احترام به والدین

کرامت انسان

«کرامت» در لغت به معنی بزرگواری و بخشش و ارزشمندی می باشد و به همین ترتیب شخص کریم انسانی است. بزرگوار با شخصیت و دارای ویژگی ها و ارزش های اخلاقی.

تکریم شخصیت انسان ها و احترام و بزرگداشت آنها از جمله اموری است که فراوان مورد توجه و سفارش دین عزیز اسلام قرار گرفته است. این طرز رفتار و منش را می توان به وضوح در سیره اولیای بزرگ این دین الهی به خصوص پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله و سلم مشاهده نمود.

خدای تعالی در قرآن کریم با عنایت به همین مسئله پیامبر خویش را به وصف «رحمة للعالمین» معرفی کرده و در جای دیگر می فرماید: «فبما رحمة من الله لِنتَ لهم ولو کنت فظّاً غلیظ القلب لانفضّوا من حولک».(سوره آل عمران/ 159)

از طرف دیگر خداوند حکیم در مورد فضیلت و کرامت و بزرگی شأن نوع بشر فرموده است:«ولقد کرّمنا بنی آدم و حملناهم فی البرّ و البحر و رزقناهم من الطّیبات و فضّلناهم علی کثیر ممّن خلقنا تفضیلا».(سوره اسراء/ 70)

در جامعه ای که مورد نظر اسلام و قرآن است، هر انسانی محترم و دارای شخصیت و کرامت می باشد.

قرآن کریم و تکریم «والدین»

در اسلام آنقدر که به احترام و تکریم پدر و مادر توصیه و سفارش شده، نسبت به دیگران توصیه نشده است و آثار مطلوب و بزرگی که در پی این احترام و قدردانی نصیب انسان می شود. بر کسی پوشیده نیست و از آن اموری است که در نزد خدای حسابگر، جایگاه عظیمی دارد.

قرآن شریف نیز در آیات قابل توجهی مانند: 83 سوره بقره، 36 سوره نساء، 151 سوره انعام، 23 سوره شعراء، 14 سوره لقمان و... سخن از والدین و احسان و نیکی در حق آنها را به میان می آورد.

و البته حق هم همین است که قرآن کریم نسبت به پدر و مادری که از ابتدای تولد فرزند زحمت ها و مشقت هایی را متحمل شده اند، این گونه عنایت داشته باشد و امر به احسان و تکریم این دو بزرگوار را بعد از دعوت به توحید و یکتاپرستی خدای (جلّ و اعلی) قرار دهد.

در آیه 36 سوره نساء می خوانیم: «واعبدواالله ولاتشرکوا به شیئاً و بالوالدین إحساناً...».

اهمیت احترام و نیکی به پدر و مادر در این آیه و آیات مشابه دیگر به بهترین وجه ممکن نمودار شده و بیان می شود که پس از دستور به عبودیت و یگانه پرستی، آنچه که در مرتبه بعد قرار می گیرد و اولویت دارد، احسان و تکریم مقام بلند پدر و مادر است.

قابل توجه این که این سیاق و بیان در چند جای دیگر قرآن کریم نیز تکرار شده و به همین آیه بسنده نمی شود.

بیان زیبای دیگر قرآن در این مورد آیه کریمه «و قضی ربّک أن لا تعبدوا إلا إیّاه و بالوالدین إحساناً إمّا یَبلغنّ عندک الکِبَر أحدُهما أو کلاهما فلا تَقل لهما أفٍّ و لا تَنهَر هما و قُل لهما قولاً کریماً».(سوره اسراء/23)

باز هم سخن از توحید و بلافاصله پس از آن امر به تواضع و احسان و تجلیل از والدین و کمک به آنها در امور زندگی و نهی از رنجش و آزار آنان، حتی با کوچکترین کلام نامناسب است. بلکه باید با نرمی و کلامی نیکو و مؤدبانه با آنان سخن گوید؛ «قولاً کریماً».

و این کمترین خدمتی است که فرزند می تواند در حق پدر و مادری که او را از کودکی تربیت و رشد داده اند و به بلوغ رسانده اند انجام دهد. «کما ربّیانی صغیراً» همچنین است در ذکر اوصاف حضرت یحیی علیه السلام که یکی از آنها نیکویی و تعزیز والدین خود می باشد: «و حناناً من لدنّا و زکوة و کان تقیّاً × و بَرّاً بوالدیه ولم یکن جبّاراً عصیّاً».(سوره مریم/13و14)

اما به طور مسلم زحمتی که مادر به خصوص در ایام کودکی در قبال فرزندان خود متحمل می شود. نسبت به پدر بیشتر است و این زحمت و مشقت بیشتر، تکریم و احترام بیشتری را می طلبد؛ چنان که در روایات متعدد نسبت به احترام به مادر سفارش های ویژه ای شده است.

قرآن کریم نیز به این مسئله توجه نموده و می فرماید: «ووصّینا الإنسان بوالدیه حملته أمّه وهناً علی وهنٍ و فصاله فی عامین أن اشکرلی ولوالدیک إلیّ المصیر».(سوره لقمان/ 14)

این آیه به مشقت های مادر هنگام بارداری و پس از آن اشاره کرده و آن را جداگانه ذکر می کند، تا انسان را به یاد گذشته خویش بیندازد و از این طریق بیشتر قدردان زحمت ها و رنج های مادرش باشد.

در ادامه آیه شریفه نیز مجدداً به تشکر و قدرشناسی از والدین پس از شکرگذاری از خدای تعالی توصیه و بر آن تأکید می نماید.