت نفر نبودند، در اولین دوره درس خارج میرزای نائینی ـ که درباره [[اصول فقه]] بود ـ شرکت می‌کنند. در این درس، دیدگاه های اصولی و فقهی [[شیخ مرتضی انصاری|شیخ انصاری]] نقد می‌شود. این درس که گاهی سه ساعت طول می‌کشید، نزدیک به ۵ سال ادامه یافت. | |
| − | میرزا مهدی پس از | + | میرزای اصفهانی در آن ایام، به موازات تلاش های علمی، به بعد عملی و اخلاقی خود نیز ادامه می‌دهد و درجات سیر و سلوک را نزد استادانی مانند آقا [[سید احمد کربلایی|سید احمد کربلایی]] (متوفا: ۱۳۳۲ ه.ق) به خوبی می‌گذراند و مراحلی چون «معرفت [[نفس]]» و «خلع بدن»<ref> میرزا مهدی اصفهانی می‌توانست روح خود و دیگران را از بدن خارج سازد. علامه محمدرضا حکیمی به نقل از آمیرزا علی اکبر معلم دامغانی فرمود: میرزای اصفهانی سفری به دامغان آمد و چند روزی در منزل ما بود. روزی صحبت از خلع بدن شد، درخواست کردیم نمونه‌ای را به ما ارائه دهد. برادرم در مجلس حاضر بود. قرار شد ایشان را خلع بدن کند و چنین کرد، و به حالت مرده درآمد. بعد روحش را برگرداند. پرسیدم: چگونه بود؟ گفت: خودم را روی رف می‌دیدم و بدنم را افتاده کف اطاق. من خواستم تقاضا کنم مرا هم خلع بدن کند که مهمانانی رسیدند و نشد.</ref> (تجرید روح) را پشت سر می‌گذارد. او پس از آشنایی با مبانی سیر و سلوک، راه‌های سیر و سلوک را از محضر [[شیخ محمد بهاری|شیخ محمد بهاری همدانی]]، [[سید علی آقا قاضی|سید علی قاضی]] و [[سید جمال الدین گلپایگانی]] بهره‌مند شد. |
| − | در | + | کم کم پژوهش در «[[فلسفه]]» وی را به سوی «[[عرفان]]» کشانده و در باب عرفان هم به بالاترین مرحله آن دست یافت، اما با همه این ها، دلش آرام نگرفت و اضطراب درونی‌اش روز به روز بیشتر می‌شد؛ زیرا می‌دید که مفاهیم و مصطلحات فلسفی و عرفانی (مثل وحدت وجود، چگونگی علم و اراده، خلق از عدم محض، حدوث زمانی عالم، خلقت ارواح قبل از ابدان، [[معاد]] کامل جسمانی عنصری، حقیقت خلود، حقیقت نفس، [[بداء]] و سعادت و شقاوت) با محکمات [[اسلام|اسلامی]] و مبانی [[قرآن|قرآنی]] و معارف [[امامان معصوم|معصومین]] علیهم السلام ـ چنان که [[علامه طباطبایی]] در «[[تفسیر المیزان]]» جلد ۵، صفحه ۳۰۵ و ۳۰۶، تصریح کرده‌اند ـ تطابق تامّ ندارد. |
| − | + | نگرانی روحی، او را به وادی دیگری می‌کشاند؛ راه [[مسجد سهله]] را پیش می‌گیرد و اشک‌های خود را بر ریگ‌های مسجد سهله گسیل می‌دارد. او با زمزمه «دست از طلب ندارم تا کام دل برآید»، به حضرت [[امام مهدی]] عجل الله تعالی فرجه شریف توسل کامل می‌جوید و سرانجام کام دل برمی‌آید و دیدار معشوق نصیبش می‌شود. با ارائه لوحی روشن به این عبارت: «طلب المعارف من غیر طریقنا اهل البیت مساوق لانکارنا<ref> این مضمون در روایات بسیاری نیز رسیده است.</ref> و قد اقامنی الله و انا الحجه بن الحسن»<ref> ابواب الهدی، ص ۴۶، سید محمدباقر نجفی یزدی، (متوفا: ۱۳۶۶ ش)، نگاه حوزه، شماره ۵۲ و ۵۱، ص ۱۲۲.</ref>، تشویق و نگرانی از او زدوده می‌شود، و به او القاء می‌شود که حقیقت [[معرفت]] را از کجا و چگونه باید طلب کرد. او به سختی معتقد می‌شود که علمی که به برکت [[قرآن]] کریم، در [[شب قدر]] نازل گشته، همان حقیقت «علم مصبوب»<ref> اشاره است به جمله‌ای معروف از زیارت «آل یس» و مقصود از آن علمی است که از ناحیه معصوم علیه السلام به فردی عنایت می‌شود.</ref> است که باید آن را برتر از آن دانست که در سطح انطباق با تأویل علوم بشری قرار گیرد. این علم، علمی است الهی و بی‌نیاز از همه چیز و همه جا و همه کس. و میزان شناختی است مستقل و جامع و برتر و بالاتر از همه میزان‌ها و دستگاه های شناختی که در تاریخ بشر عرضه گشته است. | |
