الأمالى سید مرتضى (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
(پیدا کردن منبع، حذف پاراگراف های اضافی و افزودن بخشهای مفید، بخش بندی متن) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
||
| (۱۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشده) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | {{ | + | '''«غُررالفوائد و دُررالقلائد»''' معروف به '''«الأمالی»''' از آثار مهم [[سید مرتضی]] (م، ۴۳۶ ق) است. این كتاب شامل هشتاد مجلس می‌باشد كه سيد مرتضی آنها را در مواضع مختلف به شاگردان خود املا كرده است. مباحث و موضوعات کتاب عمدتاً عبارتند از: [[تفسیر قرآن|تفسير]] و [[تأویل]] آيات مشكل، شرح [[احاديث]] معضل و همچنين برخی مسائل [[علم كلام|كلامی]] و [[ادبیات عرب|ادبی]]. |
| + | {{مشخصات کتاب | ||
| + | |عنوان= | ||
| − | = | + | |تصویر=[[پرونده:امالی سید مرتضی.jpg|240px|وسط]] |
| − | + | |نویسنده=سید مرتضی | |
| − | + | |موضوع=تفسیر، کلام، ادبیات/أمالی | |
| − | + | |زبان=عربی | |
| − | + | |تعداد جلد=۲ | |
| − | + | |عنوان افزوده1=ت‍ح‍ق‍ی‍ق | |
| − | + | |افزوده1=م‍ح‍م‍داب‍وال‍ف‍ض‍ل ابراهیم | |
| − | + | |عنوان افزوده2= | |
| − | + | |افزوده2= | |
| − | + | |لینک= | |
| − | == | + | }} |
| + | ==مؤلف== | ||
| + | علی بن حسین بن موسی، مشهور به [[سید مرتضی|سید مرتضی علم الهدی]] (۴۳۶-۳۵۵ ق)، [[فقیه]]، متکلم و ادیب برجسته [[شیعه]] در قرن پنجم هجری است و نسب شریفش با پنج واسطه به [[امام موسی کاظم علیه السلام|امام موسی بن جعفر]] علیه السلام می رسد. وی نقیب شیعیان در زمان خود بود و از نظر منزلت علمی و اجتماعی در مرتبت والایی قرار داشت. | ||
| − | + | او از شاگردان [[شیخ مفید]]، [[حسین بن علی بن حسین بابویه قمی|حسین بن علی بن بابویه]] (برادر [[شیخ صدوق]])، سهل بن احمد دیباجی و ابن جندی بغدادی است. همچنین علمای بزرگی چون [[شیخ طوسی]]، [[ابن براج|قاضی ابن البراج]]، [[محمد بن علی کراجکی|ابوالفتح کراجکی]] و [[سلار دیلمی|سلار بن عبدالعزیز دیلمی]] از شاگردان او هستند. | |
| − | + | سید مرتضی از پیشگامان تألیف منظم و مدون در حوزه [[کلام]] شیعه است و آثار کلامی او از زمان نگارش همواره مورد توجه بوده است. از جمله آثار ارزشمند سید مرتضی علاوه بر «الأمالی»، می توان به «[[تنزیه الانبیاء (کتاب)|تنزیه الانبیاء]]»، «[[الانتصار (کتاب)|الانتصار]]»، «[[الذریعة الی اصول الشریعة (کتاب)|الذریعة الی اصول الشریعة]]»، «جمل العلم و العمل»، «الشافی فی الامامة» و «الفصول المختاره» اشاره کرد. | |
| − | + | ==معرفی کتاب== | |
| + | «أمالى», جمع املا است و در اصطلاح, کتابى را گویند که استاد، تقریر کند و شاگردان بنویسند.<ref>لغت نامه دهخدا, زیر نظر دکتر محمد معین, ج ۲, ص ۱۳۴</ref> سید مرتضى در زمره عالمانی است که به شوه أمالی، اثری ماندگار از خود به یادگار گذاشته است. | ||
