نظامی گنجوی: تفاوت بین نسخه‌ها
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | الیاس بن یوسف نظامی گنجه ای | + | الیاس بن یوسف نظامی گنجه ای شاعر داستان سرا و رمزگوی سده ششم ایران، بزرگترین داستان سرای منظومه های حماسی عاشقانه به زبان پارسی است. اثر مشهور او پنج گنج است. |
==کودکی== | ==کودکی== | ||
| + | نظامی بین سالهای ۵۳۰ تا ۵۴۰ هجری در گنجه (واقع در جمهوری آذربایجان کنونی) متولد شد و برخی اصل او را از عراق، نواحی قم و تفرش می دانند. که پدرش یوسف به گنجه آمد و نظامی در انجا متولد شد. هر چند که او از زادگاه خود خشنود نبود، اما تمام عمر خود را در گنجه سپری کرده است.<ref>نظامی گنجه ای، محمد روشن، ماهنامه کلک، فروردین 1370، شماره 13</ref> | ||
| − | + | ==ازدواج== | |
| + | از اشاره‌های موجود در خسرو و شیرین دانسته می‌شود که اولین همسر او، کنیزکی بوده است که دارای دربند به عنوان هدیه برایش فرستاده بود. این همسر نظامی، زمانی که نظامی سرودن خسرو و شیرین را به پایان رساند و پسرشان محمد هفت سال بیشتر نداشت، از دنیا رفته بوده‌است.<ref>پیر گنجه در جستجوی ناکجاآباد، وحید دستگردی، ص ۲۳</ref> | ||
| + | |||
| + | نظامی پس از مرگ این زن همسر دیگری اختیار نمود که این زن نیز به جوانی درگذشت و نظامی ناگزیر زن دیگری گرفت که او نیز درگذشت.<ref>نظامی گنجه ای، محمد روشن، ماهنامه کلک، فروردین 1370، شماره 13</ref> | ||
| + | |||
| + | ==تحصیل علم== | ||
| + | نظامی در علوم عقلی بویژه در فلسفه، منطق، ریاضیات و نجوم سرآمد بود و در علوم نقلی نیز همانند اخبار، قرآن، فقه، احادیث تبحر و مهارت کامل داشته است.<ref>علی اکبر شهابی، نظامی شاعر داستانسرا، ص۳۱</ref> | ||
| − | + | از برخی از اشعار او اهتمام بالای او به دانش است را به روشنی می توان فهمید: | |
| − | + | به بازی نبردم جهان را به سر | |
| − | + | که شغلی دگر بود جز خواب و خور | |
| − | + | نخفتم شبی شاد بر بستری | |
| − | + | که نگشادم آن شب ز دانش دری<ref>شرفنامه</ref> | |
| − | + | دوران زندگی نظامی با دوره حکومت اتابکان آذربایجان و موصل و شروانشاهان همزمان بوده است. تعلق خاطر نظامی به تصوف زندگانی وی را بیشتر با زهد و عزلت همراه کرده و این امر او را از وابستگی به دربارهای سلاطین دور کرده است.<ref>[http://alaam.tahoor.com/page.php?id=11263&cat=1245 نظامی گنجوی، اعلام طهور]</ref> | |
| − | ==سبک نظامی== | + | ==آثار== |
| + | مهمترین اثر نظامی "پنج گنج" یا "خمسه" است مشتمل بر پنج مثنوی که به ترتیب تالیف عباتند از | ||
| + | |||
| + | * مخزن الاسرار | ||
| + | * خسرو و شیرین | ||
| + | * لیلی و مجنون | ||
| + | * اسکندرنامه مشتمل بر اقبالنامه و شرفنامه | ||
| + | * هفت پیکر <ref>نظامی گنجه ای، برات زنجانی، ماهنامه حافظ، فروردین 1386، شماره 39</ref> | ||
| + | |||
| + | ==سبک نظامی در شعر== | ||