| − | + | مکتب معارفی میرزای اصفهانی که به «مکتب تفکیک» معروف است و باید به اعتباری ایشان را در سده چهاردهم هجری، مؤسس آن دانست، از این طرز فکر مایه می‌گیرد و شکل می‌پذیرد؛ زیرا وی موفق به شناخت‌های غنی و مستقل در ابواب مختلف معارف «مبدأ و معاد» و «آفاق و انفس» و «[[قرآن]] و [[حدیث]]» می‌گردد و به سرچشمه زلال آن رو می‌آورد و از آن بهره‌مند می‌شود. | |
| − | + | ==تدریس و شاگردان == | |
| + | میرزا مهدی اصفهانی در سال ۱۳۴۰ ه.ق به [[ایران]] برمی‌گردد و در [[مشهد]] اقامت می‌کند. وی از سال ۱۳۴۰ ه.ق تا سال ۱۳۶۵ ه.ق به تدریس تحقیقی خارج اصول، نشر معارف، تربیت نفوس و عقول، و دادن دید اجتهادی در مسائل عقلی و معارفی و تشجیع بر اظهارنظر و داشتن درک استقلالی و انتقادی از [[فلسفه]] و [[عرفان]] پرداخت. بیشتر شاگردان ایشان از بزرگان حوزه علمیه [[خراسان]] بودند که سال‌ها در درس آقا بزرگ حکیم شهیدی،<ref> محمدتقی میرزا عسکری معروف به آقا بزرگ حکیم از شاگردان میرزا ابوالحسن جلوه، میرزا هاشم گیلانی اشکوری و حکیم کرمانشاهی بود. وی استاد فلسفه حوزه علمیه مشهد مقدس بود. حاج شیخ مجتبی قزوینی (۱۳۱۸ ـ ۱۳۸۶ ه.ق) و شیخ غلامحسین محامی بادکوبه‌ای (متوفا: ۱۳۳۳ ه.ق) که از عالمان مکتب تفکیک بودند، سال‌ها در درس او شرکت کردند و با آمدن میرزای اصفهانی به مشهد، به مکتب وی پیوستند. شرح حال این عالم فرزانه در مجله نگاه حوزه، سال اول، شماره ۳، آمده است.</ref> حاجی فاضل خراسانی، شیخ اسدالله عارف یزدی و دیگر استادان فلسفه و عرفان، شرکت کرده بودند. | ||
| − | + | *۱. سید حسین حائری کرمانشاهی (متوفا: ح ۱۳۶۴ ه.ق). | |
| − | + | *۲. [[سيد صدرالدين صدر|سید صدرالدین صدر]] (متوفا: ۱۳۷۳ ه.ق).<ref> شرح حال وی در «ستارگان حرم» ج ۳، ص ۲۰۵ و «آثار الحجه» آمده است.</ref> | |
| − | + | *۳. شیخ مجتبی قزوینی خراسانی (متوفا: ۱۳۴۶ ه.ش).<ref> شرح حال ایشان در همین جلد از گلشن ابرار آمده است.</ref> | |
| − | + | *۴. شیخ هاشم قزوینی (متوفا: ۱۳۳۹ ه.ق).<ref> شرح حال این عالم فرزانه در مجله نگاه حوزه، سال ۱۳۷۴، شماره ۵ آمده است.</ref> | |
| − | میرزا | + | *۵. میرزا علی اکبر نوقانی (متوفا: ۱۳۷۰ ه.ق).<ref> شرح حال این عالم مربی و تاثیرگذار در مجله نگاه حوزه، سال ۱۳۷۵، شماره ۵ آمده است.</ref> |
| − | + | *۶. شیخ [[حسین وحید خراسانی]] دام ظله. | |
| − | + | *۷. شیخ غلامحسین محامی بادکوبه‌ای (متوفا: ۱۳۳۳ ش). | |
| − | + | *۸. شیخ محمدکاظم مهدوی دامغانی (متوفا: ۱۳۶۰ ش). | |
| − | * | + | *۹. شیخ محمدحسن بروجردی (متوفا: ۱۳۲۹ ش). |
| − | * | + | *۱۰. شیخ هادی روحانی مازندرانی (متوفا: ۱۳۷۸ ش). |
| − | * | + | *۱۱. شیخ زین العابدین غیاثی تنکابنی (متوفا: ۱۳۳۶ ه.ش). |
| − | + | *۱۲. سید علی شاهرودی. | |
| − | * | + | *۱۳. شیخ علی محدث خراسانی (متوفا: ۱۳۷۰ ه.ق).<ref> نویسنده «خورشید تابان در توحید قرآن».</ref> |