| − | + | البته عبدالرزاق محی الدین در کتاب «ادب المرتضی من سیرته و آثاره» می گوید: معلوم نیست که آیا امالی تألیف و تدوین خود سید بوده است، یا این که سید فقط آن را املا کرده و یکی از شاگردانش آن را جمع آوری کرده است؟ وی به این سؤال این گونه پاسخ می‌دهد که: آنچه از اسلوب کتاب برمی آید، آن است که کتاب تالیف و جمع خود سید است و شاگردان او فقط توفیق روایت و قرائت کتاب را بر او داشته‌اند. در غیر این صورت، اسلوب تالیف در جاهای مختلف کتاب به واسطه تعدد افراد، اختلاف پیدا می‌کرد، در حالی که ما طرق روایات را مختلف می‌یابیم؛ اما اسلوب کتاب یکسان و واحد است. اما نکته‌ای وجود دارد و آن مدح و تمجید شریف مرتضی و دعا برای طول عمر او در جاهای مختلف کتاب است. این مطالب، چه بسا از اضافات شاگردان او باشد که این عبارات را بر متن اصلی در ابتدای هر بحثی اضافه کرده‌اند که نشان دهند چه مطالب و چه مواردی از گفتار سید است و چه مواردی از روایت‌های او از دیگران است و بین آن چه او می‌گوید و دیگران روایت کرده‌اند، اشتباه نشود. | |
| − | + | در فهرست هاى قدیمى, این کتاب به نام «غُرر الفوائد و دُرر القلائد» یا «الغرر و الدرر» نامیده مى شود; امّا اهل حدیث, آن را با اسم «أمالى المرتضى» مى شناسند.<ref>ادب المرتضى من سیرته و آثاره, عبدالرزاق محى الدین, ص ۱۵۸.</ref> | |
| + | نام هاى دیگر این کتاب، مجالس التأویلات، مجالس کشف الآیات و مجالس الشریف المرتضى و… است. | ||
| − | + | سید اعجاز حسین در کشف الحجب از سید سعید جنفورى نقل مى کند که: شریف مرتضى, «الغرر و الدرر» را در راه [[حجاز]] ـ هرجا که در منزلى فرود مى آمدند ـ برشاگردانش املا مى کرد و آنها نیز به همان ترتیبى که از او شنیده بودند, آنها را جمع آورى کردند.<ref>الذریعة, ج ۱۶, ص ۴۲.</ref> | |
| + | از طرف دیگر نقل شده که: ظاهر امر بر این است که وى این مجالس را در خانه اش بر شاگردان و مریدانش در زمان هاى مختلف و پى درپى املا کرده است. تاریخ شروع این مجالس معلوم نیست, اما آخرین املاى سید در روز پنج شنبه, ۲۸ [[ماه جمادی الاول|جمادى الأول]] سال ۴۱۳ ق, بوده است.<ref>مقدمه أمالى المرتضى, ص ۲۰.</ref> | ||
| − | + | فصول مختلف، تنوع و گونه گونی بحث‌هایی که در این کتاب وجود دارد، این کتاب را همانند دایرةالمعارفی می‌نماید که نه تنها خواننده را خسته نمی‌کند، بلکه بر توان و ذوق و شوقش نیز می‌افزاید. | |
| − | + | به گفته [[آقا بزرگ تهرانی]]، [[محمد بن علی کراجکی|ابوالفتح کراجکی]]، از شاگردان شریف مرتضی، گزیده‌ای از الامالی تدوین کرد و آن را «المراشد» نامید. | |
| − | + | ==محتوای کتاب== | |
| + | [[شیخ آقا بزرگ تهرانی|شیخ آقا بزرگ]] در [[الذریعه الی تصانیف الشیعه|الذریعة]] ذیل عنوان «غرر الفوائد و درر القلائد» مى نویسد: | ||
| + | کتابى است در باب محاضرات و [[ادبیات عرب|ادب]] و [[تفسیر قرآن|تفسیر]] و [[تأویل]] آیات و همچنین شرح و توضیح [[احادیث]]، که در باب و موضوع خود کتابى گرانقدر است و متعلّق به سید اجلّ [[سید مرتضی|شریف مرتضى]] علم الهدى است. در آن کتاب, مجالس متعدّدى وجود دارد که سید, آنها را در املاءات خود در آن مجالس بیان کرده است. موضوعات آنها عبارت اند از: احوال بعضى از گذشتگان شعرا و معمّران و نیز تفسیر آیات مشکل و احادیث معضل.<ref>الذریعة, ج ۱۶, ص ۴۲.</ref> | ||
