ابن مردویه اصفهانی
«احمد بن موسی بن مردویه ابن فورک» معروف به «اِبْنِ مَرْدويه» (۳۲۳-۴۱۰ ق) محدث بزرگ ایرانی است.
زندگی‌نامه
«ابن مردویه، ابوبکر احمد بن موسی بن مردويه ابن فورك» سال ۳۲۳ قمری در اصفهان در خاندانی دانشمند به دنیا آمد. پدرش، ابوعمران و برادر او، ابوعبدالله محمد از محدثان و عالمان اصفهان بودند.[۱] ابن مردویه در اصفهان بزرگ شد و در همان جا به تحصیل پرداخت. سپس، برای فراگیری حدیث به شهرهای بصره، کوفه، بغداد و اهواز رفت. وی در ۳۴۹ ق. در بغداد بوده و در ۳۵۱ ق. به اهواز آمده است.[۲]
دربارۀ تبحر ابن مردويه در حديث و سعۀ روايت وی بايد گفت كه او از حافظان بزرگ بوده و نيز از مشايخ بسياری بهره برده است و از اين رو وی را همانند حاكم نيشابوری و طبرانی دانسته‌اند. چنانكه، به گفتۀ ذهبی، ابن مردويه چندان دارای علو سند بود كه گويی بخاری را درك كرده باشد. نيز بايد گفت كه در برخی منابع حديثی از وی با عناوينی چون «ملك الحفاظ» و «طراز المحدثين » ياد شده است.[۳]
ابن مردویه در ۲۴ ماه رمضان سال ۴۱۰ قمری درگذشت.
استادان و شاگردان
ابن مردویه در محضر کسانی چون سلیمان بن احمد طبرانی، ابوالشیخ اصفهانی، حمزه اصفهانی، عبدالباقی بن قانع، ابوبکر بن کامل، ابوبکر احمد بن سلیمان نجاد، ابو سهل بن زیاد قطان، دعلج بن احمد سجزی، ابو احمد عسال و همچنین پدرش حدیث آموخت و معلومات خود را در این زمینه تکمیل کرد.[۴]
محدثان بسیاری نیز برای فراگیری حدیث نزد او شاگردی کردند؛ از جمله: ابونعيم اصفهانی، ابو منصور محمد بن احمد بن شکرویه، ابوالخیر محمد بن احمد بن رَرا، احمد بن عبدالرحمان ذکوانی، عبدالرزاق بن عمر، عبدالوهاب و عبیدالله پسران محمد بن اسحاق بن منده.[۵]
آثار و تألیفات
از جمله آثار ابن مردویه کتاب «الأمالی» است، كه مورد استفادۀ ابن شهر آشوب در مناقب قرار گرفته و بخشی از آن به صورت نسخه خطی در كتابخانۀ ظاهريه موجود است. همچنين مروياتی از طبرانی و ابوالشيخ اصفهانی كه ابن مردويه آنها را برگزيده است، در كتابخانۀ ظاهريه نگهداری می‌شود.
از ديگر كتابهای ابن مردويه می‌توان: المستخرج علی البخاری، المستخرج علی مسلم، الامثال، اولاد المحدثين، التشهد و طرقه و الفاظه و العلم را نام برد.[۶]
در ميان آثار يافت نشدۀ او، ۳ كتاب از اهميت ويژه‌ای برخوردار است كه بخشهايی از آنها در منابع بعدی نقل شده است:
۱. تاريخ اصبهان، كه مورد استفادۀ ابونعيم اصفهانی در ذكر اخبار اصبهان و ياقوت در معجم البلدان قرار گرفته است. ابن مردويه در اين كتاب به جرح و تعديل روات نيز پرداخته و ظاهراً بر آن بوده است كه از آنان حديثی مسند نقل كند.
۲. تفسير القرآن؛ اين كتاب مورد استفادۀ ابن كثير در تفسير، ابن جزری در اسنی المطالب، ابن حجر در الاصابة و سيوطی در الدر المنثور واقع شده است.
۳. مناقب علی (علیه السلام)، كه ظاهراً كتاب مفصلی بوده است.[۷] وی در اين كتاب به گردآوری اسانيد مختلف احاديث پرداخته، چنانكه حديث «ان عليّاً خير البشر» را با بيش از ۴۰ سند روايت كرده بوده است. اين كتاب مورد استفادۀ ابن شهرآشوب در مناقب، علی ابن طاووس در الطرائف و اليقين، اربلی در كشف الغمة و علامۀ حلی در نهج الحق قرار گرفته است.
گفتنی است كه وی خطبه شقشقيه را نيز روايت نموده است.[۸] ابن مردويه طرق حديث طير را نيز در يك جزء روايی جمع كرده بود كه ابن كثير در البداية از آن ياد كرده است.
منابع
- تقویم تاریخ، فرهنگ و تمدن اسلام و ایران، علی اکبر ولایتی.
- "ابن مردويه"، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ ابونعيم، ذكر اخبار اصبهان، ۲ / ۳۰۷؛ ذهبی، تاريخ الاسلام، ۳۶۱.
- ↑ ذهبی، سير اعلام النبلا، ۱۶ / ۱۳.
- ↑ ابونعيم، ۱ / ۱۶۸؛ خوارزمی، المناقب، ۵۴؛ علی ابن طاووس، اليقين، ۱۲۹.
- ↑ سمعانی، الانساب، ۱ / ۲۸۴.
- ↑ خوارزمی، مقتل، ۱ / ۷۰؛ ابن عساكر، تاريخ مدينة دمشق، ۵۶۰.
- ↑ ابن ماكولا، الاکمال، ۷ / ۱۹۷؛ ابن نقطه، التقييد، ۱ / ۱۹۹.
- ↑ ابن شهر آشوب، معالم، ۱۲۶.
- ↑ نک : راوندی، منهاج البراعة، ۱ / ۱۳۱-۱۳۲.