| − | * | + | *۱۴. شیخ علی نمازی شاهرودی (متوفا: ۱۳۶۴ ش).<ref> وی در سال ۱۲۹۴ ش، در شهرستان شاهرود متولد شد. پدر ایشان آیت الله شیخ محمد نمازی شاهرودی است. وی حافظ قرآن و محدثی متبحر و دارای تألیفات بسیار ارزنده و فراوان است.</ref> |
| − | * | + | *۱۵. سید محمدباقر نجفی (متوفا: ۱۳۶۶ ش).<ref> از او تألیفات زیادی به جای مانده است.</ref> |
| − | * | + | *۱۶. استاد [[محمد تقی شریعتی|محمدتقی شریعتی مزینانی]] (متوفا: ۱۳۶۶ ش).<ref> وی پدر دکتر علی شریعتی است.</ref> |
| − | * | + | *۱۷. میرزا جواد آقا تهرانی (متوفا: ۱۳۶۶ ش).<ref> شرح حال وی در همین مجموعه گلشن ابرار، ج ۳، آمده است. وی در سال ۱۲۸۳ ش، در تهران، در خانواده‌ای مذهبی متولد شد و در قم. نجف و مشهد مقدس نزد میرزا مهدی اصفهانی، حاج شیخ مجتبی قزوینی و دیگر استادان حوزه به تحصیل علم پرداخت. آثارش عبارتند از: ۱. میزان المطالب. ۲. آیین زندگی و درس‌های اخلاق اسلامی. ۳. فلسفه بشری و اسلامی. ۴. عارف و صوفی چه می‌گوید؟ ۵. بهائی چه می‌گوید؟ ۶. بررسی پیرامون اسلام.</ref> |
| − | * | + | *۱۸. شیخ عبدالله واعظ یزدی (متوفا: ۱۳۷۱ ش).<ref> وی از واعظان معروف مشهد مقدس و نویسنده «معارف القرآن» می‌باشد.</ref> |
| − | * | + | *۱۹. شیخ محمدرضا محقق تهرانی (متوفا: ۱۳۷۳ ش). |
| − | * | + | *۲۰. شیخ محمدباقر محسنی ملایری (متوفا: ۱۳۷۴ ش). |
| − | * | + | *۲۱. شیخ محمود حلبی خراسانی (متوفا: ۱۳۷۶ ش). |
| − | * | + | *۲۲. شیخ حسنعلی مروارید دام ظله. |
| − | * | + | *۲۳. شیخ محمدباقر ملکی میانه‌ای (متوفا: ۱۳۷۷ ش).<ref> شرح حال وی در «ستارگان حرم»، ج ۶، ص ۹۹ آمده است.</ref> |
| − | * | + | *۲۴. شیخ عبدالنبی کجوری (متوفا: ۱۴۱۹ ه.ق).<ref> شرح حال وی در مجله «نگاه حوزه»، شماره‌های ۴۵، ۴۶ و ۴۷، ص ۱۲۶ آمده است.</ref> |
| − | * | + | *۲۵. شیخ علی اکبر صدرزاده دامغانی دام ظله. |
| − | * | + | *۲۶. سید علیرضا قدوسی. |
| − | * | + | *۲۷. شیخ اسماعیل معتمد خراسانی. |
| − | + | ==آثار و تألیفات== | |
| − | + | ۱. مجموعه تقریرات: این تقریرات شامل مباحث مهم [[اصول فقه]]، اصول عقاید (معارف) و [[قرآن]] شناسی است. بهترین نسخه از این تقریرات، نسخه‌ای است که توسط میرزای اصفهانی تصحیح شده است.<ref> تقریرات ایشان ۵ جلد است که متأسفانه هنوز چاپ نشده است.</ref> | |
| − | + | ۲. معراج القرب: از آثار بسیار ارزنده و سازنده میرزای اصفهانی درباره [[نماز]]، «غایه المنی و معراج القرب و اللّقاء» است. | |
| − | + | ۳. وجه [[اعجاز قرآن]]: یکی دیگر از تعالیم عظیم میرزای اصفهانی تأکید بر این موضوع است که علت اعجاز قرآن، بیشتر از هر چیز جنبه علمی قرآن در شناخت حقایق هستی، تازه بودن علم قرآنی و نیز این است که قرآن کریم از سنخ مفاهیم و معقولاتی که در دست بشر بود، نیست. | |
| − | + | ۴. معارف القرآن: در اصول اعتقادات. | |
| − | + | ۵. ابواب الهدی: این کتاب خلاصه «معارف القرآن» است، که به آن اشاره شد. | |
| − | + | ۶. مصباح الهدی: در اصول فقه. | |
| − | + | ۷. المواهب السّنّیه فی بیان المعاریض والتوریه فی کلمات الأئمه علیهم السلام لاستنباط الاحکام الشرعیّه: در روش استنباط [[احکام]]. | |
| − | + | ۸. ابطال معارف الیونان: [[فلسفه]] انتقادی.<ref> امروز که تنبهاتی درباره عقب افتادگی فکری حاصل شده است، بر لزوم «نقد فلسفی» اصرار می‌شود و برخی از استادان فلسفه آن را مورد توجه قرار داده‌اند. اما نه در حد شایسته و لازم ر.ک: خردنامه صدرا.</ref> | |