| − | به | + | محمد ابوالفضل ابراهیم در مقدّمه اى که بر أمالى المرتضى نوشته است, آن را این گونه توصیف مى کند: |
| + | أمالى, مجالس مختلفى است که سید, آنها را در زمان هاى پى در پى املا کرده و در آنها از موضوعى به موضوع دیگر و از هدفى به هدف دیگر منتقل شده است. بعضى از آیات [[قرآن کریم]] را که تأویل آنها بر عامّه و خواصّ پوشیده است و سؤالاتى در مورد آنها شده و اشکالاتى متوجّه آنهاست, انتخاب کرده و تأویل و توجیهش را به طریق و مذهب اصحابش که [[معتزله]] یا اصحاب عدل اند , علاج و درمان کرده است. او کوشش خود را مصروف بر این داشته که در تأویل [[آیات متشابه|آیات متشابه]] و اشعار عرب زبانان, توفیق حاصل کند که الحقّ, در این کار تسلّط عجیبى از خود نشان داده است و ذهن نکته پرداز و هوش سرشار خود را نشان داده است. وى را در تفسیر و تأویل, کثرت محفوظاتش از [[شعر]] و لغت و [[حدیث]] یاری نموده و فصل الخطاب وجوه مختلف و آراى متفاوتى بوده که بر او عرضه مى شده است. البته, گاهى نیز اخذ همه آرا و جمع آنها را جایز و صحیح دانسته است. | ||
| − | + | او علاوه بر آیات, احادیثى را انتخاب کرده است که آنها نیز چنین اند و معمولاً علما در تأویل آنها با هم اختلاف دارند. وى تعارض ها را آشکار کرده و تفسیر و تأویل آنها را ـ همان گونه که در تفسیر آیات عمل مى کرد ـ بیان نموده و در این کار, از شواهد شعر و لغت کمک گرفته است. البتّه در این میان, مذهب اصحاب خود, یعنى اصحاب عدل را آشکار ساخته و دلیل آنها را برتر دانسته است. در این موارد, على الخصوص با [[ابن قتیبه دینوری|ابن قتیبه]] و ابوعبید قاسم بن سلّام و ابن انبارى, مناقشات فراوانْ کرده است. | |
| − | + | علاوه بر این ها در [[علم کلام]] هم مسائلى را طرح کرده که در آنها مشاجره وجود دارد و مناظرات بسیار رخ داده است; مطالبى مانند مسئله رؤیت خدا, خلق, افعال بندگان, اراده خدا بر زشتى ها… که در آنها بر ردّ دشمنان دلیلْ آورده است. او در این مناقشات, مهربان و در گفتارش عفیف است. | |
| − | + | به جز مسائل گفته شده در کتاب, مختاراتى از اشعار و سخنان برگزیده نیز وجود دارد که آنها را با شرح و نقد و ارزیابى همراه ساخته است. در آغاز آنها شرح حالى از شعرا آورده و همچنین گروهى از اشعار و أقوال و نوادر آنها را ذکر کرده است. در ادامه, نکات ظریفى از آنها و جواب هاى قانع کننده و نیز مطالب فکاهى آورده که بسیارى از آنها برپایه کتب جاحظ, ابن قتیبه, مبرّد, أبو حاتم, آمدى و دیگران است. | |
| + | همچنین, برخى از مقاصد شعراى عرب در [[جاهلیت]] و صدر [[اسلام]] را در مدایح و [[مرثیه|مراثى]] و هجویات و… ذکر کرده که بعضاً مورد نقد قرار گرفته است. | ||
| − | + | همه این ها که گفته شد, مطالب موجود در متن اصلى کتاب است. علاوه بر این ها زیاداتى در انتهاى کتاب موجود است که به تکملة الغرر معروف است. آنها نیز گروه دیگرى از مسائلى اند که در مجالس بعد, انتخاب شده است.<ref>مقدمه أمالى المرتضى, ص ۱۸-۲۰.</ref> | |
