رعایت سطح مخاطب عام متوسط است
مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

ابراهیم اصفهانی: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
سطر ۱: سطر ۱:
 
{{مدخل دائرة المعارف|[[دائرة المعارف بزرگ اسلامی]]}}
 
{{مدخل دائرة المعارف|[[دائرة المعارف بزرگ اسلامی]]}}
 
{{خوب}}
 
{{خوب}}
اِبْراهیمِ اِصْفَهانی(989ق) شاعر، فرهنگ‌نویس، ادیب و خوشنویس دوره صفوی است. پدرش وزیر شاه اسماعیل اول صفوی بود. او مؤلف فرهنگ مشهوری در لغات فارسی و عربی و ترکی است  که اکنون به نامهای فرهنگ میرزا ابراهیم، نسخه میرزا و فرهنگ جهانگشای شناخته می‌شود. اِبْراهیمِ اِصْفَهانی در خوشنویسی با گرایش به روش میر در نستعلیق، شهرت تمام داشت.  
+
'''«میرزا ابراهیم اصفهانی»''' (م، ۹۸۹ ق)، شاعر، ادیب، خوشنویس و فرهنگ‌نویس دوره [[صفویه|صفوی]] است. «فرهنگ جهانگشای» در لغات فارسی و عربی و ترکی از آثار معروف اوست. ابراهیم اصفهانی مردی وارسته و بلندطبع بوده و به مال و مقام اعتنایی نداشته است. برخی مؤلفان، از احاطه او بر علوم رسمی و فنون ادبی و نیز از خوشنویسی، شعرشناسی و تتبع او در لغات سخن گفته‌اند.  
  
 
==زندگی نامه==
 
==زندگی نامه==
اِبْراهیمِ اِصْفَهانی، میرزا ظهیرالدّین (د 989ق/1581م) فرزند میرزاشاه حسین (مق‌ 929ق/1523مشاعر، فرهنگ‌نویس، ادیب و خوشنویس دوره صفوی. پدرش وزیر شاه اسماعیل اول صفوی (892-930ق/1487-1524م) بود. وی و برادرش میرزا اسماعیل پس از کشته شدن پدرشان مدتی در اصفهان به سختی روزگار می‌گذرانیدند، چنانکه در زمان شاه طهماسب (حک‌ 930-984ق/1523-1576م)، جز نذورات و استفاده از موقوفات مزار هارون ولایت که از بناهای پدرشان بود، آنان عایدی دیگری نداشتند.
+
میرزا ظهیرالدّین ابراهیم اصفهانی فرزند میرزا شاه حسین (م، ۹۲۹ ق)، وزیر شاه اسماعیل اول صفوی (۸۹۲-۹۳۰ق) بود. وی و برادرش میرزا اسماعیل پس از کشته شدن پدرشان مدتی در [[اصفهان]] به سختی روزگار می‌گذرانیدند، چنانکه در زمان شاه طهماسب (حک‌ ۹۳۰-۹۸۴ق)، جز [[نذر|نذورات]] و استفاده از [[وقف|موقوفات]] مزار هارون ولایت که از بناهای پدرشان بود، آنان عایدی دیگری نداشتند.
  
میرزا اسماعیل به همان مختصر قناعت کرد و در آن بقعه ساکن شد، ولی میرزا ابراهیم اصفهان را ترک کرد و رهسپار قزوین شد.<ref>کاشانی، 417-418.</ref> رفتن او به قزوین باید در حدود 949ق/1542م بوده باشد، زیرا تقی‌الدین کاشانی که وفات او را در 989ق/1581م دانسته، گوید که وی قریب به 40 سال در دارالسلطنه قزوین ساکن بود. ابراهیم در ابتدای ورود به قزوین ظاهراً با پریشانی و تنگدستی روزگار می‌گذراند، اما طبع ظریف، شعردوستی و شعر شناسیش سبب شد که در اندک زمانی مورد عنایت و توجه اکابر و امرا قرار گیرد و مجلس او محل آمد و شد فضلا، شعرا و بزرگان شود.<ref>کاشانی، همانجا؛ نیز نک‌: اسکندربیگ، 1/172.</ref> ابراهیم در زمان سلطنت ابوالمؤیّد سلطان محمد خدابنده (حک‌ 985-996ق/1577-1588م) در قزوین درگذشت.<ref>کاشانی، 418.</ref> ولی اوحدی وفات او را در اصفهان و در عهد سلطنت شاه طهماسب می‌داند.<ref>ص 146.</ref>
+
میرزا اسماعیل به همان مختصر قناعت کرد و در آن بقعه ساکن شد، ولی میرزا ابراهیم اصفهان را ترک کرد و رهسپار قزوین شد. رفتن او به قزوین باید در حدود ۹۴۹ق بوده باشد، زیرا تقی‌الدین کاشانی که وفات او را در ۹۸۹ق دانسته، گوید که وی قریب به ۴۰ سال در دارالسلطنه قزوین ساکن بود. ابراهیم در ابتدای ورود به قزوین ظاهراً با پریشانی و تنگدستی روزگار می‌گذراند، اما طبع ظریف، [[شعر]] دوستی و شعر شناسی اش سبب شد که در اندک زمانی مورد عنایت و توجه اکابر و امرا قرار گیرد و مجلس او محل آمد و شد فضلا، شعرا و بزرگان شود.  
  