| − | + | ۹. کتاب القضاء والقدر. | |
| − | + | ۱۰. رساله فی الکر. | |
| − | + | ۱۱. معرفه العوالم. | |
| − | + | آثار میرزای اصفهانی تا سال ۱۳۹۵ ه.ق که نزدیک به ۳۰ سال از فوت وی سپری شده بود، چاپ نشده بود. سید محمدباقر نجفی یزدی در سال ۱۳۹۵ ه.ق مجموعه کوچکی از آثار ایشان را که مشتمل بر رساله‌های ابواب الهدی، مصباح الهدی، مواهب السنیه، غایه المنی و رساله فی الکر بود، چاپ و منتشر نمود، ولی افسوس که این چاپ با روش علمی انجام نشد و نتوانست مقام علمی و معنوی میرزای اصفهانی را نشان دهد! | |
| − | + | ==ویژگی‌های اخلاقی== | |
| − | + | [[اخلاق]] نیک میرزا مهدی اصفهانی همگان را به خود جذب می‌نمود. او انسانی وارسته و بسیار مهربان بود و احترام زیادی به [[سادات]] می‌گذاشت و به کودکان سادات محبت می‌نمود و از آن ها درخواست [[شفاعت]] می‌کرد. | |
| − | + | وی [[زهد|زاهدانه]] زیست و تا آخر عمر منزل ملکی نداشت. وقتی به او گفتند: منزل شما کوچک است و عائله زیاد، خوب است منزلی برای شما تهیه شود، مریدان شما دوست دارند منزلی برای شما تهیه کنند. ایشان گفت: همین منزل استیجاری برای من کافی است. اصرار می‌کنند که منزلی هست، بیایید و ببینید. می‌روند و منزل را می‌بینند و می‌گوید: دو روز دیگر صبر کنید، جواب خواهم داد. بعد از دو روز، میرزا فوت می‌کند و خرید منزل هم منتفی می‌شود. | |
| − | + | او هیچ گونه علاقه دنیوی و مادی نداشت. وی به فکر شاگردان خود بود و از آن ها دلجویی می‌کرد. میرزا مهدی اصفهانی در زمان خفقان رضاخانی، به حاج شیخ مجتبی قزوینی پیشنهاد می‌دهد که نیمی از شهریه ۱۲ تومانی آیت الله نائینی را بدهد تا خداوند گشایشی فراهم فرماید.<ref> به نقل از حجت الاسلام والمسلمین مرحوم میرزا علیرضا غروی، فرزند میرزا مهدی اصفهانی.</ref> | |
| − | + | ==وفات == | |
| − | + | سرانجام میرزا مهدی اصفهانی (خراسانی) پس از عمری [[عبادت]] و طلب علم و کوشش‌های بسیار برای ترویج مکتب قرآنی خالص، در پرتو شمیم جان پرور [[ولایت|ولایت]] حضرت [[امام مهدی]] عجل الله تعالی فرجه شریف مهیای سفر [[آخرت]] می‌شود. وی یک هفته پیش از رحلت، وصیت می‌کند و امانت‌ها را به صاحبانش برمی‌گرداند و در اواخر [[ذی الحجه]] سال ۱۳۶۵ ه.ق از این جهان به سرای جاوید می‌شتابد. پیکر پاک او را تا بامداد جمعه نگاه داشتند و در روز جمعه، با [[تشییع جنازه|تشییعی]] عظیم، به صحن مطهر حضرت [[امام رضا]] علیه السلام آوردند، و پس از ادای مراسم، در دارالضیافه به خاک سپردند. | |
| − | + | ==پانویس== | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | ==پانویس == | ||
<references /> | <references /> | ||
[[رده:علمای قرن چهاردهم]] | [[رده:علمای قرن چهاردهم]] | ||
| − | + | ==منبع== | |
| − | + | تلخیص از کتاب [[گلشن ابرار (کتاب)|گلشن ابرار]]، جلد ۳، صفحه ۳۶۳، نویسنده: محمدعلی رحیمیان. | |
| − | == | ||
| − | |||
نسخهٔ کنونی تا ۱۱ سپتامبر ۲۰۱۹، ساعت ۱۲:۵۹
میرزا مهدی اصفهانی خراسانی در اوایل سال ۱۳۰۳ قمری، در اصفهان به دنیا آمد. آن فقیه پارسا علاوه بر تحصیل علوم متعارف حوزه، مبانی سیر و سلوک را نیز فراگرفت. مکتب معارفی میرزای اصفهانی به «مکتب تفکیک» معروف است.