نظامی از شاعرانی است که باید او را در شمار ارکان شعر فارسی و از استادان مسلم این زبان دانست. وی از آن سخنگویانی است که مانند فردوسی و سعدی توانست به ایجاد و تکمیل سبک و روشی خاص دست یابد. اگر چه داستانسرایی در زبان فارسی به وسیله نظامی شروع نشده لیکن تنها شاعری که تا پایان قرن ششم توانسته است شعر تمثیلی را به حد اعلای تکامل برساند نظامی است. وی در انتخاب الفاظ و کلمات مناسب و ایجاد ترکیبات خاص تازه و ابداع معانی و مضامین نو و دلپسند و تصویر جزئیات با نیروی تخیل و دقت در وصف مناظر و توصیف طبیعت و اشخاص و بکار بردن تشبیهات و استعارات مطبوع و نو، در شمار کسانی است که بعد از خود نظیری نیافته است. | نظامی از شاعرانی است که باید او را در شمار ارکان شعر فارسی و از استادان مسلم این زبان دانست. وی از آن سخنگویانی است که مانند فردوسی و سعدی توانست به ایجاد و تکمیل سبک و روشی خاص دست یابد. اگر چه داستانسرایی در زبان فارسی به وسیله نظامی شروع نشده لیکن تنها شاعری که تا پایان قرن ششم توانسته است شعر تمثیلی را به حد اعلای تکامل برساند نظامی است. وی در انتخاب الفاظ و کلمات مناسب و ایجاد ترکیبات خاص تازه و ابداع معانی و مضامین نو و دلپسند و تصویر جزئیات با نیروی تخیل و دقت در وصف مناظر و توصیف طبیعت و اشخاص و بکار بردن تشبیهات و استعارات مطبوع و نو، در شمار کسانی است که بعد از خود نظیری نیافته است. | ||
| − | با وجود آن که آثار نظامی از نظر اطناب در سخن و بازی با الفاظ و آوردن اصطلاحات علمی و فلسفی و ترکیبات عربی فراوان و پیچیدگی معانی بعضی از ابیات، قابل خرده گیری است ولی «محاسن کلام او به قدری است که باید او را یکی از بزرگترین شعرای ایران نامید و مخصوصا در فن خود بی همتا و بی نظیر معرفی کرد. نظامی در بزمسرایی، بزرگترین شاعر ادبیات پارسی است. به جرأت می توان گفت که او در سرایش لحظه های شادکامی بی همتاست، زبانش شیرین است و واژگانش نرم و لطیف و گفتارش دلنشین. آن گونه که در بازگویی لحظه های رزم، نتوانسته از فشار بزم رهایی یابد به اشعار رزم نیز ناخودآگاه رنگ غنایی داده است. | + | با وجود آن که آثار نظامی از نظر اطناب در سخن و بازی با الفاظ و آوردن اصطلاحات علمی و فلسفی و ترکیبات عربی فراوان و پیچیدگی معانی بعضی از ابیات، قابل خرده گیری است ولی «محاسن کلام او به قدری است که باید او را یکی از بزرگترین شعرای ایران نامید و مخصوصا در فن خود بی همتا و بی نظیر معرفی کرد. نظامی در بزمسرایی، بزرگترین شاعر ادبیات پارسی است. به جرأت می توان گفت که او در سرایش لحظه های شادکامی بی همتاست، زبانش شیرین است و واژگانش نرم و لطیف و گفتارش دلنشین. آن گونه که در بازگویی لحظه های رزم، نتوانسته از فشار بزم رهایی یابد به اشعار رزم نیز ناخودآگاه رنگ غنایی داده است. <ref>[http://alaam.tahoor.com/page.php?id=11263&cat=1245 نظامی گنجوی، اعلام طهور]</ref> |
==برجستگی ها و ویژگی های شعر نظامی== | ==برجستگی ها و ویژگی های شعر نظامی== | ||
| سطر ۲۹: | سطر ۴۵: | ||