==ویژگی های فردی==
+
ابراهیم اصفهانی در زمان سلطنت ابوالمؤیّد [[سلطان محمد خدابنده]] (حک‌ ۹۸۵-۹۹۶ق) در ۹۸۹ ق. در قزوین درگذشت. ولی اوحدی وفات او را در اصفهان و در عهد سلطنت شاه طهماسب می‌داند.
ابراهیم مردی وارسته و بلندطبع بوده و به مال و مقام اعتنایی نداشته است. مؤلفان نزدیک به زمان او به اینگونه صفات او اشاره کرده‌اند و از احاطه او بر علوم رسمی و فنون ادبی و نیز از خوشنویسی، شعرشناسی و تتبع او در لغات سخن گفته‌اند.<ref>اسکندربیک، اوحدی، کاشانی، رازی، همانجاها؛ صادقی کتابدار، 70.</ref> ابراهیم اصفهانی در خوشنویسی با گرایش به روش میر در نستعلیق، شهرت تمام داشته است<ref>اسکندربیک، همانجا؛ نیز نک‌: اوحدی، 549؛ رازی، 2/401.</ref>
+
==آثار==
 +
ابراهیم اصفهانی مؤلف فرهنگ مشهوری در لغات فارسی و عربی و ترکی است که اکنون به نامهای «فرهنگ میرزا ابراهیم» و «فرهنگ جهانگشای» شناخته می‌شود. این فرهنگ در مدتی کوتاه پس از تألیف در میان اهل ادب معروف شد، چنانکه اوحدی و اسکندر بیک از شهرت آن در [[عراق]]، و کاشانی از اعتماد ادیبان به آن و دست به دست گشتنش در مجالس ایشان سخن گفته‌اند.
  
==فرهنگ جهانگشای==
+
انجو شیرازی در تألیف فرهنگ جهانگیری و سروری در تألیف مجمع الفرس از این فرهنگ بهره جسته‌اند. اوحدی بر برخی از مطالب این فرهنگ ایراد گرفته و برای رفع خطاها و اشتباهات مؤلف آن، خوانندگان را به فرهنگ سرمه سلیمانی (از تألیفات خود او) رجوع داده است. ابن یوسف شیرازی پس از بررسی و مقابله‌ای که میان دو فرهنگ شرفنامه منیری و فرهنگ میرزا ابراهیم کرده است، با ذکر شواهد ثابت می‌کند که فرهنگ میرزا ابراهیم در واقع رونوشتی است (با تغییراتی) از شرفنامه منیری.  
ابراهیم اصفهانی مؤلف فرهنگ مشهوری است در لغات فارسی و عربی و ترکی که اکنون به نامهای فرهنگ میرزا ابراهیم، نسخه میرزا و فرهنگ جهانگشای شناخته می‌شود. این فرهنگ در مدتی کوتاه پس از تألیف در میان اهل ادب معروف شد، چنانکه<ref>اوحدی ص146.</ref> و اسکندربیک <ref>1/172.</ref> از شهرت آن در [[عراق]] و کاشانی از اعتماد ادیبان به آن و دست به دست گشتنش در مجالس ایشان سخن گفته‌اند.<ref>ص418.</ref>
 