 | |
| نام کامل | میرزا مهدی اصفهانی |
| زادروز | 1303 قمری |
| زادگاه | اصفهان |
| وفات | 1365 قمری |
| مدفن | مشهد |
|
| |
| اساتید | |
| شاگردان |
سید حسین حائری کرمانشاهی، سید صدرالدین صدر،... |
| آثار |
وجه اعجاز قرآن، معارف القرآن،... |
محتویات
تحصیلات و اساتید
میرزا مهدی در ۹ سالگی سایه پرمهر پدر را -که میرزا اسماعیل اصفهانی و از نیکان اصفهان بود- از دست داد، ولی همچنان به تحصیل علم ادامه داد و مقدمات، ادبیات، فقه و اصول را در حوزه علمیه اصفهان آموخت و در ۱۲ سالگی، برای ادامه تحصیل عازم نجف اشرف شد. وی بنا به سفارش آیت الله حاج آقا رحیم ارباب، نزد آیت الله العظمی سید اسماعیل صدر (متوفا: ۱۳۳۸ ه.ق) رفت و زانوی شاگردی به زمین زد. او همچنین علم اصول را نزد میرزای نائینی و فقه را نزد سید محمدکاظم یزدی آموخت.
متن اجازه اجتهادی که میرزای نائینی برای ایشان نوشته به این صورت است؛ اجازه‌ای بسیار تجلیل آمیز، آن هم از کسی که کمتر اجازه اجتهاد نوشته است. میرزای نائینی در این اجازه، درباره میرزای اصفهانی که ۳۵ سال بیش نداشت، نوشت: «...العلم العلّام، والمهذّب الهمام، ذوالقریحه القویمه، والسّلیقه المستقیمه، والنّظر الصّائب والفکر الثّاقب، عماد العلماء و صفوه الفقهاء، والورع التّقی والعدل الزّکی... فلیحمدالله ـ سبحانه و تعالی ـ علی ما أولاه من جودة الذّهن و حسن النّظر». در حاشیه این اجازه نامه، سه تن از مراجع تقلید تشیع مراتب مندرج در آن و مقامات بلند علمی و تحقیقی میرزای اصفهانی را تأیید کرده و ستوده‌اند. این سه تن عبارتند از: آقا ضیاءالدین عراقی، سید ابوالحسن اصفهانی و حاج شیخ عبدالکریم یزدی.
میرزا مهدی پس از تکمیل دروس متعارف حوزوی، همراه آیت الله سید محمود شاهرودی و چند نفر دیگر که جمعاً بیش از هفت نفر نبودند، در اولین دوره درس خارج میرزای نائینی ـ که درباره اصول فقه بود ـ شرکت می‌کنند. در این درس، دیدگاه های اصولی و فقهی شیخ انصاری نقد می‌شود. این درس که گاهی سه ساعت طول می‌کشید، نزدیک به ۵ سال ادامه یافت.
میرزای اصفهانی در آن ایام، به موازات تلاش های علمی، به بعد عملی و اخلاقی خود نیز ادامه می‌دهد و درجات سیر و سلوک را نزد استادانی مانند آقا سید احمد کربلایی (متوفا: ۱۳۳۲ ه.ق) به خوبی می‌گذراند و مراحلی چون «معرفت نفس» و «خلع بدن»[۱] (تجرید روح) را پشت سر می‌گذارد. او پس از آشنایی با مبانی سیر و سلوک، راه‌های سیر و سلوک را از محضر شیخ محمد بهاری همدانی، سید علی قاضی و سید جمال الدین گلپایگانی بهره‌مند شد.
کم کم پژوهش در «فلسفه» وی را به سوی «عرفان» کشانده و در باب عرفان هم به بالاترین مرحله آن دست یافت، اما با همه این ها، دلش آرام نگرفت و اضطراب درونی‌اش روز به روز بیشتر می‌شد؛ زیرا می‌دید که مفاهیم و مصطلحات فلسفی و عرفانی (مثل وحدت وجود، چگونگی علم و اراده، خلق از عدم محض، حدوث زمانی عالم، خلقت ارواح قبل از ابدان، معاد کامل جسمانی عنصری، حقیقت خلود، حقیقت نفس، بداء و سعادت و شقاوت) با محکمات اسلامی و مبانی قرآنی و معارف معصومین علیهم السلام ـ چنان که علامه طباطبایی در «تفسیر المیزان» جلد ۵، صفحه ۳۰۵ و ۳۰۶، تصریح کرده‌اند ـ تطابق تامّ ندارد.