| − | + | == ارزش کتاب == | |
| − | صاحب روضات | + | * صاحب [[روضات الجنات (کتاب)|روضات الجنات]] می نویسد: من تا به حال، وصف هیچ یک از علمای [[اهل سنت|عامه]] را برای کتابی نشنیده‌ام که بیشتر از آن چیزی باشد که در شأن «الغرر و الدرر» (امالی) گفته‌اند، تا آنجا که آن کتاب را نشانه و دلیل منتهای فضل و هوش و بیانگر مهارت او دانسته‌اند. |
| − | + | * علامه [[سید محسن امین]] می گوید: سید مرتضی کتابی دارد که آن را «الدرر و الغرر» نامیده است و آن مجالسی است که شامل متونی از معانی ادب است و در آن از نحو، لغت و غیره سخن گفته است و کتابی منقح است که بر فضل کثیر و گستردگی معلومات نویسنده دلالت دارد. | |
| − | من تا به | + | * از ابو جعفر الحمصی نقل شده که از شیخی از شیوخ ادب [[مصر]] به من رسیده است که می‌گوید: قسم به خدا، من از کتاب «الغرر» مسائلی را در [[نحو]] استفاده کردم که در کتبی چون، کتاب [[سیبویه]] نیافتم. |
| − | + | * [[فخر رازى|فخر رازی]] در یکی از کتبش پس از ذکر بعضی از فضایل سید مرتضی می‌گوید: فضائلش کثیر است و برای شهادت در فضلش، کتاب «الدرر و الغرر» کافی است. | |
| − | + | * محمد ابوالفضل ابراهیم، محقق کتاب الامالی می‌نویسد: هر گاه محققی بخواهد کتب نفیس عربی را که حاوی معارف گوناگون و پر از نکات ظریف مختلف است و در آن عصاره طبایع و مذاهب مختلف و حقایق تاریخ، اخبار، متون، شعر، زبان و لغات مشکل است، بررسی کند، بی چون و چرا حتما کتاب امالی المرتضی را نیز در آن ردیف می‌آورد و آن را در شمار کتاب‌هایی؛ چون: الکامل مبرد، البیان و التبیین، عیون الاخبار، [[العقد الفرید (کتاب)|العقد الفرید]] و... قرار می‌دهد. | |
| − | + | ==پانویس== | |
| − | |||
| − | |||
| − | از | ||
| − | |||
| − | قسم به | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | فضائلش | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | ==پانویس == | ||
<references /> | <references /> | ||
| + | ==منابع== | ||
| + | *"شخصیت سید مرتضی، کتاب امالی و احادیث آن"، مهرداد عباسی، علوم حدیث، زمستان ۱۳۸۰. | ||
| + | *[[نرم افزار جامع الاحادیث ۵ / ۳|نرم افزار جامع الاحادیث]]، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. | ||
| − | + | [[رده:منابع قرآنی]][[رده:تفاسیر]][[رده:کتابهای کلامی]][[رده:کتابهای ادبی]] | |
| − | + | [[رده:آثار سید مرتضی]] | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | [[رده: | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۱ ژانویهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۰۷:۰۷
«غُررالفوائد و دُررالقلائد» معروف به «الأمالی» از آثار مهم سید مرتضی (م، ۴۳۶ ق) است. این كتاب شامل هشتاد مجلس می‌باشد كه سيد مرتضی آنها را در مواضع مختلف به شاگردان خود املا كرده است. مباحث و موضوعات کتاب عمدتاً عبارتند از: تفسير و تأویل آيات مشكل، شرح احاديث معضل و همچنين برخی مسائل كلامی و ادبی.