  
انجو شیرازی در تألیف فرهنگ جهانگیری و سروری در تألیف مجمع الفرس از این فرهنگ بهره جسته‌اند. اوحدی بر برخی از مطالب این فرهنگ ایراد گرفته و برای رفع خطاها و اشتباهات مؤلف آن، خوانندگان را به فرهنگ سرمه سلیمانی (از تألیفات خود او) رجوع داده است.<ref>ص146.</ref>
+
ابراهیم اصفهانی همچنین در خوشنویسی با گرایش به روش میر در [[خط نستعلیق|نستعلیق]]، شهرت تمام داشته است. از ابراهیم اصفهانی تاکنون نمونه [[خط]] و یا دیوانی بدست نیامده است، اما ابیاتی پراکنده در برخی از [[تذکره|تذکره‌ها]] به نام وی ثبت است و نیز چند نسخه از فرهنگ او در کتابخانه‌های دهخدا، عارف، حکمت، شورای ملی (سابق)، دانشکده ادبیات تهران و سپهسالار (سابق) موجود است.
  
ابن یوسف شیرازی پس از بررسی و مقابله‌ای که میان دو فرهنگ شرفنامه منیری و فرهنگ میرزا ابراهیم کرده است با ذکر شواهد ثابت می‌کند که فرهنگ میرزا ابراهیم در واقع رونوشتی است (با تغییراتی) از شرفنامه منیری<ref>سپهسالاری، 2/229-231.</ref> از ابراهیم اصفهانی تاکنون نمونه خط و یا دیوانی بدست نیامده است، اما ابیاتی پراکنده در برخی از تذکره‌ها به نام وی ثبت است و نیز چند نسخه از فرهنگ او در کتابخانه‌های دهخدا، عارف، حکمت (نشریه، 3/25-27، 5/57)، شورای ملی (سابق)، (شورا، 3/99-100، 13/53-54)، دانشکده ادبیات تهران (ادبیات، 367) و سپهسالار (سابق) (سپهسالار، 2/231-232) موجود است.
+
==منابع==
  
==پانویس==
+
* دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، مدخل "ابراهیم اصفهانی"، ج۲.
{{پانویس}}
 
 
 
==مآخذ==
 
* آقا بزرگ، الذریعه، 9(1)/15، 16/211؛ ادبیات تهران، خطی.
 
* اسکندربیگ ترکمان، تاریخ عالم آرای عباسی، تهران، 1350ش.
 
* انجو شیرازی، حسین بن فخرالدین، فرهنگ جهانگیری، به کوشش رحیم عفیفی، مشهد، 1351ش، 1/1-5.
 
* اوحدی بلیانی، تقی‌الدین، عرفات العاشقین، نسخه خطی موجود در کتابخانه ملی ملک، شم‌ 5324.
 
* رازی، امین احمد، هفت اقلیم، به کوشش جواد فاضل، تهران، 1340ش.
 
* سپهسالار، خطی.
 
* سروری، محمدقاسم، مجمع الفرس، به کوشش محمد دبیر سیاقی، تهران، 1338-1341ش.
 
* شورا، خطی.
 
* صادقی کتابدار، مجمع الخواص، ترجمه عبدالرسول خیامپور، تبریز، 1327ش.
 
* کاشانی، تقی‌الدین، خلاصه الاشعار ورزیده الافکار، نسخه خطی کتابخانه مجلس، شم‌ 334.
 
* نشریّه کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران درباره نسخه‌های خطی، به کوشش محمدتقی دانش پژوه و ایرج افشار، تهران، 1342ش.
 
 
 
'''منبع:''' * دائره المعارف بزرگ اسلامی، ج2، مدخل: "ابراهیم اصفهانی" از علی بته‌کن، در دسترس در [http://lib.eshia.ir/23022/2/634  کتابخانه فقاهت]، بازیابی: 3 آذر 1392.
 