نگرانی روحی، او را به وادی دیگری می‌کشاند؛ راه مسجد سهله را پیش می‌گیرد و اشک‌های خود را بر ریگ‌های مسجد سهله گسیل می‌دارد. او با زمزمه «دست از طلب ندارم تا کام دل برآید»، به حضرت امام مهدی عجل الله تعالی فرجه شریف توسل کامل می‌جوید و سرانجام کام دل برمی‌آید و دیدار معشوق نصیبش می‌شود. با ارائه لوحی روشن به این عبارت: «طلب المعارف من غیر طریقنا اهل البیت مساوق لانکارنا[۲] و قد اقامنی الله و انا الحجه بن الحسن»[۳]، تشویق و نگرانی از او زدوده می‌شود، و به او القاء می‌شود که حقیقت معرفت را از کجا و چگونه باید طلب کرد. او به سختی معتقد می‌شود که علمی که به برکت قرآن کریم، در شب قدر نازل گشته، همان حقیقت «علم مصبوب»[۴] است که باید آن را برتر از آن دانست که در سطح انطباق با تأویل علوم بشری قرار گیرد. این علم، علمی است الهی و بی‌نیاز از همه چیز و همه جا و همه کس. و میزان شناختی است مستقل و جامع و برتر و بالاتر از همه میزان‌ها و دستگاه های شناختی که در تاریخ بشر عرضه گشته است.
مکتب معارفی میرزای اصفهانی که به «مکتب تفکیک» معروف است و باید به اعتباری ایشان را در سده چهاردهم هجری، مؤسس آن دانست، از این طرز فکر مایه می‌گیرد و شکل می‌پذیرد؛ زیرا وی موفق به شناخت‌های غنی و مستقل در ابواب مختلف معارف «مبدأ و معاد» و «آفاق و انفس» و «قرآن و حدیث» می‌گردد و به سرچشمه زلال آن رو می‌آورد و از آن بهره‌مند می‌شود.
تدریس و شاگردان
میرزا مهدی اصفهانی در سال ۱۳۴۰ ه.ق به ایران برمی‌گردد و در مشهد اقامت می‌کند. وی از سال ۱۳۴۰ ه.ق تا سال ۱۳۶۵ ه.ق به تدریس تحقیقی خارج اصول، نشر معارف، تربیت نفوس و عقول، و دادن دید اجتهادی در مسائل عقلی و معارفی و تشجیع بر اظهارنظر و داشتن درک استقلالی و انتقادی از فلسفه و عرفان پرداخت. بیشتر شاگردان ایشان از بزرگان حوزه علمیه خراسان بودند که سال‌ها در درس آقا بزرگ حکیم شهیدی،[۵] حاجی فاضل خراسانی، شیخ اسدالله عارف یزدی و دیگر استادان فلسفه و عرفان، شرکت کرده بودند.
- ۱. سید حسین حائری کرمانشاهی (متوفا: ح ۱۳۶۴ ه.ق).
- ۲. سید صدرالدین صدر (متوفا: ۱۳۷۳ ه.ق).[۶]
- ۳. شیخ مجتبی قزوینی خراسانی (متوفا: ۱۳۴۶ ه.ش).[۷]
- ۴. شیخ هاشم قزوینی (متوفا: ۱۳۳۹ ه.ق).[۸]
- ۵. میرزا علی اکبر نوقانی (متوفا: ۱۳۷۰ ه.ق).[۹]
- ۶. شیخ حسین وحید خراسانی دام ظله.
- ۷. شیخ غلامحسین محامی بادکوبه‌ای (متوفا: ۱۳۳۳ ش).
- ۸. شیخ محمدکاظم مهدوی دامغانی (متوفا: ۱۳۶۰ ش).
- ۹. شیخ محمدحسن بروجردی (متوفا: ۱۳۲۹ ش).
- ۱۰. شیخ هادی روحانی مازندرانی (متوفا: ۱۳۷۸ ش).
- ۱۱. شیخ زین العابدین غیاثی تنکابنی (متوفا: ۱۳۳۶ ه.ش).
- ۱۲. سید علی شاهرودی.
- ۱۳. شیخ علی محدث خراسانی (متوفا: ۱۳۷۰ ه.ق).[۱۰]
- ۱۴. شیخ علی نمازی شاهرودی (متوفا: ۱۳۶۴ ش).[۱۱]
- ۱۵. سید محمدباقر نجفی (متوفا: ۱۳۶۶ ش).[۱۲]
- ۱۶. استاد محمدتقی شریعتی مزینانی (متوفا: ۱۳۶۶ ش).[۱۳]
- ۱۷. میرزا جواد آقا تهرانی (متوفا: ۱۳۶۶ ش).[۱۴]
- ۱۸. شیخ عبدالله واعظ یزدی (متوفا: ۱۳۷۱ ش).[۱۵]
- ۱۹. شیخ محمدرضا محقق تهرانی (متوفا: ۱۳۷۳ ش).
- ۲۰. شیخ محمدباقر محسنی ملایری (متوفا: ۱۳۷۴ ش).
- ۲۱. شیخ محمود حلبی خراسانی (متوفا: ۱۳۷۶ ش).
- ۲۲. شیخ حسنعلی مروارید دام ظله.