 | |
| نویسنده | سید مرتضی |
| موضوع | تفسیر، کلام، ادبیات/أمالی |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۲ |
| ت‍ح‍ق‍ی‍ق | م‍ح‍م‍داب‍وال‍ف‍ض‍ل ابراهیم |
|
| |
مؤلف
علی بن حسین بن موسی، مشهور به سید مرتضی علم الهدی (۴۳۶-۳۵۵ ق)، فقیه، متکلم و ادیب برجسته شیعه در قرن پنجم هجری است و نسب شریفش با پنج واسطه به امام موسی بن جعفر علیه السلام می رسد. وی نقیب شیعیان در زمان خود بود و از نظر منزلت علمی و اجتماعی در مرتبت والایی قرار داشت.
او از شاگردان شیخ مفید، حسین بن علی بن بابویه (برادر شیخ صدوق)، سهل بن احمد دیباجی و ابن جندی بغدادی است. همچنین علمای بزرگی چون شیخ طوسی، قاضی ابن البراج، ابوالفتح کراجکی و سلار بن عبدالعزیز دیلمی از شاگردان او هستند.
سید مرتضی از پیشگامان تألیف منظم و مدون در حوزه کلام شیعه است و آثار کلامی او از زمان نگارش همواره مورد توجه بوده است. از جمله آثار ارزشمند سید مرتضی علاوه بر «الأمالی»، می توان به «تنزیه الانبیاء»، «الانتصار»، «الذریعة الی اصول الشریعة»، «جمل العلم و العمل»، «الشافی فی الامامة» و «الفصول المختاره» اشاره کرد.
معرفی کتاب
«أمالى», جمع املا است و در اصطلاح, کتابى را گویند که استاد، تقریر کند و شاگردان بنویسند.[۱] سید مرتضى در زمره عالمانی است که به شوه أمالی، اثری ماندگار از خود به یادگار گذاشته است.
البته عبدالرزاق محی الدین در کتاب «ادب المرتضی من سیرته و آثاره» می گوید: معلوم نیست که آیا امالی تألیف و تدوین خود سید بوده است، یا این که سید فقط آن را املا کرده و یکی از شاگردانش آن را جمع آوری کرده است؟ وی به این سؤال این گونه پاسخ می‌دهد که: آنچه از اسلوب کتاب برمی آید، آن است که کتاب تالیف و جمع خود سید است و شاگردان او فقط توفیق روایت و قرائت کتاب را بر او داشته‌اند. در غیر این صورت، اسلوب تالیف در جاهای مختلف کتاب به واسطه تعدد افراد، اختلاف پیدا می‌کرد، در حالی که ما طرق روایات را مختلف می‌یابیم؛ اما اسلوب کتاب یکسان و واحد است. اما نکته‌ای وجود دارد و آن مدح و تمجید شریف مرتضی و دعا برای طول عمر او در جاهای مختلف کتاب است. این مطالب، چه بسا از اضافات شاگردان او باشد که این عبارات را بر متن اصلی در ابتدای هر بحثی اضافه کرده‌اند که نشان دهند چه مطالب و چه مواردی از گفتار سید است و چه مواردی از روایت‌های او از دیگران است و بین آن چه او می‌گوید و دیگران روایت کرده‌اند، اشتباه نشود.
در فهرست هاى قدیمى, این کتاب به نام «غُرر الفوائد و دُرر القلائد» یا «الغرر و الدرر» نامیده مى شود; امّا اهل حدیث, آن را با اسم «أمالى المرتضى» مى شناسند.[۲] نام هاى دیگر این کتاب، مجالس التأویلات، مجالس کشف الآیات و مجالس الشریف المرتضى و… است.
