ساختار هندسی قرآن

از دانشنامه‌ی اسلامی
نسخهٔ تاریخ ‏۱۲ مهٔ ۲۰۱۹، ساعت ۰۵:۰۷ توسط Zamani (بحث | مشارکت‌ها) (رده اولویت مقاله)
پرش به ناوبری پرش به جستجو

شیوه تنظیم قرآن از دو جهت مورد بررسی قرار می‌گیرد ۱-کلی ۲- جزئی که به شرح زیر است.

کل قرآن

از نظر شکلی

  1. از سوره‌های بزرگ آغاز و به سوره‌های کوچک پایان می‌یابد.
  2. از نظر تاریخی از سوره‌های سوره مدنی آغاز وبه سوره‌های سوره مکی ختم می‌شود.
  3. سوره‌های با حروف مقطعه در اوائل قرآن و سوره‌های سوگند دار تماماً در پایان قرار دارند.[۱]

از نظر موضوعی

  1. اوائل قرآن عموماً در خصوص احکام است واواسط قرآن دربارهٔ مسائل اخلاقی و سرانجام قسمتهای پایانی قرآن به مسائل اعتقادی و جهان بینی الهی اختصاص دارد.
  2. نظر دیگری دربارهٔ ساختار هندسی قرآن چنین است: قرآن درابتدا برای مردمانی بیسواد و ضعیف‌العقول از آیاتی آغاز شد که ساختار فکری و سپس اخلاقی آنان را شکل دهد و در نهایت در نظام حکومتی اسلام ساختار اجتماعی آنان شکل بگیرد یعنی از پایان قرآن بطرف آغاز. اما پس از شکل گیری حکومت اسلامی و در دوره‌های بعدی تاامروز چون ساختار فکری واخلاقی بشر رشد نموده نظام مند شد لذا می‌توانند برای خودسازی کار رااز آغاز قرآن شروع کنند و باانجام عبادات واحکام به سازندگی بپردازند بنابراین قرآن ازانتها بیانگر تاریخ دنیای عرب همانندآشنایی کودکان با قرآن است و شروع آن ازابتدا متعلق به دوران عقل گرایی واجتماعی بودن انسان است.[۲]

ازنظرعلمی

جزئی

سوره

نظریات

۱-نظریه «ساختار هندسی سوره‌های قرآن» از مباحثی است که در سال‌های اخیر مورد توجه خاص قرآن پژوهان و علاقه‌مندان به معارف اسلامی قرار گرفته است. اما از آنجا که حدود و ثغور آن به درستی تبیین نگشته، مخالفت‌های بسیاری را علیه خود برانگیخته است. از سوی دیگر موافقان و طرفداران ساختار هندسی سوره‌ها نیز هریک یکی از ابعاد تئوری را در نظر گرفته و به نفی و اثبات جوانب مختلف آن پرداخته‌اند؛ بنابراین تبیین معنای دقیق ساختار هندسی سوره‌ها به عنوان یکی از مقدمات تصوری علم باید مورد توجه و عنایت خاص قرار گیرد.

۲-قرآن پژوهان و مفسران متأخر به این نکته پی برده‌اند که هر سوره دارای یک جامعیت واحد است که در انسجام و به هم پیوستگی آیات نقش دارد. برخی از آنان از این حد جامع به عنوان «جان و روح سوره» یاد کرده‌اند و معتقدند هر سوره‌ای در قرآن کریم دارای جان و روحی است که در کالبد آیات آن سوره جریان دارد و این روح بر مبانی، احکام، توجیهات و اسلوب آن سوره سلطه و اشراف دارد[۳]

۳-دریک سوره مخصوصاً سوره‌های بزرگ با اینکه موضوعات مختلفی مطرح شده است اما میان آن موضوعات یک هماهنگی و وحدتی وجود دارد که حاکم بر نظم کلی سوره می‌باشد[۴]و[۵]

۴-از متأخرین نیز علامه طباطبایی بر این نکته اصرار دارد که هر سوره صرفاً مجموعه ای از آیات پراکنده و بدون جامعیت واحدی نیست بلکه یک وحدت فراگیر بر هر سوره حاکم است که پیوستگی آیات را می‌رساند. [۶]

اقسام

سوره های قرآن از نظر کمی به چهار دسته تقسیم می شوند .