- ۲۳. شیخ محمدباقر ملکی میانه‌ای (متوفا: ۱۳۷۷ ش).[۱۶]
- ۲۴. شیخ عبدالنبی کجوری (متوفا: ۱۴۱۹ ه.ق).[۱۷]
- ۲۵. شیخ علی اکبر صدرزاده دامغانی دام ظله.
- ۲۶. سید علیرضا قدوسی.
- ۲۷. شیخ اسماعیل معتمد خراسانی.
آثار و تألیفات
۱. مجموعه تقریرات: این تقریرات شامل مباحث مهم اصول فقه، اصول عقاید (معارف) و قرآن شناسی است. بهترین نسخه از این تقریرات، نسخه‌ای است که توسط میرزای اصفهانی تصحیح شده است.[۱۸]
۲. معراج القرب: از آثار بسیار ارزنده و سازنده میرزای اصفهانی درباره نماز، «غایه المنی و معراج القرب و اللّقاء» است.
۳. وجه اعجاز قرآن: یکی دیگر از تعالیم عظیم میرزای اصفهانی تأکید بر این موضوع است که علت اعجاز قرآن، بیشتر از هر چیز جنبه علمی قرآن در شناخت حقایق هستی، تازه بودن علم قرآنی و نیز این است که قرآن کریم از سنخ مفاهیم و معقولاتی که در دست بشر بود، نیست.
۴. معارف القرآن: در اصول اعتقادات.
۵. ابواب الهدی: این کتاب خلاصه «معارف القرآن» است، که به آن اشاره شد.
۶. مصباح الهدی: در اصول فقه.
۷. المواهب السّنّیه فی بیان المعاریض والتوریه فی کلمات الأئمه علیهم السلام لاستنباط الاحکام الشرعیّه: در روش استنباط احکام.
۸. ابطال معارف الیونان: فلسفه انتقادی.[۱۹]
۹. کتاب القضاء والقدر.
۱۰. رساله فی الکر.
۱۱. معرفه العوالم.
آثار میرزای اصفهانی تا سال ۱۳۹۵ ه.ق که نزدیک به ۳۰ سال از فوت وی سپری شده بود، چاپ نشده بود. سید محمدباقر نجفی یزدی در سال ۱۳۹۵ ه.ق مجموعه کوچکی از آثار ایشان را که مشتمل بر رساله‌های ابواب الهدی، مصباح الهدی، مواهب السنیه، غایه المنی و رساله فی الکر بود، چاپ و منتشر نمود، ولی افسوس که این چاپ با روش علمی انجام نشد و نتوانست مقام علمی و معنوی میرزای اصفهانی را نشان دهد!
ویژگی‌های اخلاقی
اخلاق نیک میرزا مهدی اصفهانی همگان را به خود جذب می‌نمود. او انسانی وارسته و بسیار مهربان بود و احترام زیادی به سادات می‌گذاشت و به کودکان سادات محبت می‌نمود و از آن ها درخواست شفاعت می‌کرد.
وی زاهدانه زیست و تا آخر عمر منزل ملکی نداشت. وقتی به او گفتند: منزل شما کوچک است و عائله زیاد، خوب است منزلی برای شما تهیه شود، مریدان شما دوست دارند منزلی برای شما تهیه کنند. ایشان گفت: همین منزل استیجاری برای من کافی است. اصرار می‌کنند که منزلی هست، بیایید و ببینید. می‌روند و منزل را می‌بینند و می‌گوید: دو روز دیگر صبر کنید، جواب خواهم داد. بعد از دو روز، میرزا فوت می‌کند و خرید منزل هم منتفی می‌شود.
او هیچ گونه علاقه دنیوی و مادی نداشت. وی به فکر شاگردان خود بود و از آن ها دلجویی می‌کرد. میرزا مهدی اصفهانی در زمان خفقان رضاخانی، به حاج شیخ مجتبی قزوینی پیشنهاد می‌دهد که نیمی از شهریه ۱۲ تومانی آیت الله نائینی را بدهد تا خداوند گشایشی فراهم فرماید.[۲۰]
وفات
سرانجام میرزا مهدی اصفهانی (خراسانی) پس از عمری عبادت و طلب علم و کوشش‌های بسیار برای ترویج مکتب قرآنی خالص، در پرتو شمیم جان پرور ولایت حضرت امام مهدی عجل الله تعالی فرجه شریف مهیای سفر آخرت می‌شود. وی یک هفته پیش از رحلت، وصیت می‌کند و امانت‌ها را به صاحبانش برمی‌گرداند و در اواخر ذی الحجه سال ۱۳۶۵ ه.ق از این جهان به سرای جاوید می‌شتابد. پیکر پاک او را تا بامداد جمعه نگاه داشتند و در روز جمعه، با تشییعی عظیم، به صحن مطهر حضرت امام رضا علیه السلام آوردند، و پس از ادای مراسم، در دارالضیافه به خاک سپردند.