# انتخاب الفاظ و کلمات مناسب که نتیجه آشکار آن، موسیقی شعر اوست. | # انتخاب الفاظ و کلمات مناسب که نتیجه آشکار آن، موسیقی شعر اوست. | ||
# ایجاد ترکیبات خاص و ابداع و اختراع معانی و مضامین نو و دلپسند. | # ایجاد ترکیبات خاص و ابداع و اختراع معانی و مضامین نو و دلپسند. | ||
| − | # تازگی معانی و ابداع ترکیبات تازه که در شعر نظامی به وفور یافت می شود، کلام وی را گاهی دچار ابهام می کند علاوه بر این ها کثرت «لغات عربی» و «اصطلاحات علوم» و «اصول و مبانی فلسفه و معارف اسلامی» سخن این شاعر را دشوار و پیچیده کرده است. | + | # تازگی معانی و ابداع ترکیبات تازه که در شعر نظامی به وفور یافت می شود، کلام وی را گاهی دچار ابهام می کند علاوه بر این ها کثرت «لغات عربی» و «اصطلاحات علوم» و «اصول و مبانی فلسفه و معارف اسلامی» سخن این شاعر را دشوار و پیچیده کرده است.<ref>[http://alaam.tahoor.com/page.php?id=11263&cat=1245 نظامی گنجوی، اعلام طهور]</ref> |
| − | == | + | ==مذهب نظامی== |
| + | برخی نظامی را از شاعران اهل سنت دانسته اند <ref>دیدگاههای اجتماعی و مذهبی نظامی گنجه ای، م . و . مک دونالد؛ ترجمه روح انگیز کراچی، فصلنامه فرهنگ، پاییز 1371، شماره 10</ref> اما دکتر ولایتی با تکیه بر بیت زیر او را شیعه می داند: | ||
| − | + | زبعد معرفت كردگار لم يزلي *** نبي شناسم وانگه علي و آل علي <ref>دكتر ولايتي: مولوي، حافظ و سعدي شيعه بودند، مصاحبه دكتر ولايتي با خبرگزاري حوزه، [http://www.dte.ir/portal/Home/ShowPage.aspx?Object=NEWS&ID=b76ccbae-61a4-4f3e-a68a-9f7f9b624931&CategoryID=1afef740-6bec-431e-a9c7-1fbcf4aff393&WebPartID=5c8e541f-de57-4c7b-b097-7318f7691b67 پایگاه دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم]، بازیابی: ۳ مهر ۱۳۹۷</ref> | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
==درگذشت== | ==درگذشت== | ||
| − | همه عمر را به جز سفر کوتاهی که به دعوت قزل ارسلان (۵۸۱-۵۸۷) به یکی از نواحی نزدیک گنجه کرد، در وطن خود باقی ماند تا در سال ۶۰۲ در همین شهر در سن شصت و سه سالگی درگذشت و به خاک سپرده شد. بعضی درگذشت او را بین سالهای ۵۹۹ تا ۶۰۲ و عمرش را شصت و سه سال و شش ماه نوشته اند. | + | همه عمر را به جز سفر کوتاهی که به دعوت قزل ارسلان (۵۸۱-۵۸۷) به یکی از نواحی نزدیک گنجه کرد، در وطن خود باقی ماند تا در سال ۶۰۲ در همین شهر در سن شصت و سه سالگی درگذشت و به خاک سپرده شد. بعضی درگذشت او را بین سالهای ۵۹۹ تا ۶۰۲ و عمرش را شصت و سه سال و شش ماه نوشته اند.<ref>[http://alaam.tahoor.com/page.php?id=11263&cat=1245 نظامی گنجوی، اعلام طهور]</ref> |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | == | ||
| − | |||
| − | == | + | ==پانویس== |
| − | + | {{پانویس}} | |
{{شعر فارسی}} | {{شعر فارسی}} | ||
[[رده:شعرای پارسی گو]] | [[رده:شعرای پارسی گو]] | ||
[[رده:شعرای پارسی گوی قرن ششم]] | [[رده:شعرای پارسی گوی قرن ششم]] | ||
نسخهٔ ۲۵ سپتامبر ۲۰۱۸، ساعت ۱۲:۳۹
الیاس بن یوسف نظامی گنجه ای شاعر داستان سرا و رمزگوی سده ششم ایران، بزرگترین داستان سرای منظومه های حماسی عاشقانه به زبان پارسی است. اثر مشهور او پنج گنج است.
