محمد بن قاسم علوی

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو

"محمد بن قاسم بن عمر بن على بن الحسین علیه‌السلام"، نَسَبش با چهار واسطه به "امام علی بن ابى‌ طالب علیه‌السلام" مى‌ رسد و بدین منظور به"محمد بن قاسم علوى" شهرت پیدا کرد.

او در عصر "معتصم عباسى" (هشتمین خلیفه عباسى) با خراسانیان همراه شد و بر علیه حاکمان معتصم در منطقه خراسان، قیام کرد. وى در آغاز در منطقه "جوزجان" (که هم‌اکنون در کشور افغانستان قرار دارد) مقیم شد و مردم آن ناحیه را به "الرضا من آل محمد" دعوت کرد و گروهى بسیار، دعوتش را اجابت کردند.

در آن زمان از جانب معتصم بالله در خراسان و شرق عالم اسلام، عبدالله بن طاهر حکومت مى‌ راند و سیطره کاملى بر منطقه داشت. بدین جهت وجود این سید علوى را در آن ناحیه برنمى‌تافت و به حاکمان محلى و سرداران نظامى خویش دستور داد که با وى مبارزه کرده و نهضتش را خاموش گردانند. فشارهاى روزافزون و تندروى‌ هاى حاکمان محلى و سرداران نظامى عبدالله بن طاهر، مردم را به جوش و خروش آورد و آنان را در "طالقان" به رهبرى "محمد بن قاسم علوى" وادار به قیام و شورش سراسرى و علنى نمود.

از آن پس میان یاران سید علوى و سپاهیان عبدالله بن طاهر درگیرى‌ هاى متعددى به وقوع پیوست، ولى به خاطر برترى نیروهاى عبدالله بن طاهر و ضعف انقلابیون، محمد ناچار شد از جوزجان و طالقان به "نسا" (شهری در خراسان) مهاجرت کند. عامل نسا که از مهاجرت محمد باخبر شده بود، طى عملیاتى وى را دستگیر و به نزد عبدالله بن طاهر فرستاد. عبدالله بن طاهر نیز وى را در غل و زنجیر کرد و به نزد معتصم عباسى در بغداد ارسال نمود.

محمد بن قاسم در نیمه ربیع الثانی و به قولى در نیمه ربیع الاول سال ۲۱۹ قمرى بر معتصم وارد شد. وقتى محمد را وارد بر معتصم کردند، در مجلس عیش وى «فراغنه»[۱] در حال رقص و پاى‌کوبى بودند. هنگامى که محمد بن قاسم آن منظره را دید گریه کرد، گفت «اللهم انک تعلم انی لم أزل حریصاً علی تغییر هذا و انکاره»؛[۲] خدایا تو مى‌دانى که من براى دگرگونى این اوضاع قیام کرده‌ام.

معتصم سپس محمد بن قاسم را در نزد "مسرور کبیر" در جایگاهى تنگ و تاریک زندانى نمود و بر وى بسیار سخت گرفت. پس از سه روز وى را از سلول انفرادى و جایگاه تنگ و طاقت‌فرسا بیرون آورد و در اتاقى دیگر زندانى نمود.

محمد بن قاسم بعد از مدتى از نمدهاى همان زندان طنابى مى‌سازد و شبانه از زندان فرار مى‌کند و در منطقه «واسط‍‌» در عراق پنهان مى‌شود. وى همواره پنهان زندگى مى‌کرد تا اینکه پس از سپرى شدن ایام معتصم و واثق، در زمان متوکل عباسی در سال ۲۳۲ قمری مخفیگاه وى شناسایى مى‌شود. بعد از دستگیرى مجدد زندانى شده و در زندان رحلت مى‌کند. بر طبق نقل دیگر، او را در زندان مسموم نموده به شهادت مى‌رسانند.[۳]

پانویس

  1. منطقه ای از ماوراءالنهر یکى از زیستگاه‌هاى ترک‌ها بود.
  2. مقاتل الطالبیین، ص ۴۶۴-۴۷۰.
  3. مقاتل الطالبیین، ص ۴۶۶ تا ۴۷۳، مروج الذهب، ج ۳، ص ۴۶۴ و ۴۶۵، تاریخ یعقوبى، ج ۲، ص ۴۶۴.

منابع

  • سید تقى واردى، روزشمار تاریخ اسلام، جلد سوم، ماه ربیع الثانی.
  • امام هادی علیه السلام الگوی زندگی، حبیب‌الله احمدی، پایگاه اطلاع رسانی حوزه.