سید اعجاز حسین در کشف الحجب از سید سعید جنفورى نقل مى کند که: شریف مرتضى, «الغرر و الدرر» را در راه حجاز ـ هرجا که در منزلى فرود مى آمدند ـ برشاگردانش املا مى کرد و آنها نیز به همان ترتیبى که از او شنیده بودند, آنها را جمع آورى کردند.[۳] از طرف دیگر نقل شده که: ظاهر امر بر این است که وى این مجالس را در خانه اش بر شاگردان و مریدانش در زمان هاى مختلف و پى درپى املا کرده است. تاریخ شروع این مجالس معلوم نیست, اما آخرین املاى سید در روز پنج شنبه, ۲۸ جمادى الأول سال ۴۱۳ ق, بوده است.[۴]
فصول مختلف، تنوع و گونه گونی بحث‌هایی که در این کتاب وجود دارد، این کتاب را همانند دایرةالمعارفی می‌نماید که نه تنها خواننده را خسته نمی‌کند، بلکه بر توان و ذوق و شوقش نیز می‌افزاید.
به گفته آقا بزرگ تهرانی، ابوالفتح کراجکی، از شاگردان شریف مرتضی، گزیده‌ای از الامالی تدوین کرد و آن را «المراشد» نامید.
محتوای کتاب
شیخ آقا بزرگ در الذریعة ذیل عنوان «غرر الفوائد و درر القلائد» مى نویسد: کتابى است در باب محاضرات و ادب و تفسیر و تأویل آیات و همچنین شرح و توضیح احادیث، که در باب و موضوع خود کتابى گرانقدر است و متعلّق به سید اجلّ شریف مرتضى علم الهدى است. در آن کتاب, مجالس متعدّدى وجود دارد که سید, آنها را در املاءات خود در آن مجالس بیان کرده است. موضوعات آنها عبارت اند از: احوال بعضى از گذشتگان شعرا و معمّران و نیز تفسیر آیات مشکل و احادیث معضل.[۵]
محمد ابوالفضل ابراهیم در مقدّمه اى که بر أمالى المرتضى نوشته است, آن را این گونه توصیف مى کند: أمالى, مجالس مختلفى است که سید, آنها را در زمان هاى پى در پى املا کرده و در آنها از موضوعى به موضوع دیگر و از هدفى به هدف دیگر منتقل شده است. بعضى از آیات قرآن کریم را که تأویل آنها بر عامّه و خواصّ پوشیده است و سؤالاتى در مورد آنها شده و اشکالاتى متوجّه آنهاست, انتخاب کرده و تأویل و توجیهش را به طریق و مذهب اصحابش که معتزله یا اصحاب عدل اند , علاج و درمان کرده است. او کوشش خود را مصروف بر این داشته که در تأویل آیات متشابه و اشعار عرب زبانان, توفیق حاصل کند که الحقّ, در این کار تسلّط عجیبى از خود نشان داده است و ذهن نکته پرداز و هوش سرشار خود را نشان داده است. وى را در تفسیر و تأویل, کثرت محفوظاتش از شعر و لغت و حدیث یاری نموده و فصل الخطاب وجوه مختلف و آراى متفاوتى بوده که بر او عرضه مى شده است. البته, گاهى نیز اخذ همه آرا و جمع آنها را جایز و صحیح دانسته است.
او علاوه بر آیات, احادیثى را انتخاب کرده است که آنها نیز چنین اند و معمولاً علما در تأویل آنها با هم اختلاف دارند. وى تعارض ها را آشکار کرده و تفسیر و تأویل آنها را ـ همان گونه که در تفسیر آیات عمل مى کرد ـ بیان نموده و در این کار, از شواهد شعر و لغت کمک گرفته است. البتّه در این میان, مذهب اصحاب خود, یعنى اصحاب عدل را آشکار ساخته و دلیل آنها را برتر دانسته است. در این موارد, على الخصوص با ابن قتیبه و ابوعبید قاسم بن سلّام و ابن انبارى, مناقشات فراوانْ کرده است.