۱ - السبع الطول: عبارت از هفت سوره بزرگ قرآن یعنی:

بقره – آل عمران – نساء – مائده – انعام – اعراف – انفال و توبه

که تمامی آنها مدنی و پس از سوره حمد بترتیب در اول قرآن آمده است

۲- مئین: سوره هایی که از یکصد آیه تشکیل شده است و ۱۴ سوره اند

از سوره یونس تا مؤمنون ( از سوره ۱۰ تا ۲۳ قرآن )

۳ – مثانی: سوره هایی که میان اعراب متداول بوده و در نمازها قرائت می شوند

تعداد آنها ۲۶ سوره اند از نور تا حجرات ( از ۲۴ تا ۴۹ )

۴– مفصلات: سایر سوره های قرآن از ق تا ناس جمعاً ۶۵ سوره ( سری ۵۰ تا ۱۱۴ )

این دسته از سوره ها نیز خود بر سه گونه اند .

طوال: از ق تا بروج ۳۶سوره

اوساط: متوسط از طارق تا بینه۱۳ سوره

قصار: از زلزله تا ناس۱۶ سوره (اریاض )[۷]و[۸]و[۹]

آیه

نظریات

الف-نظر مولف کتاب قرآن کامپیوتری

  1. از مجموع حروف الفبا تنها سه حرف خ٫ غ٫ و درپایان آیات قرار نگرفته‌اند
  2. دو حرف ض وح تنها یکبار در انتهای آیات آمده است.اذا جاء نصرالله والفتح (آیه ۱ نصر)واذامسه الشر خذوا دعاء عریض (۵۱ فصلت)
  3. بیشترین حروف در پایان آیات ن ٫م والف می‌باشد.
  4. مشترکات حداکثر پایان آیات ۷۲ حرف می‌باشد (هود ۱۱۰ و فصلت ۴۵)[۱۰]

ب-به عقیده بهاءالدین خرمشاهی، ترتیب و توالی آیه‌ها، اعم از اینکه طی یک فقره وحی یا طی یک سلسله وحی متوالی نازل شده باشد، توقیفی است. یعنی خود این امر نیز جزو وحی است و به امر الله و رهنمایی جبرئیل انجام گرفته‌است. در مواردی هم که پیامبر آیه یا آیاتی را جابجا می‌کرد و می‌گفت این آیه یا آیات را در فلان سوره بین کدام آیات قرار دهید نیز به رهنمود وحی بوده‌است.[۱۱]

اقسام

قرآن کریم مشتمل بر ۶۲۳۶ آیه است آیات قرآن دارای تقسیمات زیر است:

الف: کمیت:بلندترین آیه قرآن آیه ۲۸۲ بقره که شامل بیست حکم است و کوتاهترین آیه ، آیه ۶۴ سوره الرحمن یعنی مدهامتان می باشد و به قولی طه و یا الرحمن

ب: از نظر تاریخی: اولین آیاتی که بر رسول اکرم نازل شد آیات ۱ تا ۵ سوره علق و آخرین آیات نازله آیه ۲۸۱ سوره بقره و یا سوره نصر و یا آیه سوم سوره مائده می باشد . ۱-واتقوا یوما ترجعون فیه الی الله ثم توفی کل نفس ما کسبت و هم لایظلمون ۲۸۱ بقره ۲-الیوم اکملت لکم دینکم و اتممت علیکم نعمتی و رضیت لکم الاسلام دینا ۳ مائده ۳- سوره نصر اذا جاء نصرالله والفتح

ج: از نظر موضوعی آیات قرآن از نظر موضوعی و محتوی دارای تقسیمات زیر است:

۱ - محکم و متشابه ۲ - خاص و عام ۳ - مطلق و مقید ۴ - ظاهر و باطن۵ - صریح و مجمل ۶ - ناسخ و منسوخ [۱۲]و[۱۳]و[۱۴]و[۱۵]

پانویس

  1. تجوید القرآن ازبیگلری
  2. تاریخ قرآن حجتی کرمانی
  3. مدنی، محمد، المجتمع الاسلامی کما تنظمه سورة النسا، ص 5.
  4. تجوید القرآن ازبیگلری
  5. محمود شحاته، عبدالله، اهداف و مقاصد سوره‌های قرآن کریم، ص 27.
  6. طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیرالقرآن، ج 1، ص 14.
  7. جامع البیان، ج ۱، ص ۶۸.
  8. فن الترتیل وعلومه، ج ۱، ص ۶۳.
  9. فضائل القرآن، ص ۲۲۵.
  10. قرآن رایانه‌ای از دکتر اعرابی
  11. بهاءالدین خرمشاهی. «قرآن و قرآن‌پژوهی». وبگاه الشیعه.
  12. الاتقان فی علوم القرآن.
  13. اصطلاح‌نامه علوم قرآنی.
  14. البرهان فی علوم القرآن.
  15. تاریخ قرآن، معرفت.