محتویات
کودکی
نظامی بین سالهای ۵۳۰ تا ۵۴۰ هجری در گنجه (واقع در جمهوری آذربایجان کنونی) متولد شد و برخی اصل او را از عراق، نواحی قم و تفرش می دانند. که پدرش یوسف به گنجه آمد و نظامی در انجا متولد شد. هر چند که او از زادگاه خود خشنود نبود، اما تمام عمر خود را در گنجه سپری کرده است.[۱]
ازدواج
از اشاره‌های موجود در خسرو و شیرین دانسته می‌شود که اولین همسر او، کنیزکی بوده است که دارای دربند به عنوان هدیه برایش فرستاده بود. این همسر نظامی، زمانی که نظامی سرودن خسرو و شیرین را به پایان رساند و پسرشان محمد هفت سال بیشتر نداشت، از دنیا رفته بوده‌است.[۲]
نظامی پس از مرگ این زن همسر دیگری اختیار نمود که این زن نیز به جوانی درگذشت و نظامی ناگزیر زن دیگری گرفت که او نیز درگذشت.[۳]
تحصیل علم
نظامی در علوم عقلی بویژه در فلسفه، منطق، ریاضیات و نجوم سرآمد بود و در علوم نقلی نیز همانند اخبار، قرآن، فقه، احادیث تبحر و مهارت کامل داشته است.[۴]
از برخی از اشعار او اهتمام بالای او به دانش است را به روشنی می توان فهمید:
به بازی نبردم جهان را به سر
که شغلی دگر بود جز خواب و خور
نخفتم شبی شاد بر بستری
که نگشادم آن شب ز دانش دری[۵]
دوران زندگی نظامی با دوره حکومت اتابکان آذربایجان و موصل و شروانشاهان همزمان بوده است. تعلق خاطر نظامی به تصوف زندگانی وی را بیشتر با زهد و عزلت همراه کرده و این امر او را از وابستگی به دربارهای سلاطین دور کرده است.[۶]
آثار
مهمترین اثر نظامی "پنج گنج" یا "خمسه" است مشتمل بر پنج مثنوی که به ترتیب تالیف عباتند از
- مخزن الاسرار
- خسرو و شیرین
- لیلی و مجنون
- اسکندرنامه مشتمل بر اقبالنامه و شرفنامه
- هفت پیکر [۷]
سبک نظامی در شعر
نظامی از شاعرانی است که باید او را در شمار ارکان شعر فارسی و از استادان مسلم این زبان دانست. وی از آن سخنگویانی است که مانند فردوسی و سعدی توانست به ایجاد و تکمیل سبک و روشی خاص دست یابد. اگر چه داستانسرایی در زبان فارسی به وسیله نظامی شروع نشده لیکن تنها شاعری که تا پایان قرن ششم توانسته است شعر تمثیلی را به حد اعلای تکامل برساند نظامی است. وی در انتخاب الفاظ و کلمات مناسب و ایجاد ترکیبات خاص تازه و ابداع معانی و مضامین نو و دلپسند و تصویر جزئیات با نیروی تخیل و دقت در وصف مناظر و توصیف طبیعت و اشخاص و بکار بردن تشبیهات و استعارات مطبوع و نو، در شمار کسانی است که بعد از خود نظیری نیافته است.
با وجود آن که آثار نظامی از نظر اطناب در سخن و بازی با الفاظ و آوردن اصطلاحات علمی و فلسفی و ترکیبات عربی فراوان و پیچیدگی معانی بعضی از ابیات، قابل خرده گیری است ولی «محاسن کلام او به قدری است که باید او را یکی از بزرگترین شعرای ایران نامید و مخصوصا در فن خود بی همتا و بی نظیر معرفی کرد. نظامی در بزمسرایی، بزرگترین شاعر ادبیات پارسی است. به جرأت می توان گفت که او در سرایش لحظه های شادکامی بی همتاست، زبانش شیرین است و واژگانش نرم و لطیف و گفتارش دلنشین. آن گونه که در بازگویی لحظه های رزم، نتوانسته از فشار بزم رهایی یابد به اشعار رزم نیز ناخودآگاه رنگ غنایی داده است. [۸]
برجستگی ها و ویژگی های شعر نظامی
- تشبیهات و توضیحات او، زیبا و هنرمندانه و بسیار خیال انگیزند.
- در تصویر جزئیات طبیعت و حالات، بسیار تواناست.
- انتخاب الفاظ و کلمات مناسب که نتیجه آشکار آن، موسیقی شعر اوست.
- ایجاد ترکیبات خاص و ابداع و اختراع معانی و مضامین نو و دلپسند.
- تازگی معانی و ابداع ترکیبات تازه که در شعر نظامی به وفور یافت می شود، کلام وی را گاهی دچار ابهام می کند علاوه بر این ها کثرت «لغات عربی» و «اصطلاحات علوم» و «اصول و مبانی فلسفه و معارف اسلامی» سخن این شاعر را دشوار و پیچیده کرده است.[۹]
مذهب نظامی
برخی نظامی را از شاعران اهل سنت دانسته اند [۱۰] اما دکتر ولایتی با تکیه بر بیت زیر او را شیعه می داند:
زبعد معرفت كردگار لم يزلي *** نبي شناسم وانگه علي و آل علي [۱۱]
درگذشت
همه عمر را به جز سفر کوتاهی که به دعوت قزل ارسلان (۵۸۱-۵۸۷) به یکی از نواحی نزدیک گنجه کرد، در وطن خود باقی ماند تا در سال ۶۰۲ در همین شهر در سن شصت و سه سالگی درگذشت و به خاک سپرده شد. بعضی درگذشت او را بین سالهای ۵۹۹ تا ۶۰۲ و عمرش را شصت و سه سال و شش ماه نوشته اند.[۱۲]
پانویس
- ↑ نظامی گنجه ای، محمد روشن، ماهنامه کلک، فروردین 1370، شماره 13
- ↑ پیر گنجه در جستجوی ناکجاآباد، وحید دستگردی، ص ۲۳
- ↑ نظامی گنجه ای، محمد روشن، ماهنامه کلک، فروردین 1370، شماره 13
- ↑ علی اکبر شهابی، نظامی شاعر داستانسرا، ص۳۱
- ↑ شرفنامه
- ↑ نظامی گنجوی، اعلام طهور
- ↑ نظامی گنجه ای، برات زنجانی، ماهنامه حافظ، فروردین 1386، شماره 39
- ↑ نظامی گنجوی، اعلام طهور
- ↑ نظامی گنجوی، اعلام طهور
- ↑ دیدگاههای اجتماعی و مذهبی نظامی گنجه ای، م . و . مک دونالد؛ ترجمه روح انگیز کراچی، فصلنامه فرهنگ، پاییز 1371، شماره 10
- ↑ دكتر ولايتي: مولوي، حافظ و سعدي شيعه بودند، مصاحبه دكتر ولايتي با خبرگزاري حوزه، پایگاه دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، بازیابی: ۳ مهر ۱۳۹۷
- ↑ نظامی گنجوی، اعلام طهور
 | |
| شعرشناسی | * شعر * علم عروض * قافیه * تخلص * دیوان * مصراع * بیت * مقفا * قالب * مطلع * تغزل * بحور شعری |
| قالب‌های شعر | *مثنوی * قصیده * غزل * مسمط * مستزاد * ترجیع‌بند * ترکیب‌بند * قطعه * رباعی |
| سبک‌های شعر فارسی | * سبک خراسانی * سبک عراقی * سبک هندی * سبک بازگشت ادبی * شعر نو |
| شاعران پارسی گو: | همه*قرن 4 * قرن 5 * قرن 6 * قرن 7 * قرن 8 * قرن 9 * قرن 10 * قرن 11 * قرن 12 * قرن 13 * قرن 14 |