علاوه بر این ها در علم کلام هم مسائلى را طرح کرده که در آنها مشاجره وجود دارد و مناظرات بسیار رخ داده است; مطالبى مانند مسئله رؤیت خدا, خلق, افعال بندگان, اراده خدا بر زشتى ها… که در آنها بر ردّ دشمنان دلیلْ آورده است. او در این مناقشات, مهربان و در گفتارش عفیف است.
به جز مسائل گفته شده در کتاب, مختاراتى از اشعار و سخنان برگزیده نیز وجود دارد که آنها را با شرح و نقد و ارزیابى همراه ساخته است. در آغاز آنها شرح حالى از شعرا آورده و همچنین گروهى از اشعار و أقوال و نوادر آنها را ذکر کرده است. در ادامه, نکات ظریفى از آنها و جواب هاى قانع کننده و نیز مطالب فکاهى آورده که بسیارى از آنها برپایه کتب جاحظ, ابن قتیبه, مبرّد, أبو حاتم, آمدى و دیگران است. همچنین, برخى از مقاصد شعراى عرب در جاهلیت و صدر اسلام را در مدایح و مراثى و هجویات و… ذکر کرده که بعضاً مورد نقد قرار گرفته است.
همه این ها که گفته شد, مطالب موجود در متن اصلى کتاب است. علاوه بر این ها زیاداتى در انتهاى کتاب موجود است که به تکملة الغرر معروف است. آنها نیز گروه دیگرى از مسائلى اند که در مجالس بعد, انتخاب شده است.[۶]
ارزش کتاب
- صاحب روضات الجنات می نویسد: من تا به حال، وصف هیچ یک از علمای عامه را برای کتابی نشنیده‌ام که بیشتر از آن چیزی باشد که در شأن «الغرر و الدرر» (امالی) گفته‌اند، تا آنجا که آن کتاب را نشانه و دلیل منتهای فضل و هوش و بیانگر مهارت او دانسته‌اند.
- علامه سید محسن امین می گوید: سید مرتضی کتابی دارد که آن را «الدرر و الغرر» نامیده است و آن مجالسی است که شامل متونی از معانی ادب است و در آن از نحو، لغت و غیره سخن گفته است و کتابی منقح است که بر فضل کثیر و گستردگی معلومات نویسنده دلالت دارد.
- از ابو جعفر الحمصی نقل شده که از شیخی از شیوخ ادب مصر به من رسیده است که می‌گوید: قسم به خدا، من از کتاب «الغرر» مسائلی را در نحو استفاده کردم که در کتبی چون، کتاب سیبویه نیافتم.
- فخر رازی در یکی از کتبش پس از ذکر بعضی از فضایل سید مرتضی می‌گوید: فضائلش کثیر است و برای شهادت در فضلش، کتاب «الدرر و الغرر» کافی است.
- محمد ابوالفضل ابراهیم، محقق کتاب الامالی می‌نویسد: هر گاه محققی بخواهد کتب نفیس عربی را که حاوی معارف گوناگون و پر از نکات ظریف مختلف است و در آن عصاره طبایع و مذاهب مختلف و حقایق تاریخ، اخبار، متون، شعر، زبان و لغات مشکل است، بررسی کند، بی چون و چرا حتما کتاب امالی المرتضی را نیز در آن ردیف می‌آورد و آن را در شمار کتاب‌هایی؛ چون: الکامل مبرد، البیان و التبیین، عیون الاخبار، العقد الفرید و... قرار می‌دهد.
پانویس
منابع
- "شخصیت سید مرتضی، کتاب امالی و احادیث آن"، مهرداد عباسی، علوم حدیث، زمستان ۱۳۸۰.
- نرم افزار جامع الاحادیث، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
