آيه غار
آیه غار
آیه 40 سوره توبه/9 را كه به هجرت پیامبر صلى الله علیه و آله از مكه به مدینه و پناهنده شدن حضرت و ابوبكر در غار ثور اشاره دارد، «آیه غار» گفته‌اند:[۱]
«إِلاّ تَنصُروهُ فَقد نَصرَهُ اللّهُ إِذ أَخرجَهُ الَّذینَ كَفروا ثَانِىَ اثنَینِ إِذ هُما فِى‌الغارِ إِذ یَقولُ لِصحِبهِ لاَتَحزَن إِنّ اللّهَ مَعنا فَأنزَلَ اللّهُ سَكینَتهُ عَلیهِ و أَیّدهُ بِجنود لَم تَروهَا».
این آیه همواره مورد توجه دانشوران شیعه و سنى بوده و هر یك، برداشت‌هاى گوناگونى از آن داشته‌اند. در سقیفه بنى‌ساعده از همین آیه براى به خلافت رساندن ابوبكر استفاده شد و ابوبكر و خویشاوندان او نیز همواره از آن یاد كرده‌اند.
اهل سنت فضایل بسیارى را از این آیه براى ابوبكر استفاده كرده‌اند. فخر رازى مى‌گوید: خداوند ابوبكر را «صاحب» پیامبر صلى الله علیه و آله دانسته و او را با خطاب «لاَتَحزَن إِنّ اللّهَ مَعَنا» مفتخر ساخته است كه نشان از همراهى خدا با آنان دارد و خداوند سكینه خویش را بر او نازل ساخت.[۲]
در برابر برداشت این گونه فضایل، پاسخ داده شده كه تعبیر «صاحب» در قرآن فقط به معناى مطلق همراهى بكار رفته است؛ مانند «و‌مَا‌صاحِبُكُم بِمَجنون» و فضیلتى به شمار نمى‌آید. تعبیر «إنّ‌اللّه معنا» نیز به معناى حقانیت پیامبر صلى الله علیه و آله و دین اسلام است و در مقام فضیلتى براى اشخاص نیست.[۳]
درباره نزول سكینه نیز گفته شده كه سیاق ضمایر مفرد مذكر در آیه كه همگى به پیامبر صلى الله علیه و آله باز مى‌گردند و تعبیر «أَنزَلَ سَكِینَتَهُ عَلى رَسولِه» در آیات دیگر مؤید این نظر است كه خداوند از نزول سكینه بر پیامبر صلى الله علیه و آله خبر مى‌دهد، نه ابوبكر.[۴]
از این رو برخى از عالمان شیعه، این آیه را بر ضد ابوبكر شمرده‌اند؛ زیرا در آیات دیگر در كنار نام پیامبر صلى الله علیه و آله از مؤمنان نیز یاد شده: «و‌أَنزَلَ اللّهُ سَكینَتهُ عَلى رَسولِه و عَلى‌المُؤمِنین»؛ اما در این آیه، فقط از نزول سكینه بر پیامبر صلى الله علیه و آله سخن به میان آمده است.[۵]
پانویس
منابع
على خراسانى، دائرةالمعارف قرآن کریم، جلد 1، صفحه 425-426.