پانویس
- ↑ میرزا مهدی اصفهانی می‌توانست روح خود و دیگران را از بدن خارج سازد. علامه محمدرضا حکیمی به نقل از آمیرزا علی اکبر معلم دامغانی فرمود: میرزای اصفهانی سفری به دامغان آمد و چند روزی در منزل ما بود. روزی صحبت از خلع بدن شد، درخواست کردیم نمونه‌ای را به ما ارائه دهد. برادرم در مجلس حاضر بود. قرار شد ایشان را خلع بدن کند و چنین کرد، و به حالت مرده درآمد. بعد روحش را برگرداند. پرسیدم: چگونه بود؟ گفت: خودم را روی رف می‌دیدم و بدنم را افتاده کف اطاق. من خواستم تقاضا کنم مرا هم خلع بدن کند که مهمانانی رسیدند و نشد.
- ↑ این مضمون در روایات بسیاری نیز رسیده است.
- ↑ ابواب الهدی، ص ۴۶، سید محمدباقر نجفی یزدی، (متوفا: ۱۳۶۶ ش)، نگاه حوزه، شماره ۵۲ و ۵۱، ص ۱۲۲.
- ↑ اشاره است به جمله‌ای معروف از زیارت «آل یس» و مقصود از آن علمی است که از ناحیه معصوم علیه السلام به فردی عنایت می‌شود.
- ↑ محمدتقی میرزا عسکری معروف به آقا بزرگ حکیم از شاگردان میرزا ابوالحسن جلوه، میرزا هاشم گیلانی اشکوری و حکیم کرمانشاهی بود. وی استاد فلسفه حوزه علمیه مشهد مقدس بود. حاج شیخ مجتبی قزوینی (۱۳۱۸ ـ ۱۳۸۶ ه.ق) و شیخ غلامحسین محامی بادکوبه‌ای (متوفا: ۱۳۳۳ ه.ق) که از عالمان مکتب تفکیک بودند، سال‌ها در درس او شرکت کردند و با آمدن میرزای اصفهانی به مشهد، به مکتب وی پیوستند. شرح حال این عالم فرزانه در مجله نگاه حوزه، سال اول، شماره ۳، آمده است.
- ↑ شرح حال وی در «ستارگان حرم» ج ۳، ص ۲۰۵ و «آثار الحجه» آمده است.
- ↑ شرح حال ایشان در همین جلد از گلشن ابرار آمده است.
- ↑ شرح حال این عالم فرزانه در مجله نگاه حوزه، سال ۱۳۷۴، شماره ۵ آمده است.
- ↑ شرح حال این عالم مربی و تاثیرگذار در مجله نگاه حوزه، سال ۱۳۷۵، شماره ۵ آمده است.
- ↑ نویسنده «خورشید تابان در توحید قرآن».
- ↑ وی در سال ۱۲۹۴ ش، در شهرستان شاهرود متولد شد. پدر ایشان آیت الله شیخ محمد نمازی شاهرودی است. وی حافظ قرآن و محدثی متبحر و دارای تألیفات بسیار ارزنده و فراوان است.
- ↑ از او تألیفات زیادی به جای مانده است.
- ↑ وی پدر دکتر علی شریعتی است.
- ↑ شرح حال وی در همین مجموعه گلشن ابرار، ج ۳، آمده است. وی در سال ۱۲۸۳ ش، در تهران، در خانواده‌ای مذهبی متولد شد و در قم. نجف و مشهد مقدس نزد میرزا مهدی اصفهانی، حاج شیخ مجتبی قزوینی و دیگر استادان حوزه به تحصیل علم پرداخت. آثارش عبارتند از: ۱. میزان المطالب. ۲. آیین زندگی و درس‌های اخلاق اسلامی. ۳. فلسفه بشری و اسلامی. ۴. عارف و صوفی چه می‌گوید؟ ۵. بهائی چه می‌گوید؟ ۶. بررسی پیرامون اسلام.
- ↑ وی از واعظان معروف مشهد مقدس و نویسنده «معارف القرآن» می‌باشد.
- ↑ شرح حال وی در «ستارگان حرم»، ج ۶، ص ۹۹ آمده است.
- ↑ شرح حال وی در مجله «نگاه حوزه»، شماره‌های ۴۵، ۴۶ و ۴۷، ص ۱۲۶ آمده است.
- ↑ تقریرات ایشان ۵ جلد است که متأسفانه هنوز چاپ نشده است.
- ↑ امروز که تنبهاتی درباره عقب افتادگی فکری حاصل شده است، بر لزوم «نقد فلسفی» اصرار می‌شود و برخی از استادان فلسفه آن را مورد توجه قرار داده‌اند. اما نه در حد شایسته و لازم ر.ک: خردنامه صدرا.
- ↑ به نقل از حجت الاسلام والمسلمین مرحوم میرزا علیرضا غروی، فرزند میرزا مهدی اصفهانی.
منبع
تلخیص از کتاب گلشن ابرار، جلد ۳، صفحه ۳۶۳، نویسنده: محمدعلی رحیمیان.
