پاپیروس
ورق پوست گیاه پاپیروس که در قدیم چون کاغذ به کار میرفت.[۱]
محتویات
مشخصات گیاه پاپیروس
پاپیروس گیاهی نی مانند است كه بین سه تا ده فوت رشد می كند. ساقه های این گیاه، بسیار نرم بوده و بعضی اوقات به ضخامت مچ دست انسان است. در بالای این ساقه ها، شاخه های نرم و نازكی آویزان می باشند كه بیشتر شبیه یك دسته موی پشمالو هستند. برگهای این گیاه خیلی كوچك و ریشه آن خیلی محكم است.[۲]در بیشتر آثار گیاه ـ داورشناسی دورۀ اسلامی و نیز واژه‌نامه‌های عرفی بَردی را نام عربی این گیاه دانسته‌اند، اما برخی برای بردی چندگونه(صنف) ـ و از جملۀ آنها: پاپیروس ـ برشمرده‌اند. این گیاه را در خراسان «لُخ»، در شیراز «تک» و در اصفهان «پیزر» نامند[۳]
تاریخچه استفاده از پاپیروس به عنوان کاغذ
این گیاه در ۲۰۰۰ سال قبل از مسیح به وسیله مصری ها كشف شد و برای مدتی حدود ۲۵۰۰ سال بعنوان تنها وسیله نگاشتن توسط بشر استفاده می شد.زمانی كه كاغذ پاپیروس یكی از كالاهای تجارتی مهم مصری ها به شمار می رفت. حتی تمام گزارش های سیاسی، مدت چندین قرن، در روی این كاغذ های پاپیروس نوشته می شده است تا این كه پوست نوشتنی جایگزین كاغذ پاپیروس شد.[۴]
نحوه درست کردن کاغذ از پاپیروس
مورخ مشهور رومی، «پلینی» در یادداشتی شرح داده است كه پاپیروس قدیم چطور ساخته شده است. ساقه های گیاه پاپیروس را ابتدا پوست كَنده، بعد پهن و مسطح می كرده اند. ساقه وسطی پهن تر و با ارزش تر بوده. بعد این باریكه ها را پهلو به پهلو قرار داده و روی آنها هم از زاویه دیگر یك رشته دیگر از این باریكه ها قرار می دادند و با آب گل آلود رود نیل یا چسب مخصوصی كه از آرد گندم درست می كردند، آنها را به هم می چسباندند. بعد این ورقه ها را با چكش كاملاً مسطح می كردند، بعد می گذاشتند تا در آفتاب خوب خشك شود. [۵]
استفاده از پایروس در سرزمین های اسلامی
مسلمانان پس از فتح سرزمین هاس مصر و شام با پاپیروس آشنا شدند و از آن پس ظاهرا تا قبل از اینکه با کاغذ - که پس از فتح ماوراء النهر با آن آشنا شدند - کتابت بر آن را به مواد دیگر ترجیح می دادند[۶]
استفاده های دیگر از گیاه پاپیروس
پاپیروس گیاه مفیدی بود كه علاوه بر استفاده ای كه شرح آن رفت، استفاده های دیگری نیز از آن می شده است. مثلاً از بافتن ساقه های نازك آن سبد و یا از ساقه های كلفت تر، حصیر و بادبان درست می كردند و حتی از جوشاندن مغز این گیاه نیز برای درست كردن نوعی غذای فقیرانه استفاده می شد.[۷]
کاربردهای درمانی و دارویی پاپیروس
گرچه جالینوس تأکید داشت که این گیاه نه به صورت طبیعی، که تنها خاکستر آن(به‌ویژه حل شده در سرکه) در پزشکی کاربرد دارد، اما دیوسکوریدس برآن بود که چون خواهند سرزخم کهنۀ چرکین(ناسور) را باز کنند، بردی را در آب می‌افکنند و سپس پهن می‌کنند تا خشک شود. سپس نوک آن را در زخم فرو می‌کنند. بردی رطوبت زخم را به خود می‌گیرد و باد می‌کند و زخم را می‌گشاید. به نظر ماسرجویۀ جندی‌شاپور بوی بد دهان کسی که سیر یا پیاز خورده، یا شراب نوشیده است، با لیسیدن بردی از میان می‌رود. ابن‌جزار نیز نوشیدن افشرۀ برگ سبز کوبیده شدۀ بردی را برای درمان بیماریهای طحال بسیار سودمند می‌دانست
اما کاربرد خاکستر بردی و نیز سوختۀ کاغذ فراهم آمده از پاپیروس، به ویژه به عنوان بندآورندۀ خوی‌ریزی و خشک‌کنندۀ زخمها بسیار رایج‌تر بود.
نمونه‌هایی از کاربرد خاکستر بردی و به ویژه کاغذ سوخته در درمان بیماریهای مختلف چنین است:
- درمان زخمهای چرکین دهان
- بندآوردن خون دماغ(رعاف) و درمان زخمها و گوشت اضافی داخل بینی
- درمان زخم معده و روده
- درمان بواسیر و زخمهای درونی و بیرونی آلت‌تناسلی
- کاربرد به تنهایی یا با سرکه در درمان بیماریهای پوست و مو
- و سرانجام کاربرد به عنوان بندآوردندۀ خون‌ریزی و جوش‌دهندۀ زخمها[۸]
پانویس
- ↑ لغت نامه دهخدا
- ↑ پاپیروس چه بود؟، سایت آفتاب، بازیابی:29 دیماه 1391
- ↑ دائره المعارف بزرگ اسلامی، ج13 مدخل "پاپیروس" از یونس کرامتی، بازیابی:29 دیماه 1391
- ↑ پاپیروس چه بود؟، سایت آفتاب، بازیابی:29 دیماه 1391
- ↑ پاپیروس چه بود؟، سایت آفتاب، بازیابی:29 دیماه 1391
- ↑ علی اکبر ولایتی، فرهنگ و تمدن اسلامی، نشر معارف، 1391، ص28
- ↑ پاپیروس چه بود؟، سایت آفتاب، بازیابی:29 دیماه 1391
- ↑ دائره المعارف بزرگ اسلامی، ج13 مدخل "پاپیروس" از یونس کرامتی، بازیابی:29 دیماه 1391