 
{{سنجش کیفی
 
{{سنجش کیفی
 
|سنجش=شده
 
|سنجش=شده

نسخهٔ کنونی تا ‏۴ آوریل ۲۰۲۳، ساعت ۱۲:۳۳

Icon-encycolopedia.jpg

این صفحه مدخلی از دائرة المعارف بزرگ اسلامی است

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

«میرزا ابراهیم اصفهانی» (م، ۹۸۹ ق)، شاعر، ادیب، خوشنویس و فرهنگ‌نویس دوره صفوی است. «فرهنگ جهانگشای» در لغات فارسی و عربی و ترکی از آثار معروف اوست. ابراهیم اصفهانی مردی وارسته و بلندطبع بوده و به مال و مقام اعتنایی نداشته است. برخی مؤلفان، از احاطه او بر علوم رسمی و فنون ادبی و نیز از خوشنویسی، شعرشناسی و تتبع او در لغات سخن گفته‌اند.

زندگی نامه

میرزا ظهیرالدّین ابراهیم اصفهانی فرزند میرزا شاه حسین (م، ۹۲۹ ق)، وزیر شاه اسماعیل اول صفوی (۸۹۲-۹۳۰ق) بود. وی و برادرش میرزا اسماعیل پس از کشته شدن پدرشان مدتی در اصفهان به سختی روزگار می‌گذرانیدند، چنانکه در زمان شاه طهماسب (حک‌ ۹۳۰-۹۸۴ق)، جز نذورات و استفاده از موقوفات مزار هارون ولایت که از بناهای پدرشان بود، آنان عایدی دیگری نداشتند.

میرزا اسماعیل به همان مختصر قناعت کرد و در آن بقعه ساکن شد، ولی میرزا ابراهیم اصفهان را ترک کرد و رهسپار قزوین شد. رفتن او به قزوین باید در حدود ۹۴۹ق بوده باشد، زیرا تقی‌الدین کاشانی که وفات او را در ۹۸۹ق دانسته، گوید که وی قریب به ۴۰ سال در دارالسلطنه قزوین ساکن بود. ابراهیم در ابتدای ورود به قزوین ظاهراً با پریشانی و تنگدستی روزگار می‌گذراند، اما طبع ظریف، شعر دوستی و شعر شناسی اش سبب شد که در اندک زمانی مورد عنایت و توجه اکابر و امرا قرار گیرد و مجلس او محل آمد و شد فضلا، شعرا و بزرگان شود.

ابراهیم اصفهانی در زمان سلطنت ابوالمؤیّد سلطان محمد خدابنده (حک‌ ۹۸۵-۹۹۶ق) در ۹۸۹ ق. در قزوین درگذشت. ولی اوحدی وفات او را در اصفهان و در عهد سلطنت شاه طهماسب می‌داند.

آثار

ابراهیم اصفهانی مؤلف فرهنگ مشهوری در لغات فارسی و عربی و ترکی است که اکنون به نامهای «فرهنگ میرزا ابراهیم» و «فرهنگ جهانگشای» شناخته می‌شود. این فرهنگ در مدتی کوتاه پس از تألیف در میان اهل ادب معروف شد، چنانکه اوحدی و اسکندر بیک از شهرت آن در عراق، و کاشانی از اعتماد ادیبان به آن و دست به دست گشتنش در مجالس ایشان سخن گفته‌اند.

انجو شیرازی در تألیف فرهنگ جهانگیری و سروری در تألیف مجمع الفرس از این فرهنگ بهره جسته‌اند. اوحدی بر برخی از مطالب این فرهنگ ایراد گرفته و برای رفع خطاها و اشتباهات مؤلف آن، خوانندگان را به فرهنگ سرمه سلیمانی (از تألیفات خود او) رجوع داده است. ابن یوسف شیرازی پس از بررسی و مقابله‌ای که میان دو فرهنگ شرفنامه منیری و فرهنگ میرزا ابراهیم کرده است، با ذکر شواهد ثابت می‌کند که فرهنگ میرزا ابراهیم در واقع رونوشتی است (با تغییراتی) از شرفنامه منیری.

ابراهیم اصفهانی همچنین در خوشنویسی با گرایش به روش میر در نستعلیق، شهرت تمام داشته است. از ابراهیم اصفهانی تاکنون نمونه خط و یا دیوانی بدست نیامده است، اما ابیاتی پراکنده در برخی از تذکره‌ها به نام وی ثبت است و نیز چند نسخه از فرهنگ او در کتابخانه‌های دهخدا، عارف، حکمت، شورای ملی (سابق)، دانشکده ادبیات تهران و سپهسالار (سابق) موجود است.

منابع

  • دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، مدخل "ابراهیم اصفهانی"، ج۲.