نفاست نفس

یکی از تعابیر به کار رفته در مورد نفس، «نفاست نفس» است؛ در فرهنگ اسلام روح انسان به منزله یك شی ء نفیس تلقی شده، و اخلاق خوب به عنوان اشیاء متناسب با این شی ء نفیس و اخلاق رذیله به عنوان اشیاء نامتناسب با این شی ء نفیس كه آن را از ارزش می اندازد تلقی گردیده است. در این تعبیر، انسان دارای یك سرمایه بسیار پرارزش تلقی شده كه آن همان خود اوست، و به انسان می گویند مواظب باش كه این خود را از دست ندهی یا آلوده نكنی زیرا این خود خیلی باارزش و نفیس است.

مثلاً امیرالمؤمنین در نامه ای كه در نهج البلاغه است، خطاب به امام حسن می فرمایند: اَكْرِمْ نَفْسَكَ عَنْ كُلِّ دَنِیَّةٍنفس خویش را از هر پستی بزرگ بدار، برتر بدار، فَاِنَّكَ لَنْ تَعْتاضَ بِما تَبْذُلُ مِنْ نَفْسِكَ عِوَضاآنچه كه از نفس خود ببازی عوض ندارد؛ نفس خود را نباز كه آن، گوهری است كه آن را با هرچه معامله كنی مغبون هستی. پس تعبیر، تعبیر نفاست و باارزش بودن است و اینكه این شی ء باارزش را كه مافوق هر ارزشی است (یعنی آنقدر ارزش دارد كه هیچ چیزی با آن برابری نمی كند) نباید از دست داد. مثل اینكه چیزهایی كه تمام حیثیت یك كشور بستگی به آن دارد، برای آن ملت مافوق ارزش و قیمت است؛ یعنی هیچ ملتی- ولو اینكه از فقر بخواهد بمیرد- حاضر نیست آنها را معامله كند، مثل بعضی از آثار نفیس علمی، ادبی و حتی ذوقی. مثلاً مسجد شیخ لطف اللّه برای ایران ارزشی مافوق ارزشهای مادی دارد.

تعبیر دیگری امیرالمؤمنین دارند، می فرمایند: لا دینَ لِمَنْ لا مُرُوَّةَ لَهُآن كه مردانگی ندارد دین ندارد. (دین اصلاً مردانگی شناخته شده)وَ لا مُرُوَّةَ لِمَنْ لا عَقْلَ لَهُ اگر كسی عقل و تشخیص نداشته باشد نمی تواند [مروّت داشته و] مرد باشد، وَ اِنَّ اَعْظَمَ النّاسِ قَدْرا مَنْ لایَرَی الدُّنْیا لِنَفْسِهِ خَطَرا از همه مردم باارزش تر و بلندمرتبه تر، آن كسی است كه تمام دنیا را برای بهای خود كم می داند. این «خود» چیست كه همه دنیا را برای خود كم می داند، كه اگر همه دنیا را در مقابل آن بدهند او خود را برتر از دنیا و مافیها می داند.

تعبیری از حضرت صادق هست در یك رباعی كه یك وقت در جلد دوازدهم بحار دیدم. رباعی از خود ایشان است كه من دو مصراع اولش را حفظ هستم:

اُثامِنُ بِالنَّفْسِ النَّفیسَةِ رَبَّها

وَ لَیْسَ لَها فِی الْخَلْقِ كُلِّهِمْ ثَمَنٌ

من ثمن قرار می دهم با این نفس بسیار پرارزش، خدای او را. در همه مخلوقات خدا موجودی پیدا نمی شود كه ارزشش برابر نفس باشد.

منابع

تعلیم و تربیت در اسلام ،شهید مطهری،سایت شهید مطهری. بازیابی 20 آبان 1392