ملا علی قوشچی
قوشچی سمرقندی، علاءالدین علی
- ملیت: ایرانی
- قرن: 9
(وف 879 ق)، عالم، منجم، مفسر، محقق، متكلم، مدرس و ریاضیدان. معروف به ملا على قوشچى و فاضل قوشچى. چون در نوجوانى مرغ‌بان سلطان الغ‌بیگ و موظف به حفظ مرغان شكارى او بود به قوشچى مشهور شد. اصل و زادگاهش سمرقند بود. در آنجا اغلب علوم متداول از جمله هئیت و ریاضیات را از قاضى‌زاده‌ى رومى و الغ‌بیگ بن شاهرخ گوركانى فراگرفت.
سپس به كرمان رفت و بعد از تكمیل تحصیلات علمى‌اش به سمرقند بازگشت و به ارائه «رساله فى حل اشكال القمر» مشتمل بر حل بعض جهات اشكال قمرى كه از زمانهاى قدیم مبهم و حل نشده باقى مانده بود دوباره به الغ‌بیگ نزدیك شد. وى از تقرب بسیارى كه در نزد سلطان الغ‌بیگ داشت به فرزندى وى مخاطب بود. سلطان الغ‌بیگ وى را به تكمیل رصدخانه‌اى كه در سمرقند تأسیس كرده بود واداشت و «زیج الغ‌بیگى» یا «زیج جدید» را كه غیاث‌الدین جمشید و قاضى‌زاده‌ى رومى قبل از وى متصدى این امر بودند و قبل از مرگ نتوانستند به اتمام برسانند، با نام «سلم السماء» كه شرح «زیج الغ‌بیگ» است به اتمام رسانید.
بعد از مرگ میرزا الغ‌بیگ عازم حج شد و در تبریز مورد توجه اوزون حسن از حكمرانان آق قویونلو قرار گرفت و بارى عقد مصالحه اوزون حسن و سلطان محمدخان ثانى عثمانى به استانبول رفت و پس از انجام وظیفه به تبریز بازگشت و به درخواست سلطان محمد فاتح به استانبول رفت و در آنجا ساكن شد و «الرساله محمدیه» در علم حساب به عربى را به نام همین پادشاه نوشت و بعدها به مدرسى مدرسه‌ى ایاصوفیا منسوب شد.
در استانبول درگذشت و در جوار قبر ابوایوب انصارى دفن شد. از دیگر آثار وى: حاشیه بر «شرح كشاف تفتازانى» در تفسیر؛ شرح «تجرید الكلام» خواجه نصیر طوسى كه به «شرح جدید» نیز معروف است؛ «العنقود الزواهر فى نظم الجواهر» در علم صرف؛ «محبوب الحمائل فى كشف المسائل»؛ «الرساله الفتحیه»، در علم هئیت به عربى كه آن را به نام فتح‌السلطان نامگذارى كرد؛ «رساله فى علم الهیئه» به فارسى، معروف به «هیئت فارسى» از كتب درسى علم هئیت؛ «تفسیر الزهراوین» سوره بقره و سوره آل عمران؛ «رساله فى الحمد»؛ «میزان الحساب» در علم حساب، فارسى.
منابع
- انجمن مفاخر فرهنگی، اثرآفرینان، ج4، ص374